بررسی و نقد ادلّة نظریة آیت‌الله صانعی در برابری دیة زن و مرد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه شهید مدنی

چکیده

امروزه ازجمله مسائل جدی که فکر اندیشمندان و صاحب‌نظران فقه و حقوق را به خود مشغول کرده، نابرابری دیۀ زن و مرد مسلمان است؛ چراکه از این ‌نظر بخشی از زنان جامعه متحمل خسارت شده، آسیب می‌بینند. در خصوص مقدار دیۀ زن و مرد مسلمان از متقدمین فقها گرفته تا به امروز، فتوای مشهور مبنی بر تنصیف بوده است. برخی از بزرگان مانند مرحوم مقدس اردبیلی تردیدهایی مطرح کردند، اما درنهایت طبق نظر مشهور فتوا دادند. از فقهای معاصر آیت‌الله صانعی قائل به ‌تساوی است. با توجه به محدودیت، در این مقاله فقط نظریۀ ایشان نسبت به‌ تساوی دیۀ زن و مرد مسلمان بررسی خواهد شد. ادلّۀ ایشان از کتاب برابری دیه‌ی زن و مرد مسلمان نقل، بررسی و نقد شده است. از این‌ رو، در صورت عدم امکان استدلال بر تساوی از ادلّۀ فقهی و روایی، می‌بایست برای حل مشکل سراغ راهکارها رفت.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم
  2. نهج‌البلاغه

