واکاوی فقهی و حقوقی جنبه‌های مختلف اعراض

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

هیات علمی دانشگاه گنبد کاووس

چکیده

در این نوشتار به‌دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش بنیادین هستیم که آیا تعاریف متداول و رایج از اعراض امروزه قابل دفاع است؟ همچنین نگارندگان قصد دارند که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی به بررسی سرشت اعراض‌گونۀ اعمال حقوقی ویژه‌ای همچون رها کردن اشیا، شاباش و امکان پیدایش اعراض پیرامون فکّ ملک و حقّ بر آفرینه‌های فکری (در حقوق مالکیت معنوی) و مسئلۀ انطباق مفهوم اعراض در فرض عدم ثبت اولیۀ ملک و نیز پیامدهای آن بپردازند. نتایج تحقیق نشان می‏دهد که چون در مواردی قانون‌گذار ضمانت اجرای عدم ثبت ملک به‌دنبال فراخوان ثبت عمومی املاک را مجهول‌المالک شدن ملک دانسته است، ما با اعراض فرضی نیز روبرو هستیم که در تعاریف متداول به آن توجهی نشده است. همچنین در خصوص وقف اگر فکّ ملک به معنای انتقال ملکیت موقوفه به موقوف‌علیه یا شخصیت حقوقی وقف باشد، نمی‌توان آن را اعراض دانست، بلکه نقل ملکیت است. اعراض از جنبۀ مادی حقوق مالکیت معنوی ممکن است و سرانجام اینکه رجوع از ایجاب به دلیل لزوم چنین ایقاعی ناممکن خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    الف) فارسی

