مطالعۀ آثار تقسیم دعوا به مالی و غیرمالی در فقه و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

در زمان تقدیم دادخواست باید مالی یا غیرمالی بودن دعوا مشخص شود. نادرستی نوع توصیف دعوا از موارد نقص دادخواست، و تشخیص نهایی آن با دادگاه است. تقسیم دعوا به مالی و غیرمالی، مانند هر تقسیم‌بندی قانونی دارای معنا و آثار حقوقی است، ولی دربارۀ کارآمدی و ضرورت آن تأمل کافی نشده است. در فقه امامیه، تفاوت‌هایی میان دعوای مالی و غیر‌مالی از نظر اهلیت مدعی و مدعی‌علیه، کمیت شهود و کیفیت شهادت، کارایی اقرار و سوگند وجود دارد. در حقوق موضوعه نیز به تبیین وجوه افتراق دعاوی مالی و غیرمالی پرداخته شده، اما به آثار تمایز این دو از هم توجه جامع نشده است. از جملۀ آثار مترتب بر تفکیک دعاوی از این نظر، در اهلیت خواهان و خواندۀ دعوا، صلاحیت نسبی شورای حل اختلاف، امکان تأمین خواسته، امکان تجدید‌نظرخواهی از رأی صادر‌شده، کیفیت و هزینۀ اجرای رأی، ظاهر می‌گردد. آخرین اثر نیز مربوط به پیش‌بینی مقرره‌ای در لایحۀ اصلاح قانون آیین دادرسی مدنی مبنی بر اجباری شدن مداخلۀ وکیل دادگستری در دعاوی مالی است که در صورت تصویب به‌عنوان آخرین ارادۀ قانون‌گذار در این خصوص قابل طرح است. به این ترتیب، در نوشتار حاضر، مهم‌ترین آثار تشخیص دعاوی مالی و غیرمالی، تحلیل خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


  1. ابدالی، مهرزاد (1385)، رویه و آیین دادرسی مدنی، چاپ اول، تهران: نیک اندیش.
  2. ابهری، حمید؛ محمدی، سام؛ زارعی، رضا (1389)،مقایسه دستور موقت با تأمین خواسته و روش های اعتراض به دستور موقت، پژوهشنامه حقوق کیفری، شمارۀ 1.
  3. ابهری، حمید (1389)، اختلاف در صلاحیت در آیین دادرسی مدنی ایران، فصل‌نامۀ حقوق، دورۀ 40، شمارۀ 4.
  4. امامی، سید حسن (1382)، حقوق مدنی، جلد ششم، تهران: اسلامیه.
  5. انصاری، مسعود و طاهری، محمدعلی (1388)، دانش نامه حقوق خصوصی، جلد دوم، تهران: جنگل.
  6. بهرامی، بهرام (1388)، آیین دادرسی مدنی 2-1، تهران: نگاه بینه.
  7. بیگ‌زاده، صفر (1387)، شیوه نامه نگارش قانون، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
  8. پوراستاد، مجید (1387)، اصل حاکمیت اصحاب دعوای مدنی، فصل‌نامۀ حقوق، دورۀ 38، شمارۀ 3.
  9. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1375)، دانشنامه حقوقی، جلد سوم، تهران: امیرکبیر.
  10. حسن‌زاده، مهدی (1391)، اثر فرجام‌خواهی بر اجرای حکم، فصل‌نامۀ حقوق، شمارۀ 2.
  11. حسن‌زاده، مهدی (1392)، اثر اعاده دادرسی و اعتراض شخص ثالث بر اجرای حکم، فصل‌نامۀ حقوق، شمارۀ 1.
  12. حیاتی، علی عباس (1390)، آیین دادرسی مدنی در نظم حقوقی کنونی، چاپ دوم، تهران: میزان.
  13. درخشان‌نیا، حمید (1391)، مطالعه تطبیقی ایرادات و موانع رسیدگی در آیین دادرسی مدنی، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، شمارۀ 2.
  14. رفیعی، احمد و یزدان‌شناس، علی (1390)، معمای معافیت دولت از پرداخت هزینه دادرسی، مجلۀ حقوقی دادگستری، سال 75، شمارۀ 73.
  15. زاهدی، حسن (1380)،دعاوی مالی و غیر مالی، مجلۀ حقوقی دادگستری، شمارۀ 37.
  16. 16.    زراعت، عباس (1384)، آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی، تهران: خط سوم.
