تأثیر تدلیس منسوب به شخص ثالث بر وضعیت معامله در حقوق ایران و فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه مازندران، بابلسر

2 کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه شمال، آمل، مازندران

3 کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه مازندران، بابلسر،

چکیده

غالباً اشخاص پیش از انعقاد عقد به گفت‌‌و‌گو راجع به ارکان اساسی عقد و شرایط پیرامون آن می‌پردازند تا بر مبنای مذاکرات صورت‌گرفته عقد را تشکیل دهند، اما بعضی از اشخاص در این‌‌گونه مذاکرات برخلاف صداقت رفتار می‌کنند و طرف مقابل خود را به‌گونه‌ای فریب می‌‌دهند تا نظر موافق او را جلب نمایند؛ در این صورت مادۀ 439 قانون مدنی در جهت حمایت از طرف فریب‌‌خورده به او اختیار داده است عقد را به استناد خیار تدلیس فسخ کند. مطابق مادۀ یادشده درصورتی‌ که عملیات فریب‌کارانه‌ از سوی یکی از طرفین عقد انجام شود، موجب پیدایش خیار فسخ برای طرف مقابل می‌گردد. اما در قانون مدنی در مورد حالتی که شخصی دیگری غیر از متعاقدین یکی از طرفین عقد را فریب می‌دهد و عقد بر پایۀ چنین فریبی واقع می‌شود، حکمی مقرر نشده است. با بررسی پیشینۀ فقهی موضوع و شرایط پیدایش خیار تدلیس و تحلیل موقعیت شخص ثالث نسبت به عقد، مشخص می‌شود در اغلب موارد جز در عقد نکاح، فریب و حیله‌ای که شخص ثالث بدون تبانی با یکی از متعاقدین به‌کار می‌برد، برای طرف فریب‌خورده خیار تدلیس به‌وجود نمی‌آید. اما چون اقدام شخص فریب‌‌دهنده ممکن است منجر به ضرر طرف فریب‌خورده شود، وی حق دارد مطابق قواعد عمومی مسئولیت مدنی برای جبران خسارات ناشی از عقد به شخص فریب‌‌دهنده رجوع نماید.

کلیدواژه‌ها


  1. کتاب‌ها

    1. امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج 1، (تهران: انتشارات اسلامیه، 1363).
    2. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دائره المعارف حقوق مدنی و تجارت، ج 1، (تهران: انتشارات بنیاد راستاد، چ 1، 1357).
    3. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج 2، (تهران: کتابخانه گنج دانش، چ 1، 1378).
    4. شهیدی، مهدی، حقوق مدنی6، (تهران: انتشارات مجد، چ 8، 1386).
    5. شهیدی، مهدی، حقوق مدنی3، (تهران: انتشارات مجد، چ 20، 1395).
    6. صفایی، سید حسین و امامی، اسدالله، مختصر حقوق خانواده، (تهران: نشر میزان، چ 49، 1397).
    7. صفایی، سید حسین، قواعد عمومی قراردادها، (تهران: نشر میزان، چ 29، 1397).
    8. طاهری، حبیب‌اله، حقوق مدنی، ج 3، (قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ 3، 1418 ق).
    9. فرهنگ حقوقی لاهه، فرهنگ اصطلاحات حقوقی انگلیسی به فارسی، (تهران: گنج دانش، 1372).
    10. کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، ج 5، (تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا،1376).
    11. کاتوزیان، ناصر، اعمال حقوقی، (تهران: شرکت سهامی انتشار، چ 8، 1381).
    12. کاتوزیان، ناصر، حقوق خانواده، (تهران: شرکت سهامی انتشار، چ 7، 1385).
    13. محمدی، ابوالحسن، مبانی استنباط حقوق اسلامی، (تهران: مؤسسۀ انتشارات دانشگاه تهران، چ 56، 1394).

    مقاله

    1. سکوتی نسیمی، رضا، «تأثیر تدلیس در نکاح و آثار آن»، نشریۀ علمی- پژوهشی فقه و حقوق اسلامی، ش 11 (1394).

