پرتوافکنی به تقابل دو سنت فقهی و حقوقی در مورد «رئیس حکومت» در مجلس خبرگان قانون اساسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار ، دانشگاه تبریز

چکیده

از منظر تاریخ حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، نگاهی به مذاکرات «صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» یا «مجلس خبرگان قانون اساسی» می‌تواند در روشن شدن مسائل یا ابهامات پیرامون حقوق اساسی راهگشا باشد. در این راستا در نوشتار حاضر، یکی از مهم‌ترین موضوعات حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران با عنوانِ «رئیس حکومت» مورد کاوش قرار گرفته و تلاش شده است با نگاه نقادانه و با استفاده از روش تحقیقِ توصیفی‌ـ تحلیلی، به این پرسش پاسخ داده شود: نمایندگان مجلس خبرگان قانون اساسی چه برداشتی از رئیس حکومت در حقوق اساسی ایران داشته‌اند؟ یافتۀ تحقیق نشانگر آن است که نمایندگان یادشده در سایۀ تقابل دو برداشتِ «فقه امامیه» و «برداشت مدرن» از حقوق اساسی، دچار نوعی تقابل اندیشه‌ای بوده‌اند که حاصل آن نه‌تنها موجب «فقهی‌سازیِ متن قانون اساسی» شده، بلکه از یک سو، موجب نوعی عدم توازن میان «اصل تناسب مسئولیت و اختیارات» شده است. چنین گسستی بین اختیار و مسئولیت، تقابل عمل با نظر پیرامون قانون اساسی را در پی داشته است. از سوی دیگر، ناظرین به قانون اساسی را ناگزیر به برداشت متفاوت از مفهوم «رئیس ‌جمهور» در منظومۀ حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران ساخته است.

کلیدواژه‌ها


  1. صحیفۀ نور، ج 9، 12 مهر 1358.
  2. صحیفۀ نور، ج 11، 1368.
  3. صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی، ج 2، (تهران: چاپخانۀ مجلس شورای اسلامی، 1364).

- کتاب‌ها

  1. ارژنگ، غلامرضا، ویرایش زبانی برای زبان نوشتاری فارسی امروز، (تهران: نشر قطره، چ 1، 1390).
  2. بزرگ‌مهری، مجید، جایگاه حقوقی مقامات عالیه مملکتی در جمهوری اسلامی ایران و فرانسه، (تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1389).
  3. رستمی، ولی و رنجبر، احمد، «جایگاه و نقش رئیس‌جمهور در نظام‌های مختلف جمهوری»، نامۀ مفید، ش 97 (1392).
  4. ذوالفقاری، حسن، راهنمای ویراستاری و درست‌نویسی، (تهران: نشر علمی، چ 3، 1392).
  5. عالی عباس‌آباد، یوسف، فرهنگ درست‌نویسی سخن، (تهران: انتشارات سخن، چ 1، 1385).
  6. عباسی، بیژن، حقوق اساسی تطبیقی، (تهران: نشر دادگستر، 1394).
  7. عرفان، حسن، فرهنگ غلط‌های رایج، (تهران: واحد ادبی دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چ 1، 1372).
  8. عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی؛ نظام سیاسی و رهبری در اسلام، ج 2، (تهران: امیرکبیر، 1373).
  9. عمید زنجانی، عباسعلی، مبانی فقهی کلیات قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، جامعۀ کنونی ایران و انقلاب اسلامی، (تهران: جهاد دانشگاهی، 1362).
  10. عمید زنجانی، عباسعلی، کلیات حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، (تهران: مجد، 1387).
  11.  فیرفکس استون، فردیناند، نهادهای اساسی حقوق ایالات متحدۀ امریکا، مترجم: سید حسین صفایی، (تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، 1350).
  12. کاترین، الیوت و کاترین، ورنون، نظام حقوقی فرانسه، مترجم: صفر بیگ‌زاده، (تهران: سمت، 1387).
  13. کدیور، محسن، نظریه‌های دولت در فقه شیعه، (تهران: نشر نی، 1387).
  14. کدیور، محسن، حکومت ولایی، (تهران: نشر نی، 1387).
  15. کربلایی پازوکی، علی، ولایت فقیه؛ پیشینه، ادله و حدود اختیارات، (قم: دفتر نشر معارف، 1392).
  16. مصباح یزدی، محمدتقی، نگاهی گذرا به نظریۀ ولایت فقیه، به قلم محمدمهدی نادری قمی، (قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1382).
  17. مدنی، سیدجلال‌الدین، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی جمهوری اسلامی ایران، (تهران: پایدار، 1388).
  18. معین، محمد، فرهنگ معین، ج 1، (تهران: دانشگاه تهران، 1351).
  19. نفیسی، سعید، در مکتب استاد، (تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی عطایی، چ 2، 1344).
  20. هاشمی، سید محمد، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج 1، (تهران: دادگستر، چ 1، 1378).
  21. هاشمی، سید محمد، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج 2، (تهران: دادگستر، چ 1، 1380).

