واکاوی فقهی- حقوقی ماهیت احکام انتصاب مدیران حکومتی و آثار مترتب بر آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده علوم قرآنی بندرعباس

2 هیات علمی دانشگاه سیستان و بلو چستان

چکیده

انتصاب نه‌تنها در قوانین خاصّ استخدامی، بلکه در قوانین عام‌تر نیز از زعامت یک کشور گرفته تا انتصاب قاضی یک بخش از حوزۀ شهرستان موضوعیت دارد. در حوزۀ حقوق عمومی به‌ویژه حقوق اساسی و اداری از این مفهوم بدون تعریفی روشن و ماهوی، بسیار استفاده شده است. به جرأت می‌توان ادعا کرد مفهوم انتصاب پیشینه‌ای به قدمت تشکیل حکومت‌ها داشته، گرچه شکل اولیۀ آن رنگ باخته است. با تغییر حکومت‌ها به شکلی امروزی، این پرسش که ماهیت حقوقی انتصاب مدیران اعم از مدیران سیاسی و حرفه‌ای چه بوده و آثار مترتب بر آن‌ها چیست، همچنان بی‌پاسخ مانده است. کتب حقوق اداری نمایانگر سه دیدگاهِ وضعیت خاصّ قانونی، ایقاع و قراردادی بودن مبنای انتصاب یعنی استخدام‌اند. پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است، نشان می‌دهد دو دیدگاه نخست به‌عنوان زیربنای انتصاب، مورد مناقشۀ جدی هستند. همچنین تفویض اختیارات مدیریتی و نظام امرِ به امر در سلسله‌مراتب اداری کشور در قالب وکالت در توکیل و حتی اجارۀ اشخاص نیز علی‌رغم برخی تحلیل‌های راهبردی، مخدوش است. نتایج حاکی از مطابقت مفهوم انتصاب با مفهوم قاعدۀ «اوفوا بالعقود» به‌عنوان قراردادی لازم در حوزۀ حقوق اداری است؛ لذا آثار عقد لازم نیز با توجه به اصولی همچون اصل برتری ارادۀ دولت و اصل تأمین مصالح عمومی، بر آن بار می‌شود. از آثار و احکام مترتب بر این تحلیل با توجه به اصاله اﻟﻟزوم، عدم عزل منصوب از سوی ناصب است؛ البته این امر تا زمانی است که منصوبان در چارچوب احکام مدیریتیِ تعریف‌شده، اعمال وظیفه می‌کنند.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    1. ابوالحمد، عبدالحمید (1388)، حقوق اداری ایران، چاپ هشتم، تهران: انتشارات توس.
    2. امامی، سیدحسن (1371)، حقوق مدنی، چاپ دوم، تهران: انتشارات اسلامیه.
    3. امامی، محمد و استوار سنگری، کورش (1391)، حقوق اداری، جلد دوم، چاپ اول، تهران: انتشارات میزان.
    4. امامی، محمد و استوار سنگری، کورش (1392)، حقوق اداری، جلد اول، چاپ شانزدهم، تهران: انتشارات میزان.
    5. انصاری، شیخ مرتضی (1413ق)،المکاسب، الطبعه الأولی، قم: تراث الشیخ الأعظم  الأنصاری.
    6. بیات، فرهاد و بیات، شیرین (1397)،شرح جامع حقوق مدنی، چاپ پانزدهم، تهران: ارشد.
    7. تصویب نامه شورای عالی اداری در خصوص دستورالعمل اجرایی نحوۀ انتخاب و انتصاب مدیران حرفه‌ای مصوب 13 تیر 1395، روزنامۀ رسمی؛  WWW.RRK.IR
    8. جبعی عاملی، زینالدینبن علی (شهید ثانی)، (1432ق)، شرح اللّمعه، چاپ یازدهم، قم: انتشارت دارالعلم.
    9. حرّ عاملی، محمدبن حسن (1413ق)، وسایل الشیعه، چاپ اول، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    10. حلّی (محقق)، جعفر ابن الحسن (1403ق)، شرایع الإسلام، تهران: انتشارات استقلال.