    ب) عربی

    1. ابن‌ادریس، محمد، السرائر الحاوی لتحریرالفتاوی، ج 2، (قم: مؤسسۀ النشرالاسلامی، چ 2، 1410 ق).
    2. ابن‌زهره حلبی، حمزه، غنیه النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، (قم: مؤسسۀ الإمام الصادق (ع)، چ 1، 1417 ق).
    3. ابن‌علامه، محمد، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج 1، (قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، چ 1،  1387).
    4. ابن‌منظور، جمال‌الدین ابوالفضل، لسان العرب، (قم: نشر ادب الحوزه، 1405 ق).
    5. انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، ج 1، (قم: الموتمر العالمی بمناسبه الذکری المئویه الثانیه لمیلاد الشیخ الأنصاری، چ 1، 1415 ق).
    6. انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، ج 5، (قم: الموتمر العالمی بمناسبه الذکری المئویه الثانیه لمیلاد الشیخ الأنصاری، چ 1، 1420 ق).
    7. بجنوردی، میرزا حسن، القواعدالفقهیه، ج 1، (قم: نشرالهادی، چ 1، 1419 ق).
    8. جبعی عاملی، زین‌الدین، الروضه البهیه فی شرح المعه الدمشقیه، ج 3، (قم: منشورات مکتبه داوری، چ 1، 1410 ق).
    9. جبعی عاملی، زین‌الدین، الروضه البهیه فی شرح المعه الدمشقیه، ج 5، (قم: منشورات مکتبه داوری، چ 1، 1410 ق).
    10. حکیم، سید محمدسعید، منهاج الصالحین، ج 2، (بیروت: دارالصفوه، چ 1، 1416 ق).
    11. خوانساری، سید احمد، جامع المدارک، ج 3، (تهران: مؤسسۀ الصدوق، چ 2، 1405 ق).
    12. سیستانی، سید علی، المسائل منتخبه، (قم: مکتب آیه‌الله العظمی السید السیستانی، چ 2، 1414 ق).
    13. طباطبائی، سید علی، ریاض المسائل فی بیان الأحکام بالدلائل، ج 8، (قم: مؤسسۀ النشرالاسلامی، چ 1، 1419 ق).
    14. طوسی، محمدبن حسن، الخلاف فی الأحکام، ج 3، (قم: مؤسسۀ النشرالاسلامی، 1411ق).
    15. طوسی، محمدبن حسن، مبسوط فی الفقه الإمامیه، ج 2، (المکتبه المرتضویه لاحیاء آثار الجعفریه، 1377).
    16. عاملی، شمس‌الدین محمد، الدروس، ج 3، (قم: مؤسسۀ النشرالاسلامی، چ 2، 1414 ق).
    17. عاملی، شمس‌الدین محمد، اللمعه الدمشقیه، (قم: منشورات دارالفکر، چ 1، 1411 ق).
    18. علامه حلی، حسن‌بن یوسف، تذکره الفقها، ج 11، (قم: مؤسسۀ آلبیت علیهم السلام، چ 1، 1420 ق).
    19. علامه حلی، حسن‌بن یوسف، قواعدالأحکام فی معرفه الحلال و حرام، ج 2، ( قم: مؤسسۀ النشرالاسلامی، چ 1، 1418 ق).
    20. علامه حلی، حسن‌بن یوسف، مختلف الشیعه، ج 5، (قم: مؤسسۀ النشرالاسلامی، چ 1، 1415 ق).
    21. علامه حلی، حسن‌بن یوسف، مختلف الشیعه، ج 7، (قم: مؤسسۀ النشرالاسلامی، چ 1، 1418 ق).
    22. کرکی، علی‌بن حسین، جامع المقاصد، ج 13، (قم: مؤسسۀ البیت علیهم‌السلام، چ 1، 1411 ق).
    23. محقق بحرانی، یوسف، الحدائق الناظره فی احکام العتره الطاهره، ج 18، (قم: مؤسسۀ النشرالاسلامی، 1405 ق).
    24. محقق حلی، جعفربن حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و حرام، ج 2، (تهران: انتشارات استقلال، چ 2، 1409 ق).
    25. محقق سبزواری، محمدباقر، کفایه الأحکام، ج1، (قم: مؤسسۀ النشرالاسلامی، چ1، 1423 ق).
    26. مروارید، علی‌أصغر، الینابیع الفقهیه، ج 14، (بیروت: دارالتراث، چ 1، 1410 ق).
    27. مکارم شیرازی، ناصر، القواعد فقهیه، ج 2، (قم: مدرسه الإمام أمیرالمومنین، چ 2، 1411 ق).
    28. موسوی خمینی، سید روح‌الله، کتاب البیع، ج 2، (مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، چ 1، 1421 ق).
    29. نجفی، محمدحسن، جواهرکلام فی شرح شرایع الإسلام، ج 22 و 23، (تهران: دارالکتب، چ 8، 1368).