الف) عربی

  1. ابراهیم بن محمد عبدالله بن محمد ابن مفلح، ابواسحاق برهان‌الدین (1423 ق)، المبدع شرح المقنع، ریاض: دار عالم الکتب.
  2. ابراهیم بن موسی اللخمی الغر ناطی المالکی (بی‌تا)، الموافقات فی اصول الفقه، تحقیق: عبدالله دراز، بیروت: دارالمعرفة.
  3. ابن براج، طرابلسی، قاضی عبدالعزیز (1406 ق)، المهذب، دفتر انتشارات جامعۀ مدرسین.
  4. ابن داود، ابوجعفر احمد بن محمد (1383 ق)، رجال ابن داود، انتشارات دانشگاه تهران.
  5. ابن صوفیان، ابراهیم بن محمد بن سالم (1409 ق)، منارالسبیل فی شرح الدلیل، محقق: زهیرا لشاویش،المکتب الإسلامی.
  6. ابن قدامه (بی‌تا)، الشرح الکبیر، بی‌نا.
  7. ابن‌بابویه، محمد بن علی (1387 ق)، عیون اخبار الرضا (ع تهران: نشر جهان.
  8. ابو عمر یوسف بن عبدالله القربطی (2000 م)، الإستذکار الجامع لمذاهب فقهاء الأمصار، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  9. ابو محمد محمود بن احمد، بدراالدین العینی (1420 ق)، البنایة فی شرح الهدایة، چ‌اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  10. ابوالحسین محیی بن أبی الخیر (1421 ق)، البیان فی مذهب الإمام الشافعی، محقق: قاسم محمد النوری، چ‌اول، جده: دارالمنهاج.
  11. ابوزکریا محیی دین النووی (بی‌تا)، المجموع فی شرح المهذب، مکتبِ المسجد النبوی الشریف.
  12. اردبیلی، احمد بن محمد (1403 ق)،مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، چ‌اول، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.
  13. بحرانی، هاشم بن سلیمان(1416 ق)، البرهان فی تفسیرالقرآن، چ‌اول، تهران: بنیاد بعثت.
  14. برقی، احمد بن محمد بن خالد (1383 ق)، رجال برقی، انتشارات دانشگاه تهران.
  15. البهوتی، منصور بن ادریس (1402 ق)، کشاف القناع، عن متن الإقناع، تحقیق: هلامصیلحی مصطفی هلال، بیروت: دارالفکر .
  16. تبریزی، جواد بن علی (1428 ق)، تنقیح مبانی الاحکام، کتاب الدیات، دارالصدیقة الشهیدة (س).
  17. تقی الدین أبی بکر (1994 م)،کفایة الاخبار فی حل غایة الاختصار، تحقیق علی عبدالحمید بلطجی و محمد وهبی سلیمان، دمشق: دارالخیر.
  18. حائری، سید علی بن طباطبایی (1418 ق)، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، (ط– الحدیثه)، مؤسسة آل البیت (ع).
  19. حّر عاملی، محمد بن حسن بن علی (1409 ق)، وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت (ع).
  20. حکیم، سید محمد سعید طباطبایی (1427 ق)، فقه المرأة المسلمة، دارالهلال.
  21. حلبی، ابن زهره، حمزة بن علی حسینی (1417 ق)، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع)، چ‌اول.
  22. حلّی، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد (1411 ق)، السّرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: دفتر انتشارات جامعۀ مدرسین.
  23. حلّی، حسین بن یوسف بن مطهر (1411 ق)، رجال العلامة الحلّی، قم: دارالزخائر.
  24. خوانساری، سید احمد (1405 ق)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، مؤسسۀ اسماعیلیان.
  25. خویی، سید ابوالقاسم (1410 ق)، معجم رجال الحدیث، قم: مرکز نشر آثار شیعه.
  26. دیلمی، سلاّر، حمزة بن عبدالعزیز (1404 ق)، المراسم العلوّیة و الاحکام النبویة فی الفقه الإمامی، منشورات الحرمین.
  27. زروق، شهاب الدین أبوالعباس البرنی (1427 ق)، شرح زروق علی متن الرسالة لإبن أبی زید القیرانی، چ‌اول، بیروت: دارالکتب العلمیة .
  28. الشافعلی، محمد بن ادریس ابوعبدالله (1393 ق)، الأم، بیروت: دارالمعرفة.
  29. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1413 ق)، مسالک الافهام إلی تنقیح شرایع الاسلام، مؤسسة المعارف الإسلامیه.
  30. شیخ طوسی، أبی جعفر محمد بن الحسن (1390 ق)، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، چ‌سوم، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  31. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، رجال طوسی، نجف: المکتبة المرتضویة.
  32. شیخ مفید، محمد بن نعمان عکبری (1413 ق)،المقنعة، کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید.
  33. ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1413 ق)، احکام النساء، کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید.
  34. شیرازی، ناصر مکارم (1442 ق)، بحوث فقهیة هامة، انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (ع).
  35. علاءالدین السمرقندی (1405 ق)، تحفة الفقهاء، بیروت: دارالکتب العلمیة، (کتاب الدیات).
  36. علاءالدین الکاسانی (1982 م)، بدائع الصنائع، بیروت: دارالکتاب العربی.
  37. علماء نجد الأعلام، عبدالرحمن بن محمد بن قاسم (1417 ق)، الدررالسنّیة فی الاجوبة النجدیة، بی‌نا.
  38. غزالی، محمد بن محمد (1413 ق)، المستصفی فی علم الاصول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  39. الفوزان، صالح بن فوزان بن عبدالله (1423 ق)، الملخص الفقهی، ریاض: دارالعاصمه.
  40. کشی، محمد بن عمر (1348)، رجال کشی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
  41. کلینی، محمد بن یعقوب (1365)، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، (8 جلدی).
  42. لنکرانی، محمد فاضل موحدی (1418 ق)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله، الدیات، مرکز فقهی ائمۀ اطهار (ع).
  43. مامقانی، شیخ عبدالله (1350 ق)، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف اشرف: المکتبة المرتضویة.
  44. الماوردی، ابوالحسن (بی‌تا)، الحاوی الکبیر، بیروت: دارالنشر و دارالفکر.
  45. المقدسی، عبدالرحمن بن ابراهیم بن احمد (1426 ق)، العدة شرح العمدة، محقق: صلاح بن محمدعویضة، چ‌دوم، دارالکتب العلمیه.
  46. المقدسی، عبدالله بن قدامة (بی‌تا)، الکافی فی فقه الإمام المبجل احمد بن حنبل، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  47. المقدسی، عبدالله بن قدامة (1405 ق)، المغنی فی فقه الإمام احمد بن حنبل الشیبانی، بیروت: دارالفکر.
  48. المنهاجی الأسیوطی، شمس‌الدین محمد بن احمد (1417 ق)، جواهر العقود و معین القضاةو الموقعین و الشهود، چ‌اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  49. المیدانی الدمشقی الشافعی، مصطفی دیب البغا (1409 ق)، التذهیب فی ادلة متن الغایة و التقریب المشهور، متن أبی شجاع فی الفقه الشافعی، چ‌چهارم، دارابن کثیر، دمشق، بیروت.
  50. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن (1430 ق)، القوانین المحکمة فی الاصول (ط – جدید)، چ‌اول، احیاء الکتب الإسلامیه.
  51. نجاشی، احمد بن علی (1407 ق)، رجال النجاشی، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.
  52. نجفی، محمدحسن (1404 ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، داراحیاء التراث العربی.

ب) فارسی

55 صانعی، یوسف (1390)، فقه و زندگی 3، برابری دیه‌ی (زن و مرد مسلمان و غیرمسلمان)، مؤسسۀ فرهنگی فقه الثقلین.

  1. ـــــــــــ (1388)، فقه و زندگی 2، برابری قصاص (زن و مرد مسلمان و غیرمسلمان)، مؤسسۀ فرهنگی فقه الثقلین.