رویکردهای تازه در نظام حقوقی اعسار (نقد نظام حقوقی حاکم بر تاکید بر نقد ماده 18 آیین نامه اجرائی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شهید بهشتی تهران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه قم.

چکیده

لزوم حمایت از معسر از یافته‌های جدید بشری و داده‌های مترقی فقه اسلامی است. نشانه‌های نهاد اعسار در حقوق ایران به قوانین موقتی اصول محاکمات حقوقی مصوب 1329 قمری بازمی‌گردد. سوء استفادة بی‌شمار از این نهاد مترقی و پیامدهای اجتماعی و اقتصادیِ ناشی از پذیرش یا رد دعوای اعسار، سبب شده است تا قانون‌گذار با اتکا به سنت فقهی، مدام در پی اصلاح و تغییر مقررات باشد. آخرین تغییر مربوط به اصلاح بند ج ماده 18 آیین‌نامة اجرایی موضوع ماده 6 قانون نحوة اجرای محکومیت‌های مالی است که بر اساس آن به استناد برخی آرا فقهی، بار اثبات دعوی از دوش مدعی اعسار برداشته و اثبات تمکّن بر عهده طلب‌کار گذارده شد. این اصلاحیه، که موازنة دعوی را به طور آشکار به نفع مدعی اعسار تغییر داد، از یک‌سو معضلاتی برای محاکم و طلب‌کاران پدید آورد و از سوی دیگر بستر مساعدی برای مدعیان واهی و سودجو فراهم آورد. نوشتار حاضر درصدد است تا ضمن نقد و بررسی اصلاحیة مزبور، نظام حقوقی اعسار را بازخوانی کند. در این بررسی، رویکردهای فقهی در خصوص بار اثبات دعوی، چگونگی اثبات دعوی، و آثار اثبات دعوای اعسار که کمتر مورد مطالعه قرار گرفته‌اند بررسی شده و با این استنتاج به پایان می‌رسد که می‌توان با اتکا به سنت فقهی نظام کارآمدتری برای اعسار پیش‌بینی و طراحی کرد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
الف) فارسی
1-    جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1348)، «دانشنامه حقوقی»، جلد اول، چاپ سوم، بی‌جا.
2-    متین دفتری، احمد (1381)، «آیین دادرسی مدنی و بازرگانی»، جلد2، چاپ دوم، تهران- ایران، انتشارات مجد.
3-    مهاجری، علی (1389)، «مبسوط در آیین دادرسی مدنی»، جلد4، چاپ دوم، تهران، فکرسازان.
4-    معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضائیه (1381)، «مجموعه نشست‌های قضایی»، مسایل آیین دادرسی کیفری(3).
5-    هاشمی شاهرودى، سید محمود (1426)، «فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام»، جلد3، جاپ اول، قم-ایران، مؤسسه دائره‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
ب) عربی
6-    آشتیانى، میرزا محمدحسن بن جعفر (1425)، «کتاب القضاء» (للآشتیانی ط- الحدیثة)، جلد2، چاپ اول، قم- ایران، انتشارات زهیر.
7-  انصاری، مرتضی (1415)، «القضاء و الشهادات»، در یک جلد، چاپ اول، قم- ایران، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
8-    حرّ عاملى، محمد بن حسن (1409)، «وسائل الشیعة»، جلد30، چاپ اول، قم- ایران، مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
9-    حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1414)، «تذکره الفقهاء» (ط- الحدیثة)، جلد14، چاپ اول، قم- ایران، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام.
10- حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1411)، «تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین»، در یک جلد، چاپ اول، تهران-ایران، مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
11- حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1413)، «قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام»، جلد3، چاپ اول، قم-ایران، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
12- خالصى، محمد باقر (1413)، «أحکام المحبوسین فی الفقه الجعفری»، در یک جلد، چاپ اول، قم- ایران، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
13- خمینى، روح اللّه (بی‌تا)، «تحریر الوسیله»، جلد2، چاپ اول، قم-ایران، مؤسسه مطبوعات دار العلم.
14- رشتى، میرزا حبیب الله (1401) ، «کتاب القضاء» (للمیرزا حبیب الله)، جلد2، چاپ اول، قم-ایران، دار القرآن الکریم.
15- روحانى قمّى، سید صادق حسینى (1412)، «فقه الصادق علیه السلام» (للروحانی)، جلد26، جاپ اول، قم- ایران، دار الکتاب - مدرسه امام صادق علیه السلام.
16- شهید اول، محمد بن مکى عاملی (1414)، «غایه المراد فی شرح نکت الإرشاد»، جلد4، چاپ اول، قم- ایران، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
17- شهید ثانى، زین الدین بن على عاملی (1410)، «الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه» (المحشّى - کلانتر)، جلد10، چاپ اول، قم-ایران، کتابفروشى داورى.
18- صدوق، محمّد بن على بن بابویه (1413)، «من لا یحضره الفقیه»، جلد4، چاپ دوم، قم- ایران، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
19- طباطبایی‌یزدى، سید محمد کاظم (1414)، «تکملة العروة الوثقى»، جلد2، چاپ اول، قم- ایران، کتابفروشى داورى.
20- طبرسى، امین الإسلام، فضل بن حسن (1410)، «المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف»، جلد2، چاپ اول، مشهد-ایران، مجمع البحوث الإسلامیة.
21- طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن (1407)، «تهذیب الأحکام»، جلد10، چاپ چهارم، تهران- ایران، دار الکتب الإسلامیه.
22- فاضل لنکرانى، محمد (1420)، «تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة» - القضاء و الشهادات، در یک جلد، چاپ اول، قم-ایران، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام.
23- فیض کاشانى، محمد محسن ابن شاه مرتضى (1425)، «الشافی فی العقائد و الأخلاق و الأحکام»، جلد2، چاپ اول، تهران-ایران، دار نشر اللوح المحفوظ.
24- نجفى، محمد حسن (1404)، «جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام»، جلد43، چاپ هفتم، بیروت- لبنان، دار إحیاء التراث العربی.
ج) قوانین
25- قوانین موقتی اصول محاکمات حقوقی سال 1290
26- قانون اعسار و افلاس و اصلاح قانون تسریع محاکمات سال 1310
27- قانون اعسار 1313
28- قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مصوب سال 1377
29- آیین‌نامه اجرایی موضوع ماده 6 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مصوب سال1378
30- قانون آیین دادرسی مدنی سال 1379
31- قانون مدنی