  17. ساکت، محمدرضا (1382)، دادرسی در حقوق اسلامی، تهران: میزان.
  18. شکاری، روشنعلی (1384)، ملازمه بین نفوذ فعل در حق غیر و نفوذ اقرار به آن، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، شمارۀ 70.
  19. شمس، عبدالله (1385)، آیین دادرسی مدنی، جلد اول، تهران: دراک.
  20. شمس، عبدالله (1386)، آیین دادرسی مدنی، جلد های دوم و سوم، تهران: دراک.
  21. شهری، غلامرضا (1388)، مجموعه نظرهای مشورتی اداره کل امور حقوقی قوه قضاییه در مسائل مدنی، چاپ اول، تهران: روزنامۀ رسمی جمهوری اسلامی ایران.
  22. صدرزاده افشار، سید محسن (1387)، آیین دادرسی مدنی و بازرگانی، تهران: جهاد دانشگاهی.
  23. صفایی، سید حسین (1368)، محدودیت‌های مربوط به حقوق مالی بیگانگان در قوانین ایران،مجلۀ حقوقی، شمارۀ 11.
  24. صقری، محمد (1376)، حقوق بازرگانی، ورشکستگی، چاپ اول، تهران: انتشار.
  25. غمامی، مجید و محسنی، حسنن (1386)، اصول آیین دادرسی مدنی فراملی، چاپ اول، تهران: میزان.
  26. غمامی، مجید و اشراقی، مجتبی (1389)،تفکیک امر حکمی از امر موضوعی در دادرسی مدنی تبیین نظریه عمومی، فصل‌نامۀ حقوق، شمارۀ 2.
  27. غمامی، مجید و اشراقی، مجتبی (1389)، فواید عملی و نظری تفکیک امر حکمی از امر موضوعی در دادرسی مدنی، فصل‌نامۀ حقوق، شمارۀ 4.
  28. غمامی، مجید و محسنی، حسن (1391)، اصل ابتکار عمل خصوصی اصحاب دعوا در دادرسی مدنی و استثناها و قیدهای آن، فصل‌نامۀ حقوق، شمارۀ 1.
  29. فصیحی‌زاده، علیرضا (1390)، تفویت منفعت و مبانی ضمان آوری آن، فصل‌نامۀ حقوق، شمارۀ 3.
  30. قائم مقام فراهانی، محمدحسین (1384)، صلاحیت در رسیدگی به امور مدنی، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، شمارۀ 68.
  31. قهرمانی، نصرالله (1387)، «بحثی پیرامون دعاوی مالی و غیر مالی»، مجلۀ کانون وکلا، شمارۀ 202 و 203.
  32. کاتوزیان، ناصر (1385)، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، جلد دوم، تهران: انتشار.
  33. کاتوزیان، ناصر (1386)، نظریه عمومی تعهدات، تهران: میزان.
  34. کاتوزیان، ناصر (1387)، اثبات و دلیل اثبات، جلد‌های اول و دوم، چاپ پنجم، تهران: میزان.
  35. کریمی، علی‌اصغر (1382)، دعاوی مالی و غیرمالی، دیدگاه‌های حقوقی، شمارۀ 28 و 29.
  36. کریمی، عباس (1386)، آیین دادرسی مدنی، چاپ اول، تهران: مجد.
  37. محسنی، حسن (1389)، اداره جریان دادرسی مدنی بر پایه همکاری و در چارچوب اصول دادرسی، چاپ اول، تهران: انتشار.
  38. محسنی، حسن (1391)، اجرای موثر رأی مدنی (مفهوم، راهکارها و موانع)، فصل‌نامۀ حقوق، شمارۀ 4.
  39. مردانی، نادر؛ حاتمی، علی‌اصغر؛ بهشتی، محمدجواد؛ حبیب‌آگهی، علیرضا (1372)، آیین دادرسی مدنی، چاپ اول، تهران: نشر یلدا.
  40. محمدی، سام و محمد‌زاده، علی (1388)، تأثیر زوال دعوای اصلی بر دعوای متقابل، فصل‌نامۀ حقوق، شمارۀ4.
  41. مرتضوی، عبدالحمید (1392)، آیین دادرسی مدنی عمومی، جلد های دوم و سوم، تهران: جنگل.
  42. معاونت آموزش قوۀ قضائیه (1382)، مجموعه نشست‌های قضایی: مسایل آیین دادرسی مدنی، قم: معاونت آموزش و تحقیقات قوۀ قضائیه.
