واکاوی نظام حقوقی تابعیت- شهروندی در حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز

2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیراز

3 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد داریون

چکیده

جهانی شدن حقوق، کرامت انسانی، مبانی مردم‌سالاری، شکوفایی فناوری اطلاعات و استعدادها، انقلاب دانش و دیجیتال، امروزه مبحث شهروندی را به یکی از گفتمان‌های پرطرف‌دار در عرصۀ حقوق و سیاست جهانی تبدیل کرده است. دنیای امروزی شهروندی را ورای مرز، نژاد، زبان، دین، مذهب، سلطه، قدرت، قومیت، ملیت، تابعیت و حتی اقامت معنا و مطالبه می‌کند. اصطلاح شهروندی به مفهوم مدرن از حدود دو دهۀ پیش وارد ادبیات سیاسی و حقوقی کشورمان شده و کلیدواژۀ تعدادی از قوانین و مقررات گردیده است. لیکن این پرسش مطرح می باشد آیا فهم درستی از مفهوم شهروندی در متون رسمی و میان جامعۀ حقوقی کشورمان وجود دارد؟. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی این فرضیه ‏را مطرح می‌سازد که در کشور ما درک عمیق و دقیقی از شهروندی و الگوی روشنی از این مفهوم وجود ندارد. لذا بازکاوی در مفهوم شهروندی و ارائۀ یک الگوی منتخب در حقوق ایران هدف اصلی این مقاله بوده و به این نتیجه دست می‌یاید که جمهوری اسلامی از یک طرف، ناگزیر از تجدیدنظر در مفهوم و الگوی نظام شهروندی است. از طرف دیگر، درگیر منطق دوگانۀ حکومت اسلامی و حکومت جمهوری است. بنابراین، قانونگذار اساسی بایستی در این خصوص چاره‌اندیشی کند.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی

    - کتاب‌ها

    1. آشوری، داریوش، فرهنگ دانشنامه سیاسی، (تهران: مروارید، چ 10، 1383).
    2. الماسی، محمد، حقوق بینالملل خصوصی، (تهران: میزان، چ 1، 1382).
    3. ایران‌منش، محمد‌رضا، مفهوم شهروندی، (تهران: نگاه معاصر، چ 1، 1394).
    4. جاوید، محمدجواد، بررسی و نقد پیش‌نویس منشور حقوق شهروندی دولت یازدهم، (تهران: مخاطب، چ 1، 1395).
    5. جاوید، محمدجواد، حقوق بشر و شهروندی در آراء ائمه شیعه، (تهران: مخاطب، چ 2، 1395).
    6. حییم، سلیمان، فرهنگ انگلیسی- فارسی، (تهران: فرهنگ معاصر، چ 14، 1382).
    7. سلجوقی، محمود، بایسته‌های حقوق بین‌الملل خصوصی، (تهران: میزان، چ 5، 1386).
    8. شوالیه، ژاک، دولت پسامدرن: مطالعه تطبیقی تحولات معاصر در حقوق اساسی و اداری، ترجمۀ سید مجتبی واعظی، (تهران: مجد، چ1 ، 1396).
    9. قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج 1 و 2 و3، (تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چ 2، 1387).
    10. کاظمی، سید علی، حقوق بین‌الملل خصوصی، (تهران: نسل نیکان، چ 1، 1383).
    11. گروهی از نویسندگان، حقوق شهروندی، (تهران: معاونت حقوقی ریاست جمهوری، چ 1، 1390).
    12. مطهری، مرتضی، آشنائی با قرآن، ج 3، (تهران: صدرا، چ1 ، 1396).
    13. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار (2)، وحی و نبوت، (تهران: صدرا، چ 9، 1379).
    14. میل، جان استوارت، انقیاد زنان، ترجمۀ علاء‌الدین طباطبایی، (تهران: هرمس، چ 3، 1390).
    15. نصیری، محمد، حقوق بینالملل خصوصی، (تهران: نیل، چ 7، 1379).

