آسیب شناسی سیاست کیفری ایران در پرتوی نظریه قوچ قربانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم

2 دانشیار دانشگاه تهران، پردیس فارابی قم

چکیده

فرافکنی حکومت در پذیرش علل ناکامی سیاست‌ها و مقصر جلوه دادن متهمین مهم‌ترین ویژگی‌ نظریه قوچ قربانی است. ناتوانی حاکمیت در تأمین امنیت و متعاقب آن افزایش نرخ جرایم موجب بی اعتمادی مردم به مقامات عدالت کیفری و نهادهای کنترل جرم می شود. عوام گرایی کیفری از مبانی نظریه مذکور و رویکردی است که براساس آن سیاست گذاران و دست اندرکاران نظام عدالت کیفری به منظور بدست آوردن حمایت عمومی وکسب مشروعیت، بدون توجه به یافته های علمی و معیار اثربخشی و کارآمدی، تنها از طریق تشدید کیفردر صدد کنترل جرائم بر می آیند. الگوی امنیت گرایی در حقوق کیفری یکی دیگر از مبانی نظریه قوچ قربانی است، در این الگو، مجرمین که غالباً قربانی شرایط اجتماعی نامناسب پیرامون خود هستند دیگربار قربانی سیاست‌های کیفری نادرست حاکمیت می‌شوند. در تحقیق پیش رو ضمن تبیین مفهوم و مبانی نظریه قوچ قربانی، سیاست کیفری ایران با معیار و ملاک این نظریه ارزیابی شده است. نتیجه ی تحقیق نشان می دهد سیاست گذاران کیفری ایران، هم در بخش تقنینی و هم در بخش قضایی، تا حدود زیادی به اندیشه ها و رویه های ناشی از سیاست کیفری امنیت محور و گفتمان عوام گرایی کیفری پای بند هستند. در این زمینه ضرورت دارد مقامات سیاست جنایی ایران با الگو برداری مثبت و پایبندی به اصول و مبانی علمی، علل واقعی جرم را شناسایی کرده و مسیر و ساختار های موثرتر قانونی و قضایی به منظور کنترل جرم وفرایند کیفری منصفانه تدارک ببینند.

کلیدواژه‌ها


  1. - کتب

    1. پاک‌نهاد، امیر، سیاست جنایی ریسک‌مدار، (تهران: نشر میزان، چ 1، 1388).
    2. تاجیک، محمدرضا، جامعۀ امن در گفتمان خاتمی، (تهران: نشر نی، چ 1، ‌1379).
    3. جعفری، مجتبی، جامعه‌شناسی حقوق کیفری؛ رویکرد انتقادی به حقوق کیفری، (تهران: نشر میزان، چ 1، 1392).
    4. خالقی، علی، آئین دادرسی کیفری، (تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهردانش، 1395).
    5. دلماس مارتی، میری، «پارادایم جنگ علیه جرم؛ مشروع ساختن امر غیرانسانی»، مترجم: روح‌الدین کرد علیوند، تازههای علوم جنایی (مجموعه مقاله‌(، زیر نظر: علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، (تهران: بنیاد حقوقی میزان، چ 1، 1388).
    6. ژان، پرادل، ‌اندیشه‌های کیفری، مترجم: علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، (تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1373).
    7. طاهری، سمانه، سیاست کیفری سخت‌گیرانه، (تهران: نشر میزان، 1392).
    8. غلامی، حسین و همکاران، اصل حداقل بودن حقوق جزا، (تهران، نشر میزان، 1393).
    9. کی‌نیا، مهدی، مبانی جرم‌شناسی، (تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ 9، 1388).
    10. میشل بست، ژان، جامعه‌شناسی جنایت، مترجم: فریدون وحیدا، (مشهد مقدس: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1377).
    11. نوبهــار، رحیم، حمایت حقوق کیفری از حوزه‌هــای عمومی و خصوصی، (تهران: انتشارات جنگل، چ 1، 1387).

