بازپژوهی فقهی و حقوقی خیار شرط مادام العمر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه گنبد کاووس، گلستان

چکیده

مطابق ماده 401 قانون مدنی، در خیار شرط، مدت می‌بایست معلوم باشد و ضمانت اجرای آن بطلان شرط و عقد است. در حالتی که متعاملین خیار شرط را به مدت عمر خود یا ثالث قرار دهند، قانون مدنی، موضع سکوت را برگزیده است. با توجه به درج چنین شرطی در قراردادهای تنظیمی متعاملین، بررسی وضعیت فقهی و حقوقی این شرط برای اصحاب دعوا و دادرس اهمیت بسیار دارد. این امر در بین فقهاء و حقوقدانان نیز مورد اختلاف است؛ برخی چنین شرطی را به دلیل معلوم و معین بودن و کفایت علم اجمالی صحیح می‌دانند. گروه دیگر، چنین شرطی را بدلیل مجهول و غرری بودن، سرایت جهل شرط به عوضین و خلاف مقتضای ذات عقد بودن باطل می‌دانند. نظر ما در این تحقیق، تفکیک این شرط در عقود مبتنی بر تسامح و تغابن و پذیرش صحت چنین شرطی در عقود مبتنی بر تسامح و قائل بودن به بطلان چنین شرطی به جهت مجهول و غرری بودن در عقود مبتنی بر مغابنه، است. پس چنین شرط مجهول و باطلی، عقد را نیز غرری و باطل می‌کند و فساد عقد اصالت دارد.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی

    - کتاب‌ها

    1. امامی، حسن، حقوق مدنی. ج 1، (تهران: اسلامیه، چ 32، 1390).
    2. امیری قائم‌مقامی، عبدالمجید، حقوق تعهدات، ج 2، (تهران: دادگستر، چ 1، پاییز 1378).
    3. باریکلو، علی‌رضا، حقوق قراردادها؛ عقود معین (1)، (تهران: میزان چ 1، 1394).
    4. بازگیر، یدالله، آرای دیوان عالی کشور در امور حقوقی، (تهران: ققنوس، چ 1، 1377).
    5. بزرگمهر، امیرعباس، شرح جامع حقوق تعهدات تطبیقی؛ دورۀ مدنی پیشرفته، ج 1، (تهران: دانشگاه عدالت، چ 1، 1396).
    6. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، الفارق، ج 2، (تهران: گنج دانش، چ 3، 1395).
    7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، (تهران: گنج دانش، چ 22، 1388).
    8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، فلسفۀ عمومی حقوق بر پایۀ اصالت عمل؛ تئوری موازنه، (تهران: گنج دانش، چ 3، 1393).
    9. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، حقوق مدنی؛ رهن و صلح، (تهران:گنج دانش، چ 3، 1388).
    10. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مجموعۀ محشی قانون مدنی، (تهران: گنج دانش، چ 4، 1391).
    11. شهیدی، مهدی، حقوق مدنی6؛ عقود معین 1، (تهران: مجد، چ 2، 1383).
    12. شهیدی، مهدی، حقوق مدنی؛ شروط ضمن عقد، ج 4، (تهران: مجد، چ 2، 1387).
    13. صفایی، حسین، دورۀ مقدماتی حقوق مدنی؛ قواعد عمومی قراردادها، (تهران: میزان، چ 2، 1383).
    14. قاسمی حامد، عباس، حقوق مدنی؛ شرایط اساسی شکل گیری قرارداد، (تهران: دراک، چ 2، 1389).
    15. عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، (تهران: فرهنگ نما، چ 1، 1388).
    16. کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، ج 5، (تهران: شرکت سهامی انتشار، چ 5، 1387).
    17. کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی؛ مشارکتها و صلح، (تهران: گنج دانش، چ 7، 1386).
    18. کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها؛ آثار قرارداد، ج 3، (تهران: شرکت سهامی انتشار، چ 5، 1387).
    19. محقق داماد، مصطفی، نظریۀ عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی 1، (تهران:مرکز نشر علوم اسلامی، چ 2، 1391).
    20. محقق داماد، مصطفی، نظریۀ عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی 2، (تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چ 1، 1397).
    21. محقق داماد، مصطفی، سؤال و جواب؛ استفتائات و آراء فقیه کبیر سید محمدکاظم یزدی، (تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چ 1، 1376).
    22. مسجد سرایی، حمید، ترمینولوژی فقه، (تهران: روایت نو، چ 2، 1393).
    23. مرکز مطبوعات و انتشارات قوۀ قضائیه، پیشینۀ رویۀ قضایی در ایران در ارتباط با قانون مدنی، ج 2، (تهران: قوه قضائیه، چ 2، 1396).

    - مقالات

    1. اعتضاد بروجردی، محمد، «خیار شرط»، کانون وکلا، ش 7 (آذر 1327).
    2. حاجی‌پور، مرتضی، «حسن نیت تکلیفی در فقه امامیه»، مطالعات حقوقی معاصر (فقه و حقوق اسلامی سابق) ، ش 7 (1392 ).
    3. قبولی درفشان، محمدمهدی، و لطیف‌زاده، مهدیه، «تأملی فقهی حقوقی بر مادۀ 401 قانون مدنی»، آموزه‌های فقه مدنی، ش20 (1398).
    4. صابری، حسین و صفایی، مریم، «نگرشی بر تأثیر شروط باطل در عقد»، مطالعات اسلامی: فقه و اصول، ش90 (1391).
    5. علیشاهی قلعه جوقی، ابوالفضل و ملاشاهی، علیرضا، «جایگاه شرط مؤامره در خیار شرط از منظر فقه شیعه»، آموزه‌های فقه مدنی، ش 14 (1395).
    6. طالب احمدی، حبیب، «تأثیر غرر در معاملات»، مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، ش 1 (1381).
    7. واثقی، محسن و کریمی، عباس، «مطالعۀ تطبیقی تأثیر عدم ذکر مدت در خیار شرط بر قرارداد در مذاهب اسلامی»، دیدگا‌ه‌های حقوق قضایی، ش 89 (1399).

    ب) عربی

    1. الاراکی، محمدعلی، الخیارات، (قم: مؤسسۀ فی طریق الحق، طبعه الاول، 1414 ق).
    2. الانصاری، مرتضی، المکاسب، ج 5، (قم: مجمع الفکر الاسلامی،1413 ق).
    3. حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، ج 1، (تهران: چاپ سنگی، 1329 ق).
    4. السبحانی، جعفر، المختار فی أحکام الخیارات، (قم: اعتماد، 1414 ق).
    5. السنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، ج 4، (بیروت: دار­احیاء التراث العربی، چ 1، بی تا).
    6. رشد الحفی، أبو الولید محمد‌بن أحمد‌بن محمد‌بن أحمد‌بن رشد القرطبی الشهیر بابن، بدایة المجتهد ونهایة المقتصد، ج 2، (قاهره: دارالحدیث، 1425 ق).
    7. طوسی، محمد‌بن حسن، الخلاف فی الأحکام، ج 3، (قم: جامعۀ مدرسین، چ 7، بی تا).
    8. غروی نائینی، میرزا محمدحسین، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، ج 2، (تهران: المکتبه المحمدیه، 1373 ق).
    9. موسوى بغدادی، ابوالقاسم على بن حسین، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، (قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چ 1، 1415 ق).
    10. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج 23، (بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1430 ق).
    11. النووی، محیی‌الدین یحیی‌بن شرف ابی زکریا، روضه الطالبین و عمده المفتین، ج 3، (بیروت: دارالفکر، 1426 ق).