بررسی تأثیر ارادة ورثه در قواعد حاکم بر ارث

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه حقوق دانشگاه تبریز

2 استادگروه حقوق دانشگاه تبریز

3 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه تبریز

چکیده

به نظر فقها و حقوق‌دانان قواعد حاکم بر ارث به‌عنوان قواعد آمره یا به‌‌اصطلاح از احکام شمرده می‌شوند، لذا غیرقابل تغییرند و هر گونه إعمال اراده‌ای در آن، چه از سوی مورّث و چه از جانب ورثه محکوم به بطلان است. از سوی ورثه این إعمال اراده می‌تواند صور‌ت‌های مختلفی داشته باشد؛ ازجمله اسقاط ارث و انتقال سهم‌الارث. بااین‌حال، به‌نظر می‌رسد که در موارد متعددی چنین إعمال اراده‌ای منطبق با قواعد حقوقی باشد. درواقع در بسیاری از موارد، این إعمالِ اراده، خود عمل حقوقی مستقلی است که باید قواعد آن در چارچوب قواعد حاکم بر اعمال حقوقی (عقد یا ایقاع) بررسی شود، نه آنکه با استناد به عبارات کلیشه‌ای چون «ارث از قواعد آمره است»، إعمال ارادة صورت‌گرفته را باطل تلقی کرد. بنابراین، لازم است تا در درجة اول مصادیق و صوری که این إعمال اراده از سوی ورثه در قواعد ارث صورت می‌پذیرد، شناسایی شود و در مرحلة بعد ماهیت حقوقی آن به صورت مستقل مشخص گردد و در پایان وضعیت حقوقی این عمل حقوقی از نظر صحت یا بطلان با توجه به ماهیت حقوقی مستقل همان عمل حقوقی ارزیابی شود.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
الف) فارسی
1. امامی، سید حسن (1374)،حقوق مدنی، جلد 3، چاپ یازدهم، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
2. امیری قائم مقامی، عبدالمجید (1378)، حقوق تعهدات، جلد2، چاپ اول، تهران: میزان.
3. بروجردی عبده، محمد (1380)، حقوق مدنی، چاپ اول، تهران: مجد.
4. جعفری لنگرودی، محمد جعفر(1340)،تأثیر اراده در حقوق مدنی، رسالة دکتری.
5. شهیدی، مهدی (1383)، اصول قراردادها و تعهدات، چاپ سوم، تهران: مجد.
6. شهیدی، مهدی (1379)، ارث، چاپ سوم، تهران: سمت.
7. صانعی، شیخ یوسف (1384)، استفتائات قضایی، جلد 2، چاپ دوم، تهران: میزان.
8. صفایی، سید حسین (1386)، قواعد عمومی قراردادها، چاپ پنجم، تهران: میزان.
9. طاهری، حبیب‌الله (1376)، حقوق مدنی، جلد 5، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
10. عدل، منصور السلطنه (1385) حقوق مدنی، چاپ دوم، قزوین: انتشارات طه.
11. قنواتی، جلیل؛ وحدتی شبیری، سید حسن؛ عبدی پور، ابراهیم (1379)، حقوق قراردادها در فقه امامیه، زیر نظر سید مصطفی محقق داماد، جلد 1، چاپ اول، تهران: سمت.
12. کاتوزیان، ناصر (1384)، ارث (دورة مقدماتی)، چاپ دوم، تهران، نشر میزان.
13. ـــــــــــــ (1377)، ایقاع، چاپ دوم، تهران: نشر دادگستر.
14. ـــــــــــــ (1371)، حقوق خانواده، جلد1، چاپ سوم، تهران: شرکت انتشار با همکاری بهمن برنا.
15. ـــــــــــــ (1375)، عقود معین، جلد 3 (عطایا)، ، چاپ چهارم،تهران: کتابخانة گنج دانش .
16. ـــــــــــــ (1376)، عقود معین، جلد 4، چاپ دوم، تهران: شرکت انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا.
17. ـــــــــــــ (1371)، قواعد عمومی قراردادها، جلد 2، چاپ سوم، تهران: شرکت انتشار با همکاری بهمن برنا.
18. ـــــــــــــ (1369)،وصیت در حقوق مدنی ایران، چاپ دوم، تهران: کانون وکلای دادگستری مرکز.
19. گلپایگانی، سید محمدرضا (1424)، مجمع المسائل، جلد 3، چاپ اول، قم: دارالقرآن الکریم.
20. محقق داماد، سید مصطفی (1378)،تحلیل فقهی و حقوقی وصیت، چاپ سوم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
21. ــــــــــــــــــــــــ (1390)، نظریة عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، چاپ دوم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
22. مکارم شیرازی، ناصر (1385)، استفتائات جدید، جلد اول، چاپ دوم، قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب.
23. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن (1371)، جامع الشتات، جلد4، چاپ اول، تهران: کیهان.
24. نوبخت، یوسف (1370)، اندیشه‌های قضایی، چاپ دوم، تهران: کیهان.
ب) عربی
25. ابن ادریس، محمد‌بن احمد (1410)، سرائر، جلد 2، چاپ سوم، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
26. ـــــــــــــــــــــــــ (1411)، سرائر، جلد 3، چاپ سوم، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
27. ابن براج، قاضی عبدالعزیز(1406)، المهذب، جلد 2، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