    1. آدابی، حمیدرضا (1391)، حقوق ثبت تخصّصی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات جنگل.
    2. امامی، اسدالله (1386)، حقوق مالکیت معنوی، جلد 1، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
    3. امامی، سیدحسن (1383)، حقوق مدنی، جلد 1، چاپ بیست و چهارم، تهران: انتشارات اسلامیه.
    4. توکلی‌نیا، امید و بهرامی احمدی، حمید (1396)، «اعراض از حق مالکیت از دیدگاه فقه امامیه و حقوق ایران»، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، دورۀ پنجاهم، شمارۀ 1.
    5. جعفرزاده، سید میرقاسم (1389)، «تحلیل مفهومی مالکیت فکری: کوششی در جهت تمهید نظریه‏ای فراگیر»، مجله تحقیقات حقوقی، شمارۀ 52.
    6. جعفرزاده، سید میرقاسم و مرادی، عباس (1397)، «قاعدۀ اعراض و اثر آن بر زوال حقّ اختراع»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شمارۀ 18.
    7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1359)، حقوق اموال، چاپ اول، تهران: انتشارات گنج دانش.
    8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386)، ترمینولوژی حقوق، چاپ هفدهم، تهران: انتشارات گنج دانش.
    9. حقیقت‏پور، حسین و امام، محمدرضا (1391)، «بازپژوهش اعراض از ملکیت درفقه و حقوق»، مجلۀ فقه و اصول، شمارۀ 89.
    10. داراب‌پور، مهراب (1391)، حقوق‌مدنی 2: حقوق اموال و مالکیت-تصرّف و وقف، چاپ دوم، تهران: انتشارات جنگل.
    11. شبیرى‌زنجانى، سید موسى (1419ق)، کتاب نکاح‌، چاپ اول، قم: مؤسسۀ پژوهشى راى‌پرداز‌.
    12. شهری، غلام‌رضا (1382)، حقوق ثبت، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
    13. شهیدی، مهدی (1381)، سقوط تعهدات، چاپ پنجم، تهران: انتشارات مجد.
    14. شهیدی، مهدی (1382)، حقوق مدنی(6)؛ عقود معین1، چاپ اول، تهران: انتشارات مجد.
    15. صفایی، سید حسین (1382)، دورۀ مقدماتی حقوق مدنی: اشخاص و اموال، چاپ دوم، تهران: نشر میزان.
    16. صفایی، سید حسین (1397)، قواعد عمومی قراردادها، جلد 2، چاپ بیست و نهم، تهران: نشر میزان.
    17. صفایی، سید حسین و قاسم‌زاده، سید مرتضی (1381)، اشخاص و محجورین، چاپ هفتم، تهران: انتشارات سمت.
    18. عمید، حسن (1390)، فرهنگ فارسی عمید، جلد 1، چاپ سی و هشتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    19. قلی‌زاده، احد (1387)، «تحلیل نحوۀ ارتباط عین موقوفه با واقف و آثار آن قبل و بعد از زوال وقف در حقوق مدنی ایران»، مقالات و بررسی‌ها، شمارۀ 89.
    20. کاتوزیان، ناصر (1374)، عقود معین، جلد 1، چاپ ششم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    21. کاتوزیان، ناصر (1379)، «تحول نهاد وقف و دورنمای آیندۀ آن»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم‌ سیاسی، دورۀ چهل و هشتم.
    22. کاتوزیان، ناصر (1381)، اعمال حقوقی: قرارداد و ایقاع، چاپ هشتم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    23. کاتوزیان، ناصر (1382)،  اموال و مالکیت، چاپ هفتم، تهران: نشر میزان.
    24. کاتوزیان، ناصر (1384)،  ایقاع، چاپ سوم، تهران: نشر میزان.
    25. کاتوزیان، ناصر (1385)، مقدمۀ علم حقوق، چاپ چهل و هفتم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    26. کاتوزیان، ناصر (1390)، عقود معین، جلد 3، چاپ هفتم، تهران: انتشارات گنج دانش.
    27. محقق داماد، سید مصطفی (1380)، قواعد فقه: بخش مدنی دو، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سمت.
    28. معین، محمد (1386)، فرهنگ معین، جلد 1، چاپ اول، تهران: انتشارات فرهنگ ماهرخ.
    29. اصفهانی، محمدحسین (1418ق)، حاشیه کتاب المکاسب، جلد 3، چاپ اول، قم: انوارالهدی.
    30. انصاری، مرتضی (1415ق)، کتاب النکاح، چاپ اول، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
    31. انصاری، مرتضی (1428ق)، کتاب المکاسب، جلد 5، چاپ هشتم، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
    32. بحرالعلوم، سید محمد (1403ق)، بلغه الفقیه، جلد 2، چاپ چهارم، تهران: منشور مکتبه الصادق.
    33. بحرانی، یوسف (1405ق)، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، جلد 22، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‌.
    34. بهوتی، منصور بن یونس (1402ق)، کشاف القناع عن متن الاقناع، جلد 4، بیروت: چاپ هلال مصیلحی مصطفی هلال.
    35. حکیم، محسن (1410ق)، منهاج الصالحین، جلد 2، چاپ اول، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
    36. خویی، سید ابوالقاسم (1410ق)، منهاج الصالحین، جلد 2، چاپ بیست و هشتم، قم: مدینه العلم.
    37. سبزواری، عبدالاعلی (1413ق)، مهذّب الاحکام، جلد 24، چاپ چهارم، قم: موسسۀ المنار.
    38. شهید اول، محمد (1412ق)، الدروس الشریعه فی فقه الامامیه، چاپ اول، قم: موسسۀ نشر اسلامی.
    39. شهید ثانی، زین‏الدین (1410ق)، مسالک الافهام، جلد 1، قم: موسسۀ المعارف الاسلامیه.
    40. طباطبایی، سید تقی (1426ق)، مبانی منهاج الصالحین، جلد 2، چاپ اول، قم: منشورات قلم الشرق.
    41. طباطبایی، سید علی (1402ق)، ریاض المسائل، جلد 2، قم: موسسۀ آل البیت (علیهم السلام).
    42. طوسی، محمدبن حسن (1415ق)،  الخلاف، جلد 2، قم: مدرسۀ نشر اسلامی.
    43. قزوینی، علی (1414ق)، صیغ العقود و الایقاعات، چاپ اول، قم: انتشارات شکوری.
    44. قمی، میرزا ابوالقاسم (1413ق)، جامع الشتات، جلد 2، چاپ اول، تهران: انتشارات کیهان.
    45. کلینی، محمدبن‏ یعقوب (1429ق)، الکافی، جلد 5، چاپ اول، قم: دارالحدیث للطباعه و النشر.
    46. محقق کرکی، علی‌بن حسین (1409ق)، رسائل المحقق الکرکی، جلد 2، چاپ اول، قم: موسسۀ آیت‌الله مرعشی نجفی (ره).
    47. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1391ق)، تحریرالوسیله، جلد 2، چاپ دوم، نجف: مطبعه الآداب.
    48. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1421ق)، کتاب البیع، جلد 3، چاپ اول، تهران: موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    49. نائینى، میرزا محمدحسین‌ (1373ق)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب‌، جلد 1، چاپ اول، تهران: المکتبه المحمدیه.
    50. نجفی، محمدحسن (1404ق)، جواهرالکلام، جلد 28، چاپ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    51. نراقی، احمدبن ‏محمد (1415ق)، مستندالشیعه، جلد 15، چاپ اول، قم: موسسۀ آل البیت (علیهم السلام).

    ب) عربی