شیوه‌های جایگزین حل‌و‌فصل امور و دعاوی خانوادگی در پرتو مطالعۀ تطبیقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد حقوق خانواده دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

10.22034/law.2025.60490.3366

چکیده

تراکم پرونده‌های قضایی خصوصاً دعاوی خانواده، بی‌ثباتی نهاد خانواده، اطالۀ دادرسی، پایین ‌آمدن کیفیت رسیدگی قضایی و عدم تحقق دادرسی عادلانه ازجمله چالش‌های مهم نظام قضایی ایران و بسیاری از کشورهای جهان محسوب می‌شوند. این عوامل و دلایل متعدد دیگری سبب شده است که روز به ‌روز تمایل اشخاص در جهان به حل‌و‌فصل اختلافات خود از طریق شیوه‌های غیرقضایی یا شیوه‌های جایگزین حل‌و‌فصل اختلاف که زیر ‌نظر نهادهای دولتی نیستند افزایش یابد و بخش خصوصی و دولت‌ها نیز در جهت ترویج و معرفی این روش‌های غیرقضایی و استفادۀ هرچه بیشتر طرفین اختلاف از این شیوه‌ها اقدامات مختلفی انجام دهند. لذا خصوصی‌سازی و به‌ویژه شیوه‌های جایگزین حل‌و‌فصل اختلاف، به‌عنوان زیرمجموعۀ خصوصی‌سازی، ازجمله بسترهای حل دعاوی و کاهش بار مراجع قضایی شمرده ‌می‌شوند. در این راستا باید به این پرسش پاسخ داد که چگونه می‌توان حل امور و دعاوی خانوادگی را به‌ سمت خصوصی‌سازی سوق داد؟ هدف نگارندگان پژوهش حاضر این است که با استفاده از روش اسنادی- کتابخانه‌ای، چگونگی خصوصی‌سازی امور و دعاوی خانوادگی در این سیستم را به ‌صورت تطبیقی بررسی و تبیین نمایند. با بررسی‌های صورت‌گرفته روشن‌ شده است که شیوه‌های جایگزین حل‌و‌فصل اختلاف، در ایران نقش مهمی در حل‌و‌فصل اختلافات ندارند و غالباً خانواده‌ها به دلایلی چون ناشناخته بودن و اعتقاد بر کارآمد نبودن این شیوه‌ها، نبود مؤسسات و نهادهای خصوصی داوری، میانجیگری برای دعاوی خانوادگی و نیز دلایل فرهنگی، سیستم قضایی را جهت حل اختلاف خود انتخاب می‌کنند. این درحالی است که در بسیاری از کشورهای دنیا با تأسیس سازمان‌ها و مؤسسات خصوصی و نیمه‌دولتی و نیز استفاده از فناوری حقوقی برای ارائۀ خدمات جایگزین حل‌وفصل اختلاف به ‌سمت خصوصی‌سازی پیش رفته‌اند. در ایران نیز با فرهنگ‌سازی و معرفی این شیوه‌ها در جامعه و روشن ساختن مزایای استفاده از آن‌ها، می‌توان برای کاهش پرونده‌های دعاوی خانوادگی و افزایش دقت در رسیدگی در راستای حفظ بنیان خانواده گام مهمی برداشت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. الف) منابع فارسی

    - کتاب‌ها

    1. اعزازی، شهلا (1385). جامعه‌شناسی خانواده. تهران: روشنگران.
    2. بهکیش، محمدمهدی (1381). اقتصاد ایران در بستر جهانی شدن. تهران: نی.
    3. دادمرزی، مهدی (1390). حقوق خانواده اسلامی در 38 کشور جهان. قم: دانشگاه قم.
    4. درویشی هویدا، یوسف (1393). شیوه‌های جایگزین حل‌و‌فصل اختلاف. تهران: میزان.
    5. رحیمی بروجردی، علیرضا (1373). سیاست‌های اقتصاد کلان و اصلاحات ساختاری. تهران: مرکز مطالعات و پژوهش بازرگانی.
    6. معینی‌فر، حشمت‌السادات (1390). دولت‌های رفاه و سیاست‌های حمایتی خانواده. تهران: میزان.

    - مقالات

    1. آل‌عمران، رویا و آل‌عمران، سید علی (۱۳۹۰). خصوصی‌سازی و سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی. اقتصادی ماهنامه بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی، 11 (12)، 73-88.
    2. توسلی جهرمی، منوچهر (۱۳۸۰). نگاهی به شیوه‌های جایگزین حل اختلاف(ای‌دی‌آر) در مقررات جدید اتاق بازرگانی بین‌المللی. حقوقی دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، ۱۹ (۲۶-۲۷)، ۳۸۲-۳۶۵.  Doi: 10.22066/CILAMAG.2002.18077
    3. جاوید، محمدجواد و مهاجری، مریم (۱۳۹۷). مبانی مداخلۀ دولت در نهاد خانواده در نظام حقوقی ایران. شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، ۲۱ (۸۲)، 7-34.

     Doi: 10.22095/JWSS.2019.92498

    1. رضایی، سید علیرضا؛ معبودی نیشابوری، رضا؛ انصاری، اعظم و خدابخشی شلمزاری، عبدالله (۱۴۰۱). تعیین مقر در روش‌های جایگزین برخط حل اختلاف. مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، ۱۳ (۲۸)، ۱۱۱-139. Doi: 10.22034/LAW.2022.47258.2965
    2. شریعت کرمانی، عارف و صباحی گراغانی، معین (۱۴۰۰). نقش داوری در کاهش دعاوی خانوادگی با تأکید بر اسناد بین‌المللی. مطالعات بین‌المللی پلیس، ۱۲ (۴۵)، ۱۸۴-۲۰۵.
    3. شعاریان، ابراهیم و نیک‌زمان اصل، ساناز (۱۳۹۹). رویکردها و ضوابط حاکم بر تفسیر موافقت‌نامۀ داوری داخلی و بین‌المللی. مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، ۱۱ (۲۱)، 151-188.