  43. مهاجری، علی (1386)، شرح جامع قانون اجرای احکام مدنی، جلد‌های اول و دوم، تهران: فکرسازان.
  44. مهاجری، علی (1388)، مبسوط در آیین دادرسی مدنی، جلد اول، تهران: فکرسازان.
  45. مهاجری، علی (1389)، مبسوط در آیین دادرسی مدنی، جلدهای دوم و سوم، تهران: فکرسازان.
  46. مهاجری، علی (1387)، مبسوط در آیین دادرسی مدنی، جلد چهارم، تهران: فکرسازان.
  47. مهاجری، علی (1387)، دعاوی مالی و غیر مالی در حقوق ایران و فرانسه، تهران: فکرسازان.
  48. مهاجری، علی (1391)، دادرسی و حکم غیابی در حقوق ایران، چاپ اول، تهران: فکرسازان.
  49. واحدی، قدرت‌الله (1387)، آیین دادرسی مدنی، کتاب اول، چاپ پنجم، تهران: میزان.
  50. واحدی، قدرت‌الله (1386)، آیین دادرسی مدنی، کتاب دوم، چاپ چهارم، تهران: میزان.

ب) عربی

  1. اردبیلی، احمد بن محمد (1414)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، جلد های نهم و دوازدهم، قم، مؤسسۀ نشر الاسلامی.
  2. انصاری، مرتضی بن محمد (1414)، رسائل الفقهیة، قم: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  3. بحرانی، حسین بن محمد (بی تا)، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، جلد دوازدهم، قم: مجمع البحوث العلمیه.
  4. حلی، شمس الدین محمد (1424)، معالم الدین فی فقه آل یاسین، جلد دوم، قم، مؤسسۀ امام صادق (ع).
  5. رشتی، حبیب الله (1401)، کتاب القضاء، جلد های اول و دوم، قم: دارالقرآن الکریم.
  6. سبزواری، سید عبد الأعلی (بی تا)، جامع الأحکام الشرعیة، قم: مؤسسۀ المنار.
  7. سبزواری، سید عبد الأعلی (1413)، مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، جلد 27، قم: المنار.
  8. (شهید اول) عاملی، محمد بن مکی (بی تا)، القواعد و الفوائد، جلد اول، قم: کتاب فروشی مفید.
  9. (شهید ثانی) عاملی، زین الدین بن علی (1410)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، جلد سوم، قم: کتابفروشی داوری.
  10. صیمری، مفلح بن حسن (1420)، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، جلد چهارم، بیروت: دارالهادی.
  11. طوسی، جعفر بن حسن (1407)، تهذیب الاحکام، جلد ششم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  12. (علامه) حلی، حسن بن یوسف (بی تا)، تذکرة الفقهاء، جلد های 13 و 15، قم: مؤسسۀ آل البیت (ع).
  13. (علامه) حلی، حسن بن یوسف (1413)، قواعد الأحکام، جلد دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  14. (علامه) حلی، حسن بن یوسف (1411)، تبصرة المتعلمین، تهران: مؤسسۀ چاپ و نشر.
  15. عمیدی، سید عمید الدین (1416)، کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، جلد دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  16. فیض کاشانی، محمد محسن (بی‌تا)، مفاتیح الشرائع، جلد سوم، قم: کتابخانۀ آیه‌الله مرعشی.
  17. (کاشف الغطاء) نجفی، حسن بن جعفر (1422)، انوار الفقاهة-کتاب القضاء، نجف اشرف: مؤسسۀ کاشف الغطاء.
  18. (کاشف الغطاء) نجفی، محمد حسین (1359 ق)، تحریر المجله، جلد دوم، نجف اشرف: المکتبة المرتضویة.
  19. محقق حلی، جعفر بن حسن (1418)، المختصر النافع فی فقه الامامیة، جلد دوم، قم: مؤسسۀ المطبوعات الدینیة.
  20. مغنیه، محمد جواد (1421)، فقه الامام الصادق (ع)، جلد ششم، قم: مؤسسۀ انصاریان.
  21. مکارم شیرازی، ناصر (1411)، القواعد الفقهیه، جلد دوم، قم: مدرسه امام امیرالمومنین(ع).
  22. نجفی، محمد حسن (بی‌تا)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد 40 و 42، بیروت: دار احیاء التراث العربی.