    11. خراسانی، محمدکاظم (1423ق)، کفایه الأصول، چاپ هفتم، قم: مؤسسۀ النشر الإسلامی.
    12. دشتی، محمد (1386)، ترجمۀ نهج البلاغه، چاپ سوم، تهران: پیام عدالت.
    13. زراعت، عباس (1381)، ترجمه و شرح الموجز فی اصول الفقه، قم: حقوق اسلامی.
    14. زراعت، عباس و حاجی‌زاده، حمیدرضا (1388)، آشنایی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، چاپ 1، تهران: مؤسسه فرهنگی هنری دانش‌پذیر.
    15. زراعت، عباس و مسجدسرایی، حمید (1387)،اصول الفقه، چاپ دوم، قم: انتشارات حقوق اسلامی.
    16. سیوری، مقدادبن عبدالله (بیتا)، کنزالعرفان فی فقه القرآن، تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
    17. شیروانی، علی (1386)،اصول الفقه، جلد اول، چاپ سوم، قم: انتشارات دارالعلم.
    18. طباطبائی مؤتمنی، منوچهر (1388)، حقوق اداری، چاپ نهم، تهران: سمت.
    19. طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم (1422ق)،العروه الوثقی، چاپ دوم، قم: مرکز فقه الأئمه الأطهار.
    20. طباطبائی، محمدحسین (1388)، اسلام در قرآن از دیدگاه تشیع، قم: بوستان کتاب.
    21. عباسی، جمیله و نیک‌نژاد، جواد (1396)، ماهیت و اقسام ایقاعات، سومین کنفرانس ملی علوم انسانی، www.hmconf.ir
    22. عبداللهی‌نژاد، کریم؛ عبیداوی، قاسم؛ ناصری مقدم، حسین (پائیز و زمستان 1394)، «واکاوی مبانی فقهی عقد بودن استخدام در سازمان دولتی»، مجلۀ اندیشۀ مدیریت راهبردی، سال نهم، شمارۀ 2.
    23. عراقی، سید عزت‌اله (1391)،حقوق کار (1)، چاپ سیزدهم، تهران: سمت.
    24. قراملکی، علی‌مظهر (1384)، «دلایل قرآنی اصل لزوم در عقود»، مقالات و بررسیها، دفتر 77 (3) فقه.
    25. کاتوزیان، ناصر (1384)،ایقاع، چاپ سوم، تهران: میزان.
    26. کاتوزیان، ناصر (1385)، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات میزان.
    27. کاتوزیان، ناصر (1391)، دورۀ مقدماتی حقوق مدنی و اعمال حقوقی، چاپ هفتم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    28. لایحۀ اصلاح تبصرۀ مادۀ 6 و 7 تقسیمات کشوری و وظایف استانداران و بخشداران، مصوب آبان 1316.
    29. محقق اردبیلی، احمدبن محمد (1386)،زبده البیان، تهران: مکتبه المرتضویه.
    30. منصور، جهانگیر (1384)، قانون اساسی/ قانون مدنی، چاپ بیست و سوم، تهران: نشر دوران.
    31. منصور، جهانگیر (1393)، قوانین و مقررات استخدامی، چاپ دهم، تهران: نشر دیدار.
    32. موسوی بجنوردی، محمد و حسینی نیک، سید عباس (1392)، مباحث حقوقی تحریرالوسیله، چاپ اول، تهران: انتشارات مجد.
    33. موسی‌زاده، رضا (1393)، حقوق اداری (2-1)، چاپ شانزدهم، تهران: میزان.
    34. نجفی، محمدحسن (1404ق)، جواهرالکلام فی شرح شرایعالإسلام، الطبعه السابعه، بیروت: دارلإحیاء التراث العربی.
    35. نعمت‌الهی، اسماعیل و مسعودیان‌زاده، رضا (1394)، «معیار بازشناسی عقد از ایقاع»، نشریۀ علمی- پژوهشی فقه و حقوق اسلامی، سال ششم، شمارۀ 11.
    36. هداوند، مهدی و عطریان، فرامرز (1393)،اصل لزوم در ایقاعات اداری، فصلنامۀ علمی- پژوهشی حقوق اداری، سال اول، شمارۀ 3.