    - مقالات

    1. پرستش، رضا، و خسروی دانش، سحر ، «مطالعه رعایت قواعد ماهوی اصول دادرسی منصفانه در مقررات نظام های حرفه ای ایران»، نشریه علمی مطالعات حقوقی معاصر، سال دهم، شماره نوزدهم، پاییز و زمستان 98 صفحات51-76 .
    2. حبیب‌زاده محمدجعفر؛ نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین؛ کلانتری، کیومرث، «تورم کیفری، عوامل و پیامدها»، مجلۀ مدرس علوم انسانی، دورۀ 5، ش 4 (1380).
    3. خیری، حسن، «بررسی جامعه‌شناختی قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر»، مجلۀ بررسی مسائل اجتماعی ایران، دورۀ 6، ش 2 ،پاییز و زمستان (1394).
    4. داوری، اسداله، «حق برخورداری از دادرسی منصفانه»، نشریۀ حقوق اساسی، سال دوم، ش 2 (1383).
    5. ساداتی، سیدمحمدجواد و نوبهار، رحیم، «تاملی در زمینه های شکل گیری سیاست کیفری سختگیرانه در دهه ی نخست انقلاب اسلامی ایران»،  نشریه مطالعات حقوقی معاصر (فقه و حقوق اسلامی سابق)، سال نهم، شماره هفدهم، پاییز و زمستان97،صفحات 157-183.
    6. سبزه‌ای، محمدتقی، «جامعۀ مدنی به مثابه قرارداد اجتماعی: تحلیل مقایسه‌ای اندیشه‌های هابز، لاک و روسو»، مجلۀ پژوهش حقوق و سیاست، سال نهم، ش 22، بهار و تابستان (1386).
    7. شیدائیان، مهدی و شیدائیان، زینب، «رویکرد قانون آیین دادرسی کیفری 1392 به جرائم منافی عفت»، مجلۀ حقوقی دادگستری، ش 101 (1397).
    8. صدر توحیدخانه، محمد، «حقوق در چنبرۀ دشمن»، تازه‌های علوم جنایی (مجموعه مقاله‌)، زیر نظر علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، (تهران: نشر میزان، 1388).
    9. گلدوست جویباری، رجب و ابراهیمی‌منش، مهران، «حق برخورداری مظنونان و متهمان از وکیل مدافع منتخب؛ تطبیق با اسناد حقوق بشری»، نشریۀ پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی، ش ۶ ، پاییز و زمستان (1394).
    10. مقدسی، محمدباقر و فرجیها، محمد، «ویژگی‌های سیاست‌های کیفری عوام‌گرا با مطالعۀ تطبیقی»، مطالعات حقوق تطبیقی، ش 2، پاییز و زمستان (1392).
    11. نایبی، هوشنگ؛ معیدفر، سعید؛ سراج‌زاده، سید حسین؛ فیضی، ایرج، «تئوری آنومی دورکیم و مرتن؛ شباهتها، تفاوتها و شیوه‌های اندازه‌گیری»، دورۀ ۱۷، ش ۶۶ (1396).
    12. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، «کیفر‌شناسی نو- جرم‌شناسی نو (درآمدی بر سیاست جنایی مدیریتی خطرمدار)»، تازههای علوم جنایی (مجموعه مقاله‌)، تهران: میزان، چ 1، (1388).
    13. نوبهار، رحیم و صیقل، یزدان، «ویژگی‌ها و راهبردهای کیفرشناسی ریسک‌مدار»، مجلۀ حقوقی دادگستری، سال هشتاد و یکم، ش 100 (1395).

    - رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها

    1. آتشی، المیرا، مهلت معقول در فرایند کیفری، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، (1392).
    2. خزائی، علی، نقش و تأثیر افکار عمومی بر سیاست جنایی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، (1392).
    3. مقدسی، محمدباقر، عوام‌گرایی کیفری و جلوه‌های آن در سیاست کیفری ایران، رسالۀ دکتری تخصصی حقوق کیفری و جرم‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس، (1390).
      1. Amnesty international, Fair Trial manual, Second edition, U K, Amnesty international publications. (Amnesty international, 2014.
      2. Arie Freiberg, Karen Gelb, Penal Populism, Sentencing Councils and Sentencing Policy, 1st Edition Willan Published, 2008.
      3. Ashworth, Andrew (1992), Principles of Criminal Law, Oxford University Press (Ashworth, 1992: 55)
      4. Blad, John, Against Penal Instrumentalism; URL: www.iirp.edu/ pdf/nl03_blad.pdf, 2003.
      5. Garland, D., “Introduction: The meaning of mass imprisonment”, in Garland, D. (Eds.), Mass imprisonment: Social causes and consequences, London, Sage Publication, 2001.
      6. Husak, Douglas, Criminal Law Theory; in The Blackwell Guide to the Philosophy of Law and Legal Theory; Blackwell Publishing, 2005.
      7. Jewkes, Y., “Media representations of criminal justice”, in Muncie, J., &Wilson, D. (Eds.), Student handbook of criminal justice and criminology,Great Britain, Cavendish Publishing, 2004.
      8. Pratt, J., “Penal populism and the contemporary role of punishment”, in Anthony, T., & Cunneen, C. (Eds.), The critical criminology companion,Australia, Hawkins Press, 2008
      9. Pratt, John; Clark, Marie, “Penal populism in New Zealand.Punishment and Society. 7 (3): 303–322. doi:10.1177/ 1462474505053831, 2005.

    ب) انگلیسی

    Wood, William R, Punitive Populism, https://doi.org/10.1002/ 9781118517390.wbetc140