- مقالات

  1. آقایی طوق، مسلم و دولت‌رفتار، محمدرضا، «نگرشی نو به امضای قوانین در حقوق اساسی ایران»، فصلنامۀ دیدگاههای قضایی، ش 58 (1391).
  2. اخوان کاظمی، مسعود، «جایگاه و نقش رهبری در قانون اساسی جمهوری اسلامی در مقایسۀ آن با قوانین اساسی دموکراسی‌های غربی»، فصلنامۀ تخصصی مطالعات انقلاب اسلامی، ش 1، (1384).
  3. تقی‌زاده، جواد، «انتخابات ریاست‌جمهوری در قانون اساسی فرانسه»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ش 49 (1388).
  4. تقی‌زاده، جواد و علیکرمی، مظفر، «مفهوم مسئولیت اجرای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مجلۀ مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دورۀ 4، ش 1، (1391).
  5. تقی‌زاده، جواد، «انتخاب ریاست جمهوری در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامۀ مدرس علوم انسانی، دورۀ 12، ش 3 (1387).
  6. جاوید، محمدجواد و نامی، محسن، «جایگاه فرامین مقام رهبری در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران»، پژوهشنامۀ حقوق اسلامی، ش 34 (1390).
  7. ره‌پیک، سیامک، «مبانی اختیارات رهبری در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و مقایسۀ آن با اختیارات رئیس‌جمهوری در برخی از نظام‌های ریاستی»، فصلنامۀ دیدگاههای حقوقی، ش 12 (1377).
  8. سلیمی، عبدالحکیم، «ماهیت نظارت رهبری از منظر قانون اساسی»، اندیشه‌های حقوق عمومی، ش 1، (1390).
  9. شیخ‌الاسلامی، سید محسن، «اختیارات رهبری در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران با نگرش تطبیقی به اختیارات رهبران در نظامهای لیبرال»، نشریۀ 15خرداد، دورۀ 3، سال سوم، ش 9 (1385).
  10. عباسی، بیژن، «بررسی ویژگی‌های حقوقی دولت»، پژوهشنامۀ حقوق و علوم سیاسی، ش 5 (1386).
  11. گرجی ازندریانی، علی‌اکبر، «ده فرمان حقوق عمومی: تأملی دربارۀ اصول و مفاهیم بنیادین حقوق عمومی»، فصلنامۀ حقوق، ش 2 (1390).
  12. مولائی، آیت و مرادخانی، فردین، «واکاوی جایگاه رئیس‌جمهور در حقوق اساسی ایران»، دوفصلنامۀ علمی پژوهش‌نامۀ حقوق اسلامی، سال بیستم، ش 2 (1398).
  13. منصوریان، ناصرعلی و ملازاده، علی، «سازوکارهای ناظر بر صیانت از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فقه و حقوق اسلامی، ش 11 (1394).