به‌کارگیری تحلیل اقتصادی حقوق بر مبنای مستقلات عقلی و قاعدۀ مصلحت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه بوعلی سینا همدان

2 دانشیار دانشگاه بوعلی سینا همدان

3 استادیار دانشگاه بوعلی سینا همدان

چکیده

تحلیل اقتصادی حقوق که عبارت است از تحلیل قواعد حقوقی بر اساس اصول و روش‌های اقتصادی، روشی نوین در جهت کارآمدتر کردن قواعد حقوقی به لحاظ اقتصادی است. این روش تحلیل ابتدا در کشورهایی پدیدار شد که به لحاظ حقوقی، دارای نظام کامن‌لا و به لحاظ اقتصادی، دارای نظام لیبرال هستند. به همین لحاظ این شبهه پدید آمده که نمی‌توان در حقوق ایران که مبتنی بر نظام فقهی اسلام است، از روش یادشده سخن گفت. در این مقاله برآنیم تا با مطالعۀ مستقلات عقلی و قاعدۀ مصلحت، چارچوب به‌کارگیری تحلیل اقتصادی حقوق را در حقوق ایران مشخص کنیم. نتایج حاصل از این تحقیق که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است، نشان می‌دهد که به‌کارگیری روش‌ها و ابزارهای اقتصادی در حقوق ایران، نه‌تنها با اصول اخلاقی و مذهبی حاکم بر حقوق ایران مغایر نیست، بلکه برعکس، می‌توان تحلیل اقتصادی حقوق را در قالب منابع شرعی توجیه، و اثبات کرد که نتایج حاصل از تحلیل‌های اقتصادی با مبانی فقهی حقوق داخلی مغایر نیست.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    الف) فارسی

    1. آقایی طوق، مسلم (1392)، تحلیل «تحلیل اقتصادی حقوق»، مطالعات حقوق تطبیقی، دورۀ 4، شمارۀ 2.
    2. ابدالی، مهرزاد (1389)، جایگاه اخلاق در تحلیل اقتصادی حقوق، نامۀ مفید، شمارۀ 82.
    3. ادیانی، سید علیرضا (1390)، «کاربست مصلحت در نظام جمهوری اسلامی ایران»، مجلۀ حصون، شمارۀ 31.
    4. انصاری، حمید (1387)، «مبانی فقهی دیدگاه امام خمینی در اعتبار ملاک مصلحت در فقه سیاسی اسلام و ضرورت تدوین فقه المصلحه»، پژوهشنامۀ متین، شمارۀ 38.
    5. ایزدهی، سجاد (1392)، «ضوابط مصلحت در فقه شیعه»، سیاست متعالیه، سال اول، شمارۀ 1.
    6. بابایی، ایرج (1386)، «مبانی نظری رویکرد تحلیل اقتصادی حقوق»، دوفصلنامۀ حقوق و سیاست، دورۀ 9، شمارۀ 23.
    7. بادینی، حسن (1382)، «مبانی فلسفی نگرش اقتصادی به حقوق»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، شمارۀ 62.
    8. تفضلی، فریدون (1388)، تاریخ عقاید اقتصادی، تهران: نشر نی.
    9. حسینیان، سعیده (1383)، «کارکردهای عقل در دین‌پژوهی»، قبسات، شمارۀ 34.
    10. دادگر، یدالله (1392)، اصول تحلیل اقتصادی خرد و کلان، تهران: نشر آماره
    11. دوست‌محمدی، احمد و باباپور، محمدمهدی (1391)، «مجمع تشخیص مصلحت نظام؛ زمینه‌های پیدایش، منازعات گفتمانی و قانونمداری»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دورۀ 41، شمارۀ 1.
    12. ربانی گلپایگانی، علی (1393)، «تلازم حکم عقل و شرع»، قبسات، شمارۀ 71.
    13. رهبر، مهدی (1382)، «مقایسۀ جایگاه مصلحت در فقه امامیه و اهل سنت»، دین و ارتباطات، شمارۀ 17.
    14. شریف‌زاده، محمدجواد و نادران، الیاس (1389)، «ضرورت مطالعات میان رشته‌ای و افق‌های نوین در مطالعات حقوق و اقتصاد در اسلام؛ قضیۀ کوز و هزینه‌های مبادله»، فصلنامۀ مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، شمارۀ 7.
    15. صابری، حسین (1379)، «استصلاح و پویایی فقه»، مطالعات اسلامی، شمارۀ 49 و 50.
    16. صابریان، علیرضا (1386)، «مصلحت و جایگاه آن در فقه حکومتی»، پژوهش‌های فقه و حقوق، شمارۀ 8.
    17. صرامی، سیف‌الله (1383)، «درآمدی بر جایگاه مصلحت در فقه»، قبسات، شمارۀ 32.
    18. عبدی، مهران (1391)، بررسی معیار کارایی اقتصادی در نظام مسئولیت مدنی ایران، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه بین‌المللی امام خمینی.
    19. عرفانی، محمد (1388)، «بررسی جایگاه مصلحت در فقه شیعه و اهل سنت»، کوثر معارف، شمارۀ 9.
    20. کاتوزیان، ناصر (1385)، مقدمۀ علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    21. کاتوزیان، ناصر (1393)، الزامهای خارج از قرارداد؛ مسئولیت مدنی، جلد اول، قواعد عمومی، انتشارات دانشگاه تهران.
    22. محمدی، ابوالحسن (1386)، مبانی استنباط حقوق اسلامی، انتشارات دانشگاه تهران.
    23. یثربی، علی‌محمد (1393)، «گزارشی در زمینۀ راه‌اندازی رشتۀ فقه و حقوق اقتصادی: قرائت فقهی حقوق اقتصادی»، حقوق خصوصی، دورۀ 11، شمارۀ 1.
    24. یوسفی، محمدطاهر (1377)، «پژوهشی در باب مستقلات عقلیه»، خردنامۀ صدرا، شمارۀ14.

