اصول حاکم بر جبران خسارت در تملک قانونی املاک از سوی دولت و شهرداری‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی دانشگاه تهران

2 هیات علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

اصل جبران خسارت یکی از ضروری‌ترین و بنیادی‌ترین اصول در تملک قانونی دولت و شهرداری‌ها، نقش عمده‌ای در تأمین حق مالکیت خصوصی دارد. بدیهی است سلب مالکیت برای اجرای برنامه‌های عمومی از یک طرف، بایستی کمترین هزینه را به بودجۀ عمومی وارد نماید و از طرف دیگر با کمترین ضرر به افراد جامعه صورت پذیرد. ضعف و نارسایی قوانین، نظام اجرایی و گاه قضایی، مسائل و مشکلات عملی بسیاری را در این زمینه موجب شده که شناسایی اصول جبران خسارت در نظام سلب مالکیت و التزام به آن در چارچوب قوانین، مقررات و رویه‌های اجرایی و قضایی مربوطه ضروری و راهگشا است. نخست، اصل مشارکت که با شرکت دادن ذی‌نفعان در تعیین میزان غرامت، بر اولویت توسل به روش توافقی تأکید دارد. دوم، اصل تسریع که پرداخت غرامت قبل از تملک و همچنین پرداخت آن در مهلت معقول و مناسب را لازم می‌داند. سوم، اصل تعادل که در جهت بهینه‌سازی محاسبۀ غرامت است. و درنهایت اصل دادرسی ویژه که در صورت عدم توافق، احتساب غرامت را در صلاحیت مراجع قضایی تخصصی وا می‌نهد. ارائۀ معیارهای مطلوبِ اصل جبران خسارت و روش‌های کارآمد آن گامی به سوی بهبود نظام جبران خسارت در سلب مالکیت‌ها شمرده می‌شود که کمتر به آن‌ها توجه شده است و می‌توان از این اصول در تقنین، تفسیر و اجرای مربوط به حوزۀ سلب مالکیت بهره گرفت.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    الف) فارسی

    1. انتظار یزدی، حسن‌رضا (1394)، «تأثیر طرح در قیمت‌گذاری املاک واقع در طرح‌های عمومی و عمرانی شهرداری»، فصلنامۀ کانون وکلای دادگستری خراسان (وکیل مدافع)، دورۀ پنجم، شمارۀ 14.
    2. بابایی، ایرج (1384)، «نقد اصل قابلیت جبران کلیۀ خسارات در حقوق مسئولیت مدنی ایران»، نشریۀ پژوهش حقوق عمومی، شمارۀ 15 و 16.
    3. بهشتیان، سید محسن (1385)، «روش تملک اراضی و تأمین حقوق مالکانۀ اشخاص نسبت به املاک واقع درطرح‌های عمومی شهرداری»، نشریۀ حقوقی عدالت آراء، شمارۀ 6 و 7.
    4. پیلوار، رحیم (1393)، «ضرورت دفاع از اموال خصوصی در برابر اخذ آن‌ها از سوی دولت برای نفع عمومی (همراه با مطالعۀ تطبیقی)»، نشریۀ مطالعات حقوق تطبیقی، دورۀ پنجم، شمارۀ 1.
    5. خادم سربخش، مهدی و سلطانی‌نژاد، هدایت‌الله (1392)، «اصل قابلیت جبران کلیه خسارات، نشریه مبانی فقهی حقوق اسلامی»، سال ششم، شمارۀ 12.
    6. سالاری، مصطفی (1391)، تحصیل و تملک اراضی توسط دولت، چاپ دوم، تهران: انتشارات دادگستر.
    7. عطریان، فرامرز (1396)، حقوق اداری تطبیقی، ادارۀ خوب، مطالعۀ تطبیقی نظام حقوقی ایران و اتحادیۀ اروپا، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
    8. علیزاده خرازی، محمدمسعود (1390)، «بررسی قیمت عادله و تملک دستگاه‌های اجرایی»، نشریۀ قضاوت، شمارۀ 72 و 73.
    9. علیزاده خرازی، محمدمسعود (1391)، «تحلیل تملک دولتی و قیمت عادلۀ آن»، نشریۀ قضاوت، شمارۀ 75 و 76.
    10. قریب، فریدون (1380)، بررسی تطبیقی نظام‌های شهرسازی (هلند، نروژ، فنلاند، سوئد و دانمارک)، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    11. قسمتی تبریزی، علی (1394)، «اصل جبران کامل زیان»، نشریۀ مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال هفتم، شمارۀ 13.
    12. کاتوزیان، ناصر (1385)، حقوق مدنی: الزامات خارج از قرارداد (ضمان قهری)، جلد اول، چاپ پنجم، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

    ب) خارجی

    1. Auby, Jean-Marie. Bon, Pierre. Auby, Jean-Bernard. Terneyre, Philippe. (2016), Droit administratif des biens, Edition 7e éd, Publisher: Paris:  Dalloz.
    2. Barry Denyer-Green. (2013), Compulsory Purchase and Compensation, Edition 10, Publisher: Estates Gazette.
    3. Bon, Pierre. (1989), Le statut constitutionnel du droit de propriété, (à propos de la décision du Conseil constitutionnel nº 89-256 DC du 25juillet 1989 sur l’expropriation d’extrême urgence) Revue Française de Droit Administratif.
    4. Bruce, Chapman. (1995), Economic analysis of law, Vol.1, First Edition, Publisher: Faculty of Law, University of Toronto..
    5. Gaudemet, Yves. (2008), Traité de droit administratif, vol 1, Edition 13e éd. Publisher Paris : LGDJ.
    6. Grayson P. Hanes J. Randall Minchew. (1989), "On Vested Rights to Land Use and Development", Washington and  Lee University School of Law Scholarly Commons.
    7. Mangioni, Vince. (2014), "REFINING PRINCIPLES OF COMPENSATION IN LAND ACQUISITION FOR URBAN RENEWAL", Publisher: PRRES Conference, UNIVERSITY OF TECHNOLOGY, SYDNEY.
    8. Munro-Faure, Paul. (2008), "Compulsory acquisition of land and compensation", Publisher: Electronic publishing policy and support Branch Communication division, FAO Land Tenure Studies.
    9. Rea, Samuel A. (1997), "Readings and materials for economic analysis of law", Vol 1, Publisher [Toronto] Law and Economics Programme, Faculty of Law, University of Toronto.
    10. Recommendation CM/Rec. (2007), 7 of the Committee of Ministers to member states on good administration.
    11. Waheduzzaman, People’s Participation for Good Governance: A Study of Rural Development Programs in Bangladesh, Victoria University, Faculty of Business and Law, PhD thesis, Submitted in fulfilment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy, March (2010).