تأملی در زمینه‌های شکل‌گیری سیاست کیفری سخت‌گیرانه در دهه‌ی نخست انقلاب اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

بر پایه­ی تصور متعارف، دگرگونی­های بنیادین در ساختار سیاسی جوامع و به­ویژه انقلاب­ها، زمینه را برای گرایش به واکنش­های کیفری سخت­گیرانه فراهم می­آورد. بهره­گیری از این شدت عمل کیفری اغلب به مثابه­ی عاملی برای حراست از دستاوردهای انقلاب پنداشته می­شود. گرایش به مجازات­های شدید در ایران پس از انقلاب اسلامی نیز اغلب، از زاویه­ی نگاه پیش­گفته تحلیل شده است. بر این اساس، الگوی قدرتی که انقلاب اسلامی موجب پدیداری آن شد، زمینه­ساز تولد شکل خاصی از واکنش­های کیفری گردید. با این حال، عملکردهای قدرت نیز در ساختاری از نیروهای اجتماعی شکل می­گیرد که مهمترین آنها چارچوب­های هنجاری وجدان جمعی است. این فشار هنجاری وجدان جمعی است که گاه عملکردهای قدرت را در زمینه­های گوناگون در مسیری خاص هدایت می­کند. نظام واکنش­های کیفری نیز از این قاعده مستثنی نیست. بدین ترتیب، گاه قدرت زیر تاثیر فشار هنجاری وجدان جمعی، عملکردهای کیفری خود را جهت­دهی می­کند. گرایش قدرت سنت­گرای مذهبی به واکنش­های کیفری شدید و سخت­گیرانه در دهه­ی نخستین انقلاب اسلامی در ایران را نمی­توان به صورت مطلق انعکاسی از عناصر گفتمانی قدرت دانست. در این باره باید به نقش دیگر عوامل از جمله فشار هنجاری وجدان جمعی نیز توجه داشت.

کلیدواژه‌ها


  1. آبراهامیان، یرواند (1394)، تاریخ ایران مدرن، ترجمه­ی محمدابراهیم فتاحی، چاپ دوازدهم، نشر نی.
  2. آجودانی، ماشاالله (1387)، مشروطه­ی ایرانی، چاپ نهم، نشر اختران.
  3. اسفندیاری بهرآسمان، محمدصالح و جوان­جعفری بجنوردی، عبدالرضا (1395)، کارکرد زندان از منظر نظریه­های جامعه­شناسی مجازات، آموزه­های حقوق کیفری رضوی، شماره 12.
  4. امیدی، جلیل و عطوف، حسینعلی (1394)، اجرای علنی مجازات: توجیهات و تبعات، مطالعات حقوق کیفری و جرم­شناسی، دوره­ی 2، شماره­­ی 4و5.
  5. بریث ناچ، سیموس (1387)، جرم و مجازات از نظرگاه امیل دورکیم، انتشارات خرسندی.
  6. بشیریه، حسین (1394)، دیباچه­ای بر جامعه­شناسی سیاسی(دوره­ی جمهوری اسلامی)، چاپ هفتم، تهران، نگاه معاصر.
  7. ـــــــــــــــ (1393)، جامعه­شناسی سیاسی (نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی)، چاپ بیست و سوم، تهران، نشر نی
  8. پناهی، محمدحسین (1379)، جامعه­شناسی شعارهای انقلاب اسلامی، موسسه­ی فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
  9. جوان­جعفری بجنوردی، عبدالرضا و ساداتی، سید محمدجواد (1394)، مفهوم قدرت در جامعه­شناسی کیفری، پژوهش حقوق کیفری، سال سوم، شماره 11.
  10. جوان­جعفری بجنوردی، عبدالرضا (1392)، تحولات جامعه­شناسی کیفری، از دورکهایم تا گارلند، دانشنامه علوم جنایی، زیر نظر علی­حسین نجفی ابرندآبادی، میزان.
  11. حسن­زاده، اسماعیل (1386)، هویت ملی در شعارهای انقلاب اسلامی، فصلنامه مطالعات ملی، سال هشتم، شماره 32 .
  12. خلخالی، صادق (1379)، خاطرات آیه­الله خلخالی، نشر سایه.
  13. خمینی، روح­الله (1389)، صحیفه­ی امام، جلد 21، چاپ پنجم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  14. ــــــــــــ (1389)، صحیفه­ی امام، جلد پنجم، چاپ پنجم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  15. ــــــــــــ (1389)، صحیفه­ی امام، جلد نهم، چاپ پنجم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  16. دلدم، اسکندر (1358)، اسرار زندان اوین(ساواک تهران)، تهران، انتشارات بهروز.
  17. دورکهایم، امیل (1387)، درباره­ی تقسیم کار اجتماعی، ترجمه ی باقر پرهام، نشر مرکز، چاپ سوم، تهران.
  18. ربیعی، ناصر و راهرو خواجه، احمد (1390)، تاریخ زندان در عصر قاجار و پهلوی، تهران، ققنوس.
  19. رفیع­پور، فرامرز (1384)، توسعه و تضاد(کوششی در جهت تحلیل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی ایران)، چاپ ششم، شرکت سهامی انتشار.
  20. زیباکلام، صادق (1380)، مقدمه­ای بر انقلاب اسلامی، چاپ چهارم، روزنه.
  21. ساداتی، سید محمدجواد، نجفی ابرندآبادی، علی­حسین و نوبهار، رحیم (1396)، تبارشناسی پیوند کیفر و قدرت در نظام حقوقی ایران، مجله مطالعات حقوق کیفری و جرم شناسی دانشگاه تهران، دوره 4، شماره 1.
  22. ساداتی، سیدمحمدجواد (1397)، گفتمان اقتدارگرای قدرت و اقتصاد سیاسی تعذیب، دانشنامه­ی حقوق اقتصادی دانشگاه فردوسی مشهد، بهار و تابستان 1397.
  23. ساداتی، سید محمدجواد (1369)، مطالعه­ی جامعه­شناختی پیوند کیفر و قدرت با تکیه بر نظام کیفری ایران، رساله­ی دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی دانشگاه شهید بهشتی.
  24. سریع القلم، محمود (1393)، اقتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار، چاپ هفتم، انتشارات فروزان،.
  25. شعبانی، رضا (1393)، مبانی تاریخ اجتماعی ایران، چاپ هجدهم، نشر قومس.
  26. فرازمند، علی (1396)، دیوان سالاری و انقلاب: مورد ایران اسلامی، پایگاه اطلاعاتی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (http://www.imam-khomeini.ir).
  27. فوکو، میشل (1392)، مراقبت و تنبیه؛ تولد زندان، نشر نی.
  28. فیرحی، داوود (1387)، نظام سیاسی و دولت در اسلام، چاپ ششم، انتشارات سمت.
  29. ـــــــــــ (1394)، آستانه­ی تجدد در شرح تنبیه الامه و تنزیه المله، نشر نی.
  30. مدنی قهفرخی، سعید (1390)، اعتیاد در ایران، نشر ثالث.
  31. مرکز اسناد انقلاب اسلامی (1379)، فرهنگ شعارهای انقلاب اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران.
  32. موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (1385)، امام خمینی و نهادهای انقلاب اسلامی، به کوشش مهدی حاضری، چاپ دوم، انتشارات موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  33. نجفی ابرندآبادی، علی­حسین (1395)، آیین دادرسی کیفری: جدال قدرت-امنیت-وحقوق-آزادی­های فردی، در آیین دادرسی کیفری؛ بنیان­ها، چالش­ها و راه­کارها، چاپ معاونت فرهنگی، اجتماعی و دانشجویی دانشگاه شهید بهشتی.
  34. نجفی ابرندآبادی، علی حسین، فرجیها، محمد و خانعلی پور، سکینه (1396)، مشخصه­های گفتمانی فرایند جرم انگاری ارتشا در دهه 1360 خورشیدی، مطالعات حقوق کیفری و جرم­شناسی، دوره 4، شماره 2.
  35. نوبهار، رحیم (1393)، از تعطیل حد تا الغاگرایی کیفری، پژوهش­های حقوق تطبیقی، دوره­ی 18، شماره­ی 4.
  36. نوبهار، رحیم (1389)، اهداف مجازات­ها در جرایم جنسی: چشم­اندازی اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم.
  37. نوبهار، رحیم (1394)، جستاری در مبانی تقسیم­بندی حد-تعزیر در فقه کیفری اسلام، مجله­ی تحقیقات حقوقی، شماره­ی 63.
  38. هاشمی، سید محمد (1384)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران (حاکمیت و نهادهای سیاسی)، چاپ دهم، میزان.
  39. همایون کاتوزیان، محمدعلی (1395)، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه­ی محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، چاپ بیست و یکم، تهران، نشر مرکز.
  40. ــــــــــــــــــ (1392)، دولت و جامعه در ایران(انقراض قاجار و استقرار پهلوی)، ترجمه­ی حسن افشار، چاپ هفتم، انتشارات مرکز، تهران.