     Doi: 10.22034/LAW.2020.12634

    1. صادقی، محمد (۱۳۹۷). مذاکرات پیش از عقد در نکاح؛ از ماهیت تا تأثیر حقوقی. فقه ‌و‌ حقوق خانواده. ۲۳ (۶۹)، ۳۱-۵۲. Doi: 10.30497/FLJ.2018.71124
    2. صادقی موحد، خدیجه؛ باقری، احمد؛ صدری، سید محمد؛ امیرپور، حیدر (۱۳۹۸). عدالت ترمیمی، بایستگی و ضرورت حاکمیت آن در حوزۀ خانواده با تکیه بر مبانی فقهی. فقه و مبانی حقوق اسلامی. ۵۲ (۱)، ۱۰۷-126. Doi: 10.22059/JJFIL.2019.265308.668564
    3. مصلحی، علی‌حسین و صادقی، محسن (۱۳۸۳). نگاهی به شیوه‌های جایگزین حل‌و‌فصل اختلاف (ای‌دی‌آر). نامۀ مفید، ۱۰ (۴۶)، ۱۲۳-150.
    4. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین (۱۳۸۲). از عدالت کیفری کلاسیک تا عدالت ترمیمی. دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۲ (۹و۱۰)، 3-38.
    5. ویژه، محمدرضا و بروجردی، لیلی (۱۳۹۵). مطالعۀ تطبیقی قوانین و برنامه‌های توسعه‌ای دولت در حوزۀ خانواده (موردمطالعه: کشورهای ایران و مالزی). مطالعات توسعۀ اجتماعی ایران، ۸ (۳)، 19-33.
    6. هادی، سولماز و حاجی‌پور، مرتضی (۱۳۹۵). بررسی شیوه‌های جایگزین حل‌و‌فصل اختلاف از منظر حقوق ایران و فقه امامیه. فقه و مبانی حقوق اسلامی، ۹ (۱)، ۸۷-110.

    - قوانین

    1. قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی، مصوب ۱۳۷۹
    2. قانون حمایت خانواده، مصوب 1353
    3. قانون حمایت خانواده، مصوب ۱۳۹۱
    4. قانون مدنی، مصوب ۱۳۰۷

     

    ب) منابع انگلیسی

    - Books

    1. Marriott, Arthur (2003). ADR in Civil and Commercial Disputes. The Handbook of Arbitration and Dispute Resolution Practice, London: Sweet and Maxwell.
    2. Newman, Peter (1998). The New Palgreve Dictionary of Economics and the Law. New York: Springer.
    3. Schwartz, Gerd (1989). Privatization; Possible Lesson from the Hungaration Vase.United Kingdom: Oxford University Press.

    - Articles

    1. Bell, Felicity (2019). Family Law, Access to Justice, and Automation. Macquarie Law Journal, 25 (19), 103-132.
    2. Cohen, Amy J. (2011). The Family, the Market, and ADR. Law Journals at University of Missouri School of Law Scholarship Repository, 6(1), 91-126.
    3. Edwards, Jo, Sandys, Amanda, Gaw, Jamie (2017). Family Dispute Resolution: a Practitioner’s Perspective. Family Law Journal, 1245-1248.
    4. Emonson, Rhonda Maree, Preparing for Family Dispute Resolution in Regional Australia: Exploring the Experiences of Parents, Family Dispute Resolution Practitioners and Lawyers: PhD Thesis, James Cook University, 2019.
    5. Gautam, Ritu, Pradeep, Kulshrestha, Avinash Krishan, Goswami (2021). Mediation and Family Dispute Resolution Mechanism: A Case Study on Clinical Legal Education. Ilkogretim Online - Elementary Education Online 20 (3).
    6. Higgs Howarth, Shelby, Catherine Caruana (2017). Appendix A: Mandatory Mediation in Family Law – a Review of the Literature. Journal of Social Welfare and Family Law. 2 (10), 1-28.
    7. Jomati Consultants LLP (2019). The Legal Sector in Wales. a Rapid Review. A Report by Jomati Consultants LLP.
    8. Kay, Thampson (1986). Privatization; a Policy in Search of a Rationale. The Economic Journal. 96 (381), 18-32.
    9. Ministry of Justice (2022). Call for Evidence on Dispute Resolution in England and Wales. Response to Consultation Carried Out By the Ministry of Justice.
    10. Motiwal, O. P. (1998). Alternative Dispute Resolution in India. Journal of International Arbitration. 15 (2), 117-127.
    11. Pal, Arjun (2017). The Impact of Mediation in India. O.P. Jindal Global University. 1-6.

    - Websites

    1. Admiral Law )2019(. Making a Claim, https://admirallaw.co.uk/claims-process
    2. Carbon Law Partners )2019(. Family Law, https://carbonlawpartners.­com/services/family-law/
    3. Family Mediation Council )2020(. What is Family Mediation? https://www.familymediationcouncil.org.uk/family-mediation/; https://www.familymediationcouncil.org.uk/about-us/
    4. Family Mediators Association )2015(. About Family Mediation, https://thefma.co.uk/about-family-mediation/; https://thefma.co.uk/miams/

     

مطالعات حقوق تطبیقی معاصر
دوره 15، شماره 37
دی 1403
صفحه 251-285

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار