تجربهگرایی بهعنوان رویکردی در فلسفۀ اجتماعی به لحاظ روش بر آزمون و خطا مبتنی است. این روش در علوم طبیعی و سپس تا اندازهای در علوم انسانی پذیرفته شده است. در این مقاله کاربست این رویکرد در حقوق کیفری و بهویژه مجازات واکاوی میشود. نگارندگان این مقاله پس از مرور مبانی تجربهگرایی و تاریخچۀ بهرهگیری از آن و برخی نقدهای وارد بر تجربهگرایی پیشنهاد میدهند که با توجه به حجیت و اعتبار حکم عقل و بنای عقلا از یک سو و عقلانی بودن درجهای از تجربهگرایی از سوی دیگر و نیز اعتبار ظن حاصل از تجربه میتوان از دادههای تجربی در چارچوبی معین برای سنجش کارآمدی مجازاتها استفاده کرد. در این مقاله همچنین به ذکر و تحلیل شواهدی از کاربست این رویکرد در منابع اسلامی ازجمله روایات و آرای فقیهان پرداخته شده و نیز نمونههایی از تحولات قانونگذاری بر مبنای تجربه در قوانین کیفری جمهوری اسلامی ایران بررسی شده است؛ امری که بهنوبۀ خود میتواند گواه صحت کاربست رویکرد تجربی باشد.
سروش، عبدالکریم، تفرج صنع، گفتارهایی در مقالات اخلاق، صنعت و علوم انسانی، (تهران: سروش، چ 1، 1366).
سندل، مایکل، عدالت، چه باید کرد؟ مترجم: افشین خاکباز، (تهران: نشر نو، چ 3، 1397).
سولومون، رابرت و هیگینر، کاتکین، تاریخ فلسفه در جهان، مترجم: منوچهر شادان، (تهران، بهجت، چ 1، 1388).
صادقی، رضا، «نقد کوهن بر تجربهگرایی»، فلسفۀ علم، سال پنجم، ش 1، (بهار و تابستان 1394).
صدر، سید محمدباقر، مبانی منطقی استقرا، مترجم: محمدعلی قدسپور، (تهران: یمین، چ 1، 1382).
علوی سرشکی، سید محمدرضا، نقدی بر فلسفۀ ارسطویی و غرب، (قم: مؤلف، 1382).
علیزاده، عبدالرضا، مبانی رویکرد اجتماعی به حقوق، جستاری در نظریههای جامعهشناسی حقوق و بنیادهای حقوق ایران، (تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت، چ 1، 1387).
فرحبخش، مجتبی، جرمانگاری فایدهگرایانه (جستاری در فلسفۀ حقوق کیفری)، (تهران: میزان، چ 1، 1392).
فروغی، محمدعلی، سیر حکمت در اروپا، (تهران: زوار، چ 5، 1388).
نوبهار، رحیم، «محدودیتهای مبارزه با جرایم و مفاسد اقتصادی در نظام کیفری پایبند به تقسیمبندی حد- تعزیر»، مجموعۀ مقالات همایش سیاست جنایی ایران در زمینۀ جرمهای اقتصادی؛ چالشها و راهکارها، (1395).
نوبهار، رحیم، حمایت حقوق کیفری از حوزههای عمومی و خصوصی، (تهران: جنگل، چ 1، 1387).
وبر، ماکس، روششناسی علوم اجتماعی، مترجم: حسن چاوشیان، (تهران: مرکز، چ 3، 1387).
ب) عربی
ابن سینا، حسینبن عبداله،برهان شفا، (تهران: فکر روز، 1373).
ابورغیف، السید ابوعمار،الاسس المنطقیه للاستقراء فی ضوء دراسه الدکتور سروش، (بیجا: مجمع دار الفکر الاسلامی، 1408 ق).
اردبیلى (مقدس)، احمدبن محمد،مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، (قم: دفتر انتشارات اسلامى، چ 1، 1403ق).
