بررسی حق یا حکم بودن اختیار رجوع زوج در طلاق رجعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی دانشگاه شیراز

2 دانشگاه شیراز

چکیده

حق یا حکم بودن اختیار رجوع زوج به زوجه در عده­ی طلاق رجعی که در ماده­ی 1148 ق.م و منابع فقهی به آن تصریح شده،مورد اختلاف است. برخی آن را «حق» و قابل اسقاط و مصالحه دانسته و گروهی دیگر آن را حکم برشمرده و از همین روی اسقاط آن را ممکن ندانسته اند. اختلاف یاد شده از آن روی است که علاوه بر دشوار بودن تشخیص مصادیق حکم و حق در مواردی، هر دو توسط شارع بیان شده اند. با وجود نقدهای وارده بر برخی از معیارهای تشخیص حق و حکم، از جمله قابلیت نقل، انتقال، اسقاط و عدم آنها، بررسی ادله حق و حکم، بهترین راه برای تمیز حق و حکم است، از همین رو حکم بودن اختیار رجوع زوج با معیارهای مزبور، به­ویژه ادله آن، از جمله آیات و روایات قابل اثبات است. برخی از قائلان هر دو دیدگاه، اسقاط آن را با شرط و صلح ممکن دانسته با این حال به جواز رجوع زوج باور دارند. در این صورت اختلاف مذکور ثمره نزاعی نخواهد داشت. در پاره ای موارد، از جمله اختیار رجوع زوج در ماده­ی 1148ق، به گونه­ی مجاز از حکم به حق تعبیر شده، همچنین برخی از فقهاء، از جمله­ امام خمینی-ره- گرچه بارها به حکم بودن اختیار رجوع زوج تصریح نموده اند، اما گاهی از اختیار مزبور به حق تعبیر کرده اند.

کلیدواژه‌ها


1-   امامی، سید حسن (بی‌تا)، حقوق مدنی، تهران، انتشارت الاسلامیه.
2-   جوادی آملی، عبدالله (1375ش)،  فلسفه حقوق بشر، چاپ اول، قم، اسراء.
3-   خمینى، سید روح الله (1425ق)، تحریر الوسیلة، ترجمه علی اسلامى، جلد3، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
4-   ـــــــــــــــ، (1424ق)، توضیح المسائل (محشی امام خمینىج2، چاپ هشتم، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
5-   صفایی، سیدحسین؛ امامی، اسدالله (1388)،  مختصر حقوق خانواده، تهران.
6-   طباطبایی، محمدحسن (1374)، تفسیر المیزان، جلد2، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی‌ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
7-   کاتوزیان، ناصر (1392)،  مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران،  تهران، شرکت سهامی انتشار.
8-   ــــــــــــــ (1391)، حقوق مدنی خانوده، جلد1، تهران، شرکت سهامی انتشار.
9-   کلینی، محمّد بن یعقوب (1388)،  فروع کافی، جلد5، چاپ اول، گروه مترجمان قم، قدس.
10-   لنگرودی، محمدجعفر (1371)،  مقدمه عمومی علم حقوق، تهران، گنج دانش.
11-   ـــــــــــــــــــ (1387)، مجموعه محشای قانون مدنی، تهران، کتابخانه گنج دانش.
12-   ــــــــــــــــــ (1364)، ترمینولوژی حقوق، چاپ اول، تهران، کتابخانه ابن سینا.
13-   محقق داماد، مصطفی (1406ق)، قواعد فقه، جلد1و2،  چاپ دوازدهم، تهران، نشر علوم اسلامی.
14-   مرعشی، سید محمد حسن (1427ق)،  دیدگاه‌هاى نو در حقوق، تهران، نشر میزان.
15-   مسعود. جبران (1376)، الرائد. فرهنگ الفبایی عربی- فارسی، مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات.
16-   منصور، جهانگیر (1393)، قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، تهران، نشر دوران.
17-   مهرپور، حسین (1371)، «طلاق قضایی و طبیعت حقوقی آن»،مجله قضائی و حقوقی دادگستری، شماره 3، صفحات27-52.
ب- منابع عربی
18-    قرآن کریم
19-   اراکی، محمدعلی (1415)، کتاب البیع، چاپ اول،  قم، اسماعیلیان.
20-   اصفهانی، ابوالحسن (1422)،  وسیلة النجاة مع حواشی الامام الخمینی، چاپ اول،  قم،موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
21-   انصاری، مرتضی (1415)، کتاب المکاسب،  جلد 2، چاپ اول، قم، کنگره جهانی شیخ اعظم انصاری.
22-   بحر العلوم، محمد بن محمد تقى (1388)،  بلغة الفقیه، جلد1،  چاپ چهارم، تهران، منشورات مکتبة .
23-   حر عاملى، محمد بن حسن (1416)،  وسائل الشیعة،جلد 12، 18و22،  چاپ سوم،  قم، مؤسسة آل البیت(ع).
24-   حکیم (طباطبایی)، سید محسن (بی‌تا)، نهج الفقاهه، جلد1، چاپ اول، قم، انتشارات ۲۲ بهمن.
25-   راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1418)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالمعرفه.
26-   رشتی، حبیب الله (1407)، فقه الامامیة،  قم، کتابفروشی داوری.
27-   روحانی قمی حسینی، سید محمد (1417)، المسائل المنتخبة، قم، مکتبة الالفین.
28-   زحیلی، وهبه (1411)،  تفسیر المنیر،جلد3،  چاپ اول، لبنان، دارالفکر .
29-   شهید اول عاملی، محمد بن مکی (بی‌تا)،  القواعد و الفوائد، جلد1، چاپ اول، قم، کتابفروشی مفید.
30-   صدر، سید محمد (1416)،  ماوراء الفقه، جلد3، چاپ اول، بیروت، دارالاضواء.
31-   طباطبایی یزدی، محمد کاظم (بی‌تا)، ملحقات عروه الوثقی، جلد2، قم، مکتب داوری.
32-   ـــــــــــــــــــــــــ (1410)، حاشیة المکاسب، جلد1، چاپ اول، قم، نشر اسماعلیان.
33-   غروی اصفهانی (کمپانی) محمد حسین (1363)،  رساله فی تحقیق الحق و الحکم، بی‌جا.
34-   فراهیدی، خلیل بن احمد (1414)، کتاب العین،جلد1، چاپ اول، قم، انتشارات اسوه.
35-   لاری، سید عبد الحسین (1418)،  التعلیقة علی المکاسب، جلد1، چاپ اول، قم، مؤسسة المعارف.
36-   مصطفوی، سید محمد کاظم (1421)،  القواعد، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
37-   معلوف، لویس (1386ش)، المنجد فی اللغةالعربیه، تهران، نشر استقلال.
38-   مکارم شیرازى، ناصر (1424)، کتاب النکاح، جلد4،  چاپ اول، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب (ع).
39-   میرزاى قمّى، ابو القاسم (1413)،  جامع الشتات، جلد3، چاپ اول، تهران، مؤسسه کیهان.
40-   نایینى غروی، میرزا محمد حسین (1373ش)،  منیة الطالب، جلد1، چاپ اول، نشر مکتب محمدی .
41-   نجفی، محمد حسن (بی‌تا)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد32، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.