    ب) عربی

    1. استرآبادی، محمدامین (1424ق)،  الفوائد المدنیه، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    2. بحرانی، یوسف (1409ق)،  الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، جلد 1، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    3. حائری اصفهانی، محمدحسین (1404ق)،  الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیه، قم: دار احیاء علوم الاسلامیه.
    4. طوسی، محمدبن حسن (1417ق)، العده فی اصول الفقه، جلد 2، قم: انتشارات علاقبندیان.
    5. علامه حلی، حسن‌بن یوسف (1421ق)، تهذیب الوصول الی علم الاصول، لندن: مؤسسۀ الامام علی (ع).
    6. علم الهدی، مرتضی‌بن داعی (1376)، الذریعه الی اصول الشریعه، جلد 2، انتشارات دانشگاه تهران.
    7. غزالی، محمد‌بن محمد (بی‌تا)،  المستصفی من علم الاصول، جلد 2، بیروت: شرکه دار الارقم بن ابی الارقم.
    8. کاظمی خراسانی، محمدعلی (1404ق)، فوائدالاصول، جلد 3، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    9. محقق حلی، جعفر‌بن حسن (1407ق)،  المعتبر فی شرح المختصر، جلد 1، قم: مؤسسۀ سیدالشهدا(ع).
    10. موسوی خمینی، روح‌الله (1379)، کتاب البیع، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

    ج) انگلیسی

    1. Coase, Ronald (1960), "The Problem of Social Cost", Journal of Law and Economics, vol. 44, no. 3.
    2. Frideman, David (1999), Law,s Order, Princeton, New Jersey, Princeton University Press.
    3. Harnay Sophie and Marciano Alain (2009), "Posner, Economics and the Law: From “Law and Economics” to An Economic Analysis of Law", Journal of the History of Economic Thought, Vol. 31, No. 2.
    4. Landes, William & Posner.A.Richard (1987), The Structure of Tort Law: The Economic Structure of Tort Law, Harward University Press.
    5. Parisi Francesco & Klick, Jonathan, (2004) "Wealt,Utility and The Human Dimension". NYU Journal of law and Liberary, Vol. 1, No.1.