28. ابن حمزه، محمدبن علی ( 1408)، الوسیله الی نیل الفضیله، چاپ اول، قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
29. ابن منظور، محمد‌بن مکرم (1414)، لسان العرب، جلد 7، چاپ سوم، بیروت: انتشارات دارالفکر.
30. انصاری، شیخ مرتضی (1420)، کتاب المکاسب، جلد 6، چاپ اول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
31. تبریزی، میرزا جواد (1426)، صراط النجاه فی اجوبه الاستفتائات، جلد 8، چاپ اول، قم: دار الصدیقه الشهیده سلام الله علیها.
32. حر عاملی، محمد‌بن حسن (1416)، وسائل الشیعه، جلد 26، چاپ سوم، قم: مؤسسۀ آل بیت علیهم السلام لاحیاء تراث.
33. حسینی روحانی، سید محمدصادق (1429)،فقه الصادق، جلد 28، چاپ اول، قم: منشورات الاجتهاد.
34. حسینی مراغی، میر عبدالفتاح، العناوین الفقهیه، جلد 2، چاپ اول، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
35. شهید اول (1417)، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، جلد 2، چاپ اول، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
36. شهید ثانی (1412)، الروضه البهیه فی شرح المعه الدمشقیه، جلد 1، چاپ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم.
37. ـــــــــ (1425)، مسالک الافهام، جلد 4، 6 و13، قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامیه.
38. شیخ طوسی (بی‌تا)، المبسوط فی فقه الامامیه، جلد 2 و 3، تهران: مکتبه المرتضویه.
39. طباطبایی حکیم، سید محسن (1392)، مستمسک العروه الوثقی، جلد 12 و 14، چاپ سوم، قم: مؤسسۀ دارالتفسیر.
40. ــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، نهج الفقاهه، قم: انتشارات 22 بهمن.
41. طباطبائی کربلایی، علی‌بن محمد علی (1418)، ریاض المسائل، جلد 14، چاپ اول، قم: مؤسسۀ آل بیت علیهم السلام لاحیاء تراث.
42. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1417)، العروه الوثقی، جلد 4 و 5، چاپ اول، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
43. ــــــــــــــــــــــــــــــــ(1378)، حاشیه المکاسب(ط.ق)، جلد 2، چاپ اول، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
44. علامه حلی، حسن بن یوسف (1410)، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، جلد 2، چاپ اول، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
45. ـــــــــــــــــــــــــــ(1418)،قواعد الاحکام، جلد 2 و 3، چاپ اول، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
46. ــــــــــــــــــــــــــ(1428)، تذکره الفقها، جلد 14 و 17، چاپ اول، قم: مؤسسه آل بیت علیم السلام لاحیاء تراث.
47. علم الهدی، علی بن الحسین (سید مرتضی) (1415)، الانتصار، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
48. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1404)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، جلد 4، چاپ اول، قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
49. فاضل هندی، محمد‌بن حسن (1422)، کشف اللثام، جلد 7 و 9، چاپ اول، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
50. فخر المحققین، محمد‌بن حسن (1389)، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، جلد 4، چاپ اول، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
51. کاشف الغطاء، محمدحسین (1424)، تحریر المجله، جلد 5، چاپ اول، قم: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه.
52. کیدری، قطب الدین محمد‌بن حسن (1416)، اصباح الشیعه، چاپ اول، قم: مؤسسه الامام صادق علیه السلام.
53. محقق اردبیلی، احمد‌بن محمد (1417)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، جلد 9 و 11، چاپ دوم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
54. محقق کرکی، علی‌بن حسین (1429)، جامع المقاصد، جلد 8 و10، چاپ دوم، بیروت: مؤسسۀ آل البیت لاحیا تراث.
55. معلوف، لوییس (1363)، المنجد الابجدی، چاپ اول، تهران: انتشارت فقیه.
56. موسوی بجنوردی، سیدحسن (1419)، قواعد الفقهیه، جلد 3 و 6، چاپ اول، قم: نشر هادی.
57. موسوی خویی، ابوالقاسم (1417)، صراط النجاه فی اجوبه الاستفتائات، جلد 2، چاپ اول، قم: دارالاعتصام للطباعه و النشر.
58. ـــــــــــــــــــــــ (1410)، منهاج الصالحین، جلد 2، چاپ اول، قم: مدینه العلم.
59. نجفی، شیخ محمدحسن (1368)، جواهر الکلام، جلد 26 و 28، چاپ سوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.