بررسی انتقادی جدایی حقوق از اخلاق در نظریۀ الزام حقوقی هانس کلسن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری حقوق عمومی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

تلاش کلسن برای ارائۀ پوزیتیویسم هنجارگرا به طرح نظریه‌ای از الزام حقوقی می‌انجامد که در ذات خود اخلاقی است؛ یعنی هنجارهایی ارائه می‌دهد که به ‌ضرورتی عقلانی برای انجام یک عمل اشاره دارند و مخاطب خود را ملزم به رفتاری خاص می‌کنند. در عین‌ حال، «ناب» بودن نظریۀ او مستلزم جدایی اخلاق از حقوق (تز جدایی) است. کلسن می‌کوشد با طرح سه راهکار این هنجاربودگی (و هنجار بنیادین به‌عنوان سرچشمۀ آن) را با تز جدایی سازش دهد: مشروط کردن هنجار بنیادین به سامانه‌های حقوقی کارآمد، نسبی‌گرایی اخلاقی و توصیفی برشمردن گزاره‌های حقوقی. این سه راهکار سه ادعای او دربارۀ اخلاقی نبودن هنجار بنیادین را دربر دارد: رد نامعتبری موضوعه، صورت‌گرایی اخلاقی، و خنثی بودن اخلاقی. لیکن راهکارهای ارائه‌شده از منظر حقوق‌دانان برجسته به مشکلاتی همچون استنتاج «باید» از «هست»، نپذیرفتن امکان تعارض میان هنجارهای اخلاقی و حقوقی، کافی نبودن نسبی‌گرایی اخلاقی برای اثبات آنتینومی کلسنی و گرایش به امری شمردن حقوق می‌انجامد. کلسن که خود از وجود این مشکلات آگاه بود، نظریۀ هنجاربودگی محتوایی را به نفع نظریۀ قدرت‌دهی کنار گذاشت. نظریۀ نو، هرچند توانست مشکل سازش میان تز جدایی و هنجاربودگی را حل کند، به دلیل ناتوانی در تبیین مفهوم الزام حقوقی شکست‌خورده، درنهایت کلسن را واداشت تا به اراده‌گرایی بپیوندد.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی

    1. مهرآرام، پرهام، «تمایز حقوق از اخلاق در نظریۀ الزام حقوقیِ هانس کلسن»، تأملات فلسفی، ش 26 (1400).

    ب) انگلیسی

    - Books

    1. Kant, Immanuel, The Metaphysics of Morals, translated by Mary Gregor, (Cambridge: Cambridge University Press, 1991) (Original work published 1797).
    2. Kelsen, Hans, Reine Rechtslehre, Erste Auflage, (Tübingen: Verlag Mohr Siebeck, 1934).
    3. Kelsen, Hans, Reine Rechtslehre, zweite Auflage, (Tübingen: Verlag Mohr Siebeck, 1960).
    4. Schmitt, Carl, Verfassungslehre, (Munich: Duncker & Humblot, 1928).
    5. Schmitt, Carl, Political Theology. Four Chapters on the Concept of Sovereignty, (Cambridge: MIT Press, 1985) (Original work published 1950).