    - مقاله‌ها

    1. اردبیلی، محمدعلی، «حقوق شهروندی»، حقوقی دادگستری، ش 54 (1385).
    2. الماسی، نجادعلی، «بحثی پیرامون تعارض تابعیت؛ تعارض مثبت تابعیت»، کانون وکلا، ش 131 (1354).
    3. امیرارجمند، اردشیر، «چیستی و چرایی حقوق شهروندی؛ از نظریه قانون»، حقوقی دادگستری، ش 58 (1386).
    4. جدلی، صفی‌ناز، «بررسی وضعیت مسلمانان میانمار در پرتو حقوق بشر از بی‌تابعیتی تا مهاجرت اجباری»، تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین‌الملل، ش 45 (1398).
    5. روشن، محمد؛ بیرانوند، رضا؛ یاراحمدی، حسین، «حقوق شهروندی، پیشینه و جایگاه آن در مناسبات پلیس»، بصیرت و تربیت اسلامی، ش 30 (1393).
    6. سروری مقدم، مصطفی، «تفسیرمفهوم شهروند در قوانین ایران»، پژوهشنامۀ اندیشههای حقوقی، ش 1 (1393).
    7. سلیمی، علی، «بررسی اصول و مبانی حقوق شهروندی در نظام اداری ایرا»، پژوهش ملل، ش 27 (1396).
    8. سنجری، ابراهیم، «حقوق بیگانگان در حقوق بین‌الملل و اسلام»، گفتمان حقوقی، ش 17 و 18 (1383).
    9. عیوضی، رحیم، «تحول مفهوم شهروندی و ظهور شهروند جهانی»، حقوق و علوم سیاسی تهران، ش 3 (1391).
    10. فغان‌نژاد، سعدالله و نوری، مهدی، «بررسی حقوق شهروندی در وضعیت بحران: مطالعۀ تطبیقی حقوق ایران، فرانسه وآمریکا»، مدیریت بحران، ش 1 (1391).
    11. فلاح‌زاده، علی‌محمد، «نسبت حقوق شهروندی و حقوق بشر»، حقوقی دادگستری، ش 58 (1386).
    12. قاری سید فاطمی، سید محمد، «چیستی و چرایی حقوق شهروندی؛ از نظریه قانون»، حقوقی دادگستری، ش 58 (1386).
    13. گرامارتیز، آناماریا، «شرایط شهروندی در اتحادیۀ اروپا»، ترجمۀ مشتاق زرگوش و جعفر شفیعی سردشت، حقوقی دادگستری، ش 58 (1386).
    14. محسنی، فرید و عبداللهی، حسین، «نقد مبانی حقوق شهروندی لیبرالی با تکیه برجایگاه مردم در نظام حقوقی اسلام»، دانش حقوق عمومی، ش 6 (1392).
    15. مرتضوی، غلامرضا و محقق‌نیا، حامد، «حقوق شهروندی و تابعیت در حقوق انگلستان و ایران»، مطالعات علوم سیاسی فقه و حقوق، ش 2 (1396).
    16. نعیمی، محمدفهیم، شهروند کیست؟ حقوق شهروندی چیست؟
      <http :// www .cshrn .af/ da / ?p =1981>
    17. نوابخش، مهرداد، «بررسی مفهوم شهر و شهروندی از دیدگاه جامعه‌شناسی»، جامعهشناسی، ش 5 (1385).
    18. نوروزی، کامبیز، «حقوق شهروندی مسئولیت مشترک دولت و ملت»، نشریۀ نامه، ش 53 (1385).
    19. همتی، مجتبی، «آموزش شهروندی»، حقوق اساسی، ش 9 (1387).

    ب) انگلیسی

    - Books

    1. Mark Freedland & Silvana Sciarra, Public Services and Citizenship in European Law (New York: Clarendon Press, 1998).
    2. Richard, Citizenship; A Very Short Introduction (NewYork: Oxford University Press, 2008).
    3. Angela, Crawley, Oxford Advanced Learners Dictionary (London: University Press, 2005).
    4. Michaels, Greve. & Michael. Zoller., Citizenship in America and Europe Beyond the Nation- State? (NewYork: American Institute Interprise, 2009).

    - Article

    1. Mohamadzadeh, Shahram, “Iran's Citizenship LawsL”, Etemaad, Daily Newspaper, Jun. 26th, (2002).

    - وب‌سایت‌

    1. http://www.moaydilawyer.com/print.php?ToDo=ShowArticles&AID=29957.