اسکافى، ابن جنید، محمدبن احمدکاتب بغدادى، مجموعه فتاوی ابن جنید، جامع: علىپناه اشتهاردى، (قم: دفتر انتشارات اسلامى، چ 1، 1416 ق).
اصفهانى (فاضل هندی)، محمدبن حسن،کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، (قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ 1، 1416 ق).
انصاری، مرتضى،فرائد الاصول، (قم: مجمع الفکر الاسلامی، چ 1، 1419 ق).
بغدادی(مفید)، محمدبن محمدبن نعمان،المقنعه، (قم: کنگرۀ جهانى هزارۀ شیخ مفید (ره)، چ 1، 1413 ق).
تبریزى، جواد،أسس الحدود و التعزیرات، (قم: مؤلف، چ 1، 1417 ق).
حلبى، ابن زهره، حمزهبن على حسینى،غنیه النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، (قم: امام صادق (ع)، چ 1، 1417ق).
مغنیه، محمدجواد، فقه الإمام الصادق (ع)، (قم: مؤسسۀ انصاریان، چ 2، 1421 ق).
منتظری نجفآبادى، حسینعلى،کتاب الحدود، (قم: دار الفکر، چ 1، بیتا).
منتظری نجفآبادى، حسینعلى،نهایه الأصول، (قم: قدس، چ 1، 1415 ق).
موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا،الدر المنضود فی أحکام الحدود، مقرر: على کریمى جهرمی، (قم: دارالقرآن الکریم، چ 1، 1412 ق).
موسوى اردبیلى، سید عبدالکریم، فقه الحدود و التعزیرات، (قم: دانشگاه مفید، چ 2، 1427ق).
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج 41،(بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ 7، 1404 ق).
ج) انگلیسی
Brasi, Richard De and Laracy, Joseph R, “An Empirical Critique of Empiricism”, Logos: A Journal of Catholic Thought and Culture, Volume 16, no, 6, (2013).
Duff, R, A, and Garland, David, A Reader On Punishment, (New York: Oxford University press, 1994).
Dusek, Libor and Traxler, Christian, “Experience with Punishment and Specific Deterrence: Evidence from Speeding Tickets” <https://ssrn.com/abstract=2990242.> (March 2018).
Eisenberg, Theodore, “The Origins, Nature, and Promise of Empirical Legal Studies and a Response to Concerns”Cornell Law Faculty Publications, Paper 974, (2011).
Engel, Christoph، “Turning the Lab into Jeremy Bentham's Panopticon: A Lab Experiment on the Transparency of Punishment”، <https://ssrn.com/abstract=3197884.>( Jun 2019).
Herbert، M، Kritzer،“Empirical Legal Studies Before 1940: A Bibliographic Essay”,6J, Empirical Legal Stud. (2009).
Hossain، F، M، Anayet, “A Critical Analysis of Empiricism”, Open Journal of Philosophy, <http://www.scirp.org/journal/ojpp.>( 2014).
Koterski, Artur, “Quine’s Two Dogmas as a Criticism of Logical Empiricis”, PhilosophiaScientiæ, <http://journals. openedition.Org/ philosophiascientiae/ 1046.> ( 2015)
Markie, Peter, “Rationalism vs. Empiricism”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward N, Zalta (ed.), <https://plato.stanford.edu/archives/fall2017/entries/rationalism-empiricism.> (Fall 2017 Edition).
Rose, Evan K. and Shem-Tov, Yotam, “Does Incarceration Increase Crime?” <https://ssrn.com/abstract=3205613.> (November 23, 2018).
Schonsheck, Jonathan, On Criminalization, (London: Kluwer Academic Publishers, 1994).
Trevino, A. Javier, The Sociology of Law, Classical and Contemporary Perspectives, (New York: St. Martin's Press).
Zeiler, Kathrtn, “The Future of Empirical Legal Scholarship: Where We Go From Here?” Boston University School of Law, Public Law and Legal theory paper No. 16-22, (June 13, 2016).