    - Articles

    1. Alexy, Robert, “Hans Kelsen's Concept of the ‘Ought’”, Jurisprudence, Vol. 4, No. 2 (2013).
    2. Bertea, Stefano, “Law and Obligation: Outlines of a Kantian Argument”, in New Essays on the Normativity of Law, Bertea, G. Pavlakos, eds. (Oxford: Hart Publishing Ltd, 2012).
    3. Beyleveld, Deryck; Brownsword, Roger, “Methodologica Syncretism in Kelsen`s pure theory of law”, in Normativity and Norms; Critical Perspective on Kelsenian Themes, (Oxford: Clarendon Press, 1998).
    4. Delacroix, Sylvie, “Hart’s and Kelsen’s Concepts of Normativity Contrasted”, Ratio Juris. Vol. 17, No. 4 (2004).
    5. Delacroix, Sylvie, “Schmitt’s Critique of Kelsenian Normativism”, Ratio Juris, Vol. 18, No. 1 (2005).
    6. Hart, H. L. A., “Kelsens visited”, in Normativity and Norms; Critical Perspective on Kelsenian Themes, (Oxford: Clarendon Press, 1998).
    7. Hart, H. L. A., “Kelsen`s Doctrine of Unity of Law”, in Normativity and Norms: Critical Perspectives on Kelsenian Themes, (Oxford: Clarendon University Press, 1998).
    8. Honore, Tony, “The Basic Norm of Society”, in Normativity and Norms: Critical Perspectives on Kelsenian Themes, (Oxford: Clarendon Press, 1998).
    9. Kelsen, Hans, “The Natural-Law Doctrine before the Tribunal of Science”, The Western Political Quarterly, Vol. 2, No. 4 (1949).
    10. Kelsen, Hans, “Value Judgement in the Science of Law”, Journal of Social Philosophy and Jurisprudence, 7, No. 312 (1942).
    11. Kelsen, Hans, “Causality and Imputation”, Ethics, Vol. 61, No. 1 (1950).
    12. Kelsen, Hans, “On the Basis of Legal Validity”, translated by Stanley L. Paulson, the American Journal of Jurisprudence, Vol 26, Issue 1 (1981) (Original work published 1960).
    13. Nino, Carlos Santiago, “Some Confusion Surroundings Kelsen`s Concept of Validity”, in Normativity and Norms; Critical Perspective on Kelsenian Themes, (Oxford: Clarendon Press, 1998).
    14. Paulson Stanley L., “An Empowerment Theory of Legal Norms”, Ratio Juris, Vol. 1, No. 1 (1988).
    15. Paulson, Stanley L., “The Neo-Kantian Dimension of Kelsen's Pure Theory of Law”, Oxford Journal of Legal Studies, Vol. 12, No. 3 (1992).
    16. Paulson, Stanley L., “Four Phases in Hans Kelsen's Legal Theory? Reflections on a Periodization Review”, Oxford Journal of Legal Studies, Vol. 18, No. 1 (1998.)
    17. Paulson, Stanley L., “Arriving at a Defensible Periodization of Hans Kelsen's Legal Theory”, Oxford Journal of Legal Studies, Vol. 19, No. 2 (1999).
    18. Paulson, Stanley L., “Hans Kelsen's Doctrine of Imputation”, Ratio Juris, Vol. 14, No. 1 (2001).
    19. Paulson, Stanley L, “Der Normativismus Hans Kelsens”, Juristen Zeitung, 61. , Nr. 11 (2006).
    20. Raz, Joseph, “The Purity of Pure Thesis”, in Normativity and Norms; Critical Perspective on Kelsenian Themes, (Oxford: Clarendon Press, 1998) (Original work published 1981).
    21. Raz, Joseph, “Kelsens Theory of Basic Norm”, in Normativity and Norms; Critical Perspective on Kelsenian Themes, (Oxford: Clarendon Press, 1998).
    22. Raz, Joseph, “Voluntary Obligation and Normative Powers”, in Normativity and Norms; Critical Perspective on Kelsenian Themes, (Oxford: Clarendon Press, 1998).
    23. Wagrandl, Ulrich, “Kelsen was no Relativist: Reading Hans Kelsen in the Light of Isaiah Berlin's Value Pluralism”, in Die Reine Rechtslehre auf dem Prüfstand/ Hans Kelsen's Pure Theory of Law: Conceptions and Misconceptions, Jestaedt, Poscher & Kammerhofer (eds.), Franz Steiner Verlag (2020)
    24. Willaschek, Marcus, “Normativität und Autonomie. Über Verpflichtungen als Handlungsgründe”, Die Welt der Gründe. Proceedings des XXII. Deutschen Kongresses für Philosophie, hg. v. J. Nida-Rümelin und E. Özmen, (Felix Meiner: Verlag Hamburg, 2012).