هبۀ طلب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی دانشگاه تهران

2 هیات علمی دانشگاه الزهرا (س) تهران

چکیده

در حقوق ایران نهادهای متعددی نظیر انتقال طلب، ابراء و هبۀ طلب برای رها ساختن بدهکار از پرداخت دین وجود دارد که با وجود مشابهت، تفاوت‌های اساسی نیز دارند. از این میان هبۀ طلب کمتر مورد توجه نویسندگان قرار گرفته است. برخی از فقها بر این باورند که به علت عدم امکان قبض طلب، چنین هبه‌ای صحیح نیست. این گروه هبۀ طلب به بدهکار را در قالب ابراء جای می‌دهند؛ چراکه نتیجۀ هر دو، سقوط طلب خواهد بود. بر همین قیاس، هبۀ طلب به شخص ثالث را نیز باطل می‌دانند. اما گروهی دیگر بر این باورند که قبض را نباید تنها به معنای تصرف مادی تعبیر کرد و هدف از قبض، تسلط بر مال موضوع قبض است. این اتفاق در قبض طلب نیز رخ می‌دهد؛ به‌علاوه اگر موضوع هبه در تصرف متهب باشد، نیاز به قبض مجدد نیست. در اینجا نیز ازآنجا که طلب در ذمۀ بدهکار است، به تعبیری در قبض او نیز قرار دارد. به عقیدۀ این گروه اثر اولیۀ ابراء با هبۀ طلب متفاوت است؛ با هبه، تملیک طلب رخ می‌دهد و با ابراء، سقوط دین، و همین تفاوتْ منشأ آثار متفاوت می‌گردد. در هبۀ طلب به ثالث نیز همین اندازه که ثالث پس از هبۀ طلب مالک آن شده و به این اعتبار، امکان رجوع به بدهکار را یافته است، تسلط و قبض اتفاق می‌افتد. در حقوق فرانسه انتقال طلب می‌تواند به ‌صورت مجانی نیز صورت پذیرد و در این حالت امکان اعمال قواعد هبه نسبت به آن وجود خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    الف) فارسی

    1. بزرگمهر، داود و یزدانیان، علیرضا (پاییز و زمستان 1388)، «بررسی تطبیقی نهاد ارادی انتقال طلب»، دانشنامۀ حقوق و سیاست، شمارۀ 12.
    2. جعفری‌ لنگرودی، محمدجعفر (1386)، ضمان عقدی، چاپ اول، تهران: گنج دانش.
    3. جعفری‌ لنگرودی، محمدجعفر (1388)، دایره‌المعارف حقوق مدنی و تجارت، چاپ اول، تهران: گنج دانش.
    4. شهیدی، مهدی (1386)، سقوط تعهدات، چاپ هشتم ، تهران: انتشارات مجد.
    5. کاتوزیان، ناصر (1370)، حقوق مدنی: ایقاع، چاپ اول، تهران: انتشارات یلدا.
    6. کاتوزیان، ناصر (1378)، عقود معین، جلد 1، چاپ هفتم، تهران: انتشارات بهنشر.
    7. کاتوزیان، ناصر (1380)، عقود معین، جلد 3، تهران: گنج دانش
    8. کاتوزیان، ناصر (1381)، نظریۀ عمومی تعهدات، چاپ ششم، تهران: نشر میزان.
    9. کاتوزیان، ناصر (1382)، عقود معین، جلد 4، چاپ چهارم، تهران: نشر انتشار.
    10. کاتوزیان، ناصر (1385)، قواعد عمومی قراردادها، چاپ هفتم، تهران: نشر بهمن.