ب) انگلیسی

  1. Breathnach, S. (2002). Emile Durkheim on Crime and Punishment (An Exegesis). Universal-Publishers.
  2. Deflem, M. (2008). Sociology of law: Visions of a scholarly tradition. Cambridge University Press.
  3. Durkheim, E. (2013). The Division of Labour in society, Translation by W. D. Halls. Second Edition, Edited and with a new introduction by Steven Lukes. PALGRAVE MACMILLAN
  4. Garland, David (2008), A Culturalist theory of punishment?, Punishment and Society, Vol 11
  5. -------------------- (1991), Sociological perspectives on punishment, Crime and Justice, Vol 14
  6. ----------------- (2012), Punishment and social solidarity, The SAGE Handbook of Punishment and Society. London: SAGE, 23-39.
  7. Hudson, B. (2003). Understanding Justice 2/E: An introduction to Ideas, Perspectives and Controversies in Modern Penal Therory. McGraw-Hill Education (UK)
  8. Smith, Phliph D & Natalier, Kristin (2005), Undertanding Criminal justice: Sociological perspectives, Sage Publication
  9. Weber, Max (1968), Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology, Edited by: Guenther Roth and Claus Wittich, Bedminster press.
  10. Teune, Henry (2017), Political Integration, International Encyclopedia of Political science, SAGE knowledge

 

ج) پایگاه های اطلاعاتی

  1. http://www.habilian.ir
  2. https://www.mashreghnews.ir
  3. www.irna.ir  خبرگذاری ایرنا

د) مطبوعات

  1. روزنامه­ی اطلاعات، 25 خرداد 1360، صفحه ی دو.
  2. روزنامه­ی کیهان، 24/11/1357، صفحه ی دوم. 
  3. روزنامه­ی اطلاعات، 13 فروردین 1358.
  4. روزنامه­ی کیهان، 18 و 25/4/1358.
  5. روزنامه­ی جمهوری اسلامی، 10/3/1358.