معاملۀ فضولی عبارت است از اینکه شخصی بدون داشتن یکی از عناوین ولایت، وصایت، وکالت و یا قیمومیت، نسبت به مال غیر یا بر ذمة غیر یا بر مالی که متعلق به حق غیر است، معاملهای انجام دهد و این معامله غیرنافذ خواهد بود. ماهیت حقوقی معاملۀ فضولی، عمل حقوقی است. اما در خصوص ماهیت حقوقی تنفیذ یا ردّ معاملۀ فضولی که از سوی مالک یا غیر نسبت به معامله صورت میگیرد، اختلاف نظر وجود دارد. با تحلیلهای بهعملآمده باید گفت که ماهیت تنفیذ یا رد، واقعۀ حقوقی است. بعد از انجام معاملۀ فضولی، این اختیار برای مالک وجود دارد تا با تنفیذ یا ردّ معامله، وضعیت معامله را مشخص نماید. در حقیقت، اجازه یا ردّ مالک نسبت به معاملۀ فضولی به هر لفظ یا فعلی که بر امضای عقد یا عدم رضای به آن دلالت نماید، حاصل میشود. البته اجازه در صورتی مؤثر است که سابقۀ رد نداشته باشد، وگرنه اثری نخواهد داشت. مالک در تنفیذ یا ردّ معامله ممکن است دچار اشتباه شود. این اشتباه گاهی مؤثر و گاهی بیتأثیر بوده و بهاصطلاح غیرمؤثر است. در این مقاله کوشش شده است تا ضمن بیان مفهوم و ماهیت تنفیذ و ردّ معامله، آثار حقوقی اشتباه بر تنفیذ و رد مورد بررسی قرار گیرد.
افتخاری، جواد، حقوق مدنی 3- کلیات عقود و حقوق تعهدات، )تهران: نشر میزان، چ 1، 1382).
امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج 1، (تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیه، چ 19، 1377).
امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج 4، (تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیه، چ 15، 1377).
امیری قائممقامی، عبدالمجید، حقوق تعهدات اعمال حقوقی- تشکیل عقد، ج 1، (تهران: نشر میزان، چ 1، 1378).
انصاری، شیخ مرتضی، مکاسب، ج 1، (بیروت: مؤسسۀ علمی مطبوعات، چ 1، 1415ق).
انصاری، شیخ مرتضی، ترجمه و شرح مکاسب شیخ انصاری، مترجم: محمدمسعود عباسی، ج 6، (قم: مؤسسۀ انتشارات دارالعلم، چ 2، 1390).
انصاری، مسعود و طاهری، محمدعلی، دانشنامه حقوق خصوصی، ج 1، (تهران: انتشارات محراب فکر، چ 2، 1386).
انصاری، مسعود و طاهری، محمدعلی، دانشنامه حقوق خصوصی، ج 2، (تهران: انتشارات محراب فکر، چ 2، 1386).
بهرامی احمدی، حمید، حقوق مدنی 3، کلیات عقود و قراردادها، (تهران: نشر میزان، چ 2، 1386).
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، تأثیر اراده در حقوق مدنی، (تهران: انتشارات گنج دانش چ 2، 1387).
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج 1 و 5 (تهران: انتشارات گنج دانش،چ 2، 1381).
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مجموعۀ محشی قانون مدنی، (تهران: انتشارات گنج دانش، چ 2، 1382).
حسینی مراغهای، سید میر عبدالفتاح، العناوین الفقهیه، ج 2، ( قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، چ 1، 1418ق).
حکیم، سید عبدالهادی، عقد الفضولی فی الفقه الاسلامی، (قم: مجمع ذخایر اسلامی، چ 2، 1440ق).
رهپیک، حسن، حقوق مدنی- حقوق قراردادها، ( تهران: انتشارات خرسندی، چ 2، 1387).
سنگلجی، محمد، چهار رساله، (تهران: مؤسسۀ فرهنگی نگاه بینه، چ 1، 1387).
شایگان، سید علی، حقوق مدنی، (قزوین: انتشارات طه، چ 1، 1375).
شهیدی، مهدی، حقوق مدنی- اصول قراردادها و تعهدات، ج 2، (تهران: انتشارات عصر حقوق، چ 1، 1379).
شهیدی، مهدی،اندیشههای حقوقی- مجموعه مقالات حقوقی، (تهران: انتشارات مجد، چ 2، 1387)
شهیدی، مهدی، حقوق مدنی- تشکیل قراردادها و تعهدات، ج 1، (تهران: انتشارات مجد، چ 2، 1380).
شهیدی، مهدی، حقوق مدنی 3- تعهدات، ج 6، (تهران: انتشارات مجد، چ 6، 1384).
صفایی، سید حسین، دورۀ مقدماتی- حقوق مدنی- قواعد عمومی قراردادها، ج 2، (تهران: نشر میزان، چ 1، 1382).
عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، (تهران: انتشارات امیرکبیر، چ 43، 1392).
قاسمزاده، سید مرتضی، حقوق مدنی- اصول قراردادها و تعهدات، (تهران: انتشارات دادگستر، چ 10، 1387).
قاسمزاده، سید مرتضی، حقوق مدنی- مختصر قراردادها و تعهدات، ج 4، (تهران: انتشارات دادگستر، چ 10، 1390)
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی- اعمال حقوقی، (تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار و شرکت بهمن برنا، چ 4، 1386).
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی- قواعد عمومی قراردادها، ج 1، (تهران: انتشارات بهمن برنا، چ 3، 1374).
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی- قواعد عمومی قراردادها، ج 2، (تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار و شرکت بهمن برنا، چ 5، 1379).
کاتوزیان، ناصر، مقدمۀ علم حقوق و مطالعۀ نظام حقوقی، (تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار، چ 23، 1377).
محقق داماد، سید مصطفی؛ قنواتی، جلیل؛ وحدتی شبیری، سید حسن؛ عبدیپور فرد، ابراهیم، حقوق قراردادها در فقه امامیه، ج 2، (قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چ 1، 1389).
موسوی، سید محمدصادق، مبانی نظری جهل و اشتباه و آثار آن بر اعمال حقوقی، (تهران: انتشارات امیرکبیر، چ 1، 1382).
نوین، پرویز، حقوق مدنی 3- انعقاد و انحلال قراردادها، (تهران: انتشارات تدریس، چ 1، 1384).
- مقالات
صحت، سپیده و لطفی، علیرضا، «بررسی فقهی و حقوقی اجازه و رد در معاملۀ فضولی»، فصلنامۀ فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش 20 (تابستان 1393).
صفایی، سید حسین؛ تفرشی، محمدعیسی؛ قنواتی، جلیل، «تحلیل نمایندگی ناشی از تنفیذ در حقوق انگلیس، اسلام و ایران»، فصلنامۀ مدرس علوم انسانی، ش 21 (زمستان 1380).
یثربی، سید علیمحمد، «قاعدۀ اذن: کلیات و تعاریف»، فصلنامۀ پژوهشهای فقهی، ش 1 (بهار 1384).