    ب) عربی

    1. ابن العلامه (1388ق)، إیضاح الفوائد، جلد 2، المطبعه العلمیه.
    2.  ابن عابدین، محمدامین (1412ق)، حاشیة رد المحتار، جلد 3و6، چاپ دوم، دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
    3. ابن قدامه، عبدالله (بی‌تا)، المغنی، جلد 6، دارالکتاب العربی.
    4. انصاری، زکریا (1418ق)، فتح الوهاب، جلد 1، دارالکتب العلمیة.
    5. انصاری، شیخ مرتضی (1415ق)، المکاسب، جلد 6، انتشارات باقری.
    6. بحر‌العلوم طباطبایی، سید محمد (1403ق)، بلغة الفقیه، جلد 3، چاپ چهارم، منشورات مکتبة الصادق.
    7. بحرانی، یوسف (1405ق)، الحدائق الناضره فی احکام العترة الطاهرة، جلد 22، مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    8. بهوتی، منصور (1418ق)، کشاف القناع، جلد 4، دارالکتب العلمیة.
    9. حسینی مراغی، میر عبدالفتاح (1418ق)، العناوین الفقهیة، جلد 2، مؤسسة النشر الاسلامی.
    10. حصکفی، محمد (علا‌الدین) (1415ق)، الدر المختار، جلد 6، مکتب البحوث والدراسات.
    11. حلی (علامه)، حسن‌بن یوسف (1415ق)، مختلف الشیعة، جلد 6، مؤسسة النشر الاسلامی.
    12. حلی (علامه)، حسن‌بن یوسف (1418ق)، قواعد الأحکام، جلد 2، مؤسسة النشر الاسلامی.
    13. حلی (علامه)، حسن‌بن یوسف (بی‌تا)، تذکرة الفقهاء، جلد 2، منشورات المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
    14. حلی، محمدبن احمد‌بن ادریس (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، جلد 3، چاپ دوم، مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    15. خازم، علی (1413ق)، مدخل إلى علم الفقه عند المسلمین الشیعة، چاپ اول، دارالهادی للطباعة والنشر والتوزیع.
    16. خمینی، سید روح‌الله (1378)، تحریر الوسیله، جلد 1، مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    17. خمینی، سید روح‌الله (1409ق)، تحریر الوسیله، جلد 2، دارالکتب العلمیة.
    18. خمینی، سید روح‌الله (1421ق)، کتاب البیع، جلد 5، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    19. خوئی، سید ابوالقاسم (1410ق)، منهاج الصالحین، جلد 2، مدینه العلم.
    20. دردیر (أبوالبرکات)، احمد‌‌بن محمد (بی‌تا)، الشرح الکبیر، جلد 3 و 4، دار احیاء الکتاب العربیه.
    21. دمیاطی، ابوبکر (البکری) (1418ق)، إعانة الطالبین علی حل الفاظ فتح المعین، جلد 3، چاپ اول، دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
    22. روحانی، سید محمدصادق (1414ق)، فقه الصادق (ع)، جلد 20، مؤسسة دارالکتاب.
    23. روحانی، سید محمدصادق (1418ق)، منهاج الصالحین، جلد 2، مکتبة الألفین.
    24. زین‌الدین، محمد‌أمین (1413ق)، کلمة التقوى، جلد 4، چاپ سوم، انتشارات مهر.
    25. سابق، شیخ سید (1391ق)، فقه السنة، جلد 3، دار الکتاب العربی.
    26. سرخسی، محمد‌بن احمد (1406ق)، المبسوط، جلد 18، دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزیع.
    27. شربینی، محمد‌بن أحمد (1377ق)، مغنی المحتاج، جلد 2، دار إحیاء التراث العربی.
    28. شروانی، عبد‌الحمید و عبادی، احمدبن قاسم (بی‌تا)، حواشی الشروانی و العبادی، جلد 6، دار إحیاء التراث العربی.
    29. صافی گلپایگانی، لطف‌الله (1420ق)، هدایة العباد، جلد 2، مؤسسة السیدة المعصومة.
    30. طباطبایی یزدی، محمدکاظم (1423ق)، العروة الوثقى، جلد6، چاپ اول، مؤسسة النشر الاسلامی.
    31. طرابلیسی (الحطاب الرعینی المالکی)، محمد (1416ق)، مواهب الجلیل، جلد 8، دارالکتب العلمیة.
    32. طوری القادری الحنفی، محمد‌بن حسین (1418ق)، تکملة البحر الرائق، جلد 1، دارالکتب العلمیه.
    33. طوسى (شیخ الطائفه)، ابوجعفر محمد‌بن حسن‏ (1351)، مبسوط فی الفقه الامامیه، جلد 6، المکتبه المرتضویه.
    34. طوسى (شیخ الطائفه)، ابوجعفر محمد‌بن حسن‏ (1411ق)، الخلاف‏، جلد ‏3، چاپ اول، مؤسسۀ النشر الاسلامى.
    35. عاملی (شهید اول)، شمس‌الدین محمد‌بن مکی (1414ق)، الدروس، جلد 2، چاپ اول، مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    36. عاملی (شهیدثانی)، زین‌الدین‌بن علی‌بن احمد (1414ق)، مسالک الأفهام، جلد 5، مؤسسة المعارف الاسلامیة.
    37. عاملی (شهیدثانی)، زین‌الدین‌بن علی‌بن احمد (بی‌تا)، شرح اللمعه، جلد 4 و10، جامعۀ نجف.
    38. عینی، محمودبن احمد (بدرالدین) (بی‌تا)، عمدة القاری، جلد 13، دار إحیاء التراث العربی.
    39. فقعانی (ابن طی)، علی (1418ق)،الدر المنضود فی معرفة صیغ النیات و الإیقاعات و العقود، مدرسة إمام العصر (عج).
    40. کاشانی، ابوبکر (1409ق)، بدائع الصنائع، جلد 6، مکتبه الحبیبیه.
    41. کاشانی، ابوبکر (1410ق)، بدائع الصنائع، جلد 5، مکتبه الحبیبیه.
    42. کرکی (محقق ثانی)، علی‌بن حسین (1410ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد حسن‌بن یوسف علامه حلی، جلد 9، چاپ اول، مؤسسۀ آل البیت (ع) لاحیاء التراث،
    43. مالکی (کاشف الغطاء)، جعفر‌بن خضر (بی‌تا)، کشف الغطاء، جلد 2، انتشارات مهدوی.
    44. مرتضى، احمد (بی‌تا)، شرح الأزهار، جلد 2، مکتبة غمضان.
    45. منهاجی الاسیوطی، محمد‌‌بن احمد (1417ق)، جواهرالعقود و معین القضاه و الموقعین و الشهود، جلد 1، دارالکتب العلمیة.
    46. نجفی (صاحب جواهر)، محمدحسن بن باقر (1409ق)، جواهر‌الکلام فی شرح شرائع‌الاسلام، جلد 28، چاپ هفتم، دار احیاء التراث العربی.
    47. نجفی الخوانساری، موسی‌بن محمد (1418ق)، منیه‌الطالب، جلد 2، چاپ اول، مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    48. نووی، محیى‌الدین (بی‌تا)، روضة الطالبین، جلد 4، دارالکتب العلمیة.

    ج) فرانسه

    59. C. François, Présentation des articles 1350 à 1350-2 de la nouvelle section4 “La remise de dette ”, La réforme du droit des contrats présentée par l'IEJ de Paris 1.

    60. http://www.jean-pimor-avocats.fr/actualites/la-vie-des-affaires/cessions-et-transfert-de-creances-tribunal-de-commerce-mandataires.

    61. https://iej.univ-paris1.fr/openaccess/reforme-contrats/titre4/chap4/sect4-remise-dette/consulté le 23/02/2018