ارث بستگان مادری از دیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ‌ارشد ‌دانشگاه‌ امام صادق (ع)

2 استادیار ‌مرکز پژوهشی ‌دانشنامه‌های‌ حقوقی‌ علامه

چکیده

بر اساس تبصرۀ مادۀ 452 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392ش، ورثۀ مقتول از دیۀ مقتول نیز ارث می‌برند، اما «بستگان مادری» استثنا شده‌اند. تبصرۀ یادشده راجع به مصادیق «بستگان مادری» که محروم از ارث دیه هستند، مطلق بوده، همۀ بستگان مادری را شامل می‌شود؛ لکن فقیهان دربارۀ آن اختلاف ‌نظر دارند و قول منطبق با مفاد تبصرۀ یادشده یکی از اقوال در مسئله است. سه دیدگاه دیگر از این قرار است: تمام بستگان مادری از دیه ارث‌ می‌برند؛ کلالۀ امی یعنی برادران و خواهران مادری از دیه ارث نمی‌برند؛ کلالۀ امی و خواهران پدری از دیه ارث نمی‌برند. دیدگاه عدم ارث‌بری همۀ بستگان مادری از دیۀ مقتول مورد توجه مشهور فقیهان و منطبق با اطلاق عبارت تبصرۀ یادشده است که در این تحقیق ادلۀ آن و نیز ادلۀ سه قول دیگر نقل و ارزیابی می‌شود. نوع این پژوهش، کاربردی بوده، روش انجام آن از حیث تعیین مصداق بستگان مادری در فقه و قانون به صورت کتابخانه‌ای و از حیث تعیین آن در رویۀ قضایی به روش پیمایشی (Survey research method) و با هدف تبیین مصداق بستگان مادری محروم از ارث دیه در دیدگاه فقها و قانون‌گذار است.

کلیدواژه‌ها


  1. تبریزی، جواد، استفتائات جدید، (قم: انتشارات تبریزی، چ 1، بی ‌تا).
  2. جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر، ارث، ج 1، (تهران: کتابخانه گنج‌دانش، چ 5، 1384).
  3. زراعت، عباس، شرح مختصر قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، ج 1، (تهران: ققنوس، چ 3، 1393).
  4. شبیری ‌‌‌زنجانی، موسی، رساله ‌توضیح ‌المسائل، (قم: انتشارات سلسبیل، چ 1، 1430 ق).
  5. قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج 1، (تهران: دارالکتب الاسلامیه، چ 3، 1361).
  6. مکارم‌شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، (قم: مدرسۀ امام علی (ع)، چ 2، 1427 ق).

- مقالات

  1. اسلامی‌نیا، قاسم و سیفی، داود، «واکاوی ادلۀ فقهی در زمینۀ محرومیت بستگان مادری از ارث دیه»، فصلنامۀ پژوهش‌های فقهی، دورۀ 16، ش 2 (1399).
  2. ایزانلو، محسن و میرشکاری، عباس، «ارث دیه»، فصلنامۀ حقوق دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دورۀ40، ش 2 (1389).
  3. ساعدی، جعفر، «اجماع در اندیشه شیعی»، فصلنامۀ فقه اهل بیت علیهم‌السلام، ش 42 (1383).
  4. مددی، احمد، «جایگاه سنت، اجماع و عقل در معاملات»، فصلنامۀ کاوشی نو در فقه، دورۀ 17، ش 63 (1389).
  5. مرکز تحقیقات فقهی حقوقی قوۀ قضائیه، «مراد از بستگان مادری در تبصرۀ مادۀ 452 قانون مجازات اسلامی» (1396).

ب) عربی

  1. اراکی، محمدعلی، رساله فی الارث، (قم: مؤسسۀ در راه حق، چ 1، 1413 ق).
  2. اردبیلی، احمد، مجمع‌الفائده ‌و البرهان، ج 11، (قم: انتشارات اسلامی، چ 1، 1403ق).
  3. بحرالعلوم، محمد، بلغه الفقیه، ج 4، (تهران: منشورات مکتبه الصادق، چ 4، 1403 ق).
  4. بحرانی، حسین، الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرایع، (قم: مجمع البحوث العلمیه، چ 1، بی‌تا).
  5. بروجردی، محمدحسین، جامع احادیث‌الشیعه، ج 31، (تهران: فرهنگ سبز، چ 1، 1429 ق).
  6. بروجردی، محمدحسین، لمحات الاصول، (قم: ‏‏مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، چ 2، 1421 ق).
  7. تبریزی، جواد، تنقیح مبانی الاحکام ـ کتاب القصاص، (قم: دار الصدیقه الشهیده (س)، چ 2، 1426 ق).
  8. حر عاملی، محمدبن ‌حسن، وسائل الشیعه، (بیروت: مؤسسۀ آل البیت، چ 3، 1429 ق).
  9. حسینی ‌روحانی، سید صادق، فقه الصادق، ج 2 و 24، (قم، چ 1، بی‌ تا).
  10. حسینی‌ عاملی، سید جواد، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، (بیروت‌‌ـ لبنان: دار الاحیاء التراث العربی، چ 1، بی‌تا).
  11. حلبی (ابن‌زهره)، حمزه، غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع، (قم: مؤسسۀ امام صادق (ع)، چ 1، 1417 ق).
  12. حلبی، ابوصلاح، الکافی فی الفقه، (اصفهان: کتابخانۀ عمومی امام امیرالمؤمنین (ع)، چ 1، 1403 ق).
  13. حلی (ابن‌ادریس)، محمدبن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج 3، (قم: انتشارات اسلامی، چ 2، 1410 ق).
  14. حلی، جعفربن‌ حسن، شرائع الاسلام، ج 4، (قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، چ 2، 1408 ق).
  15. حلی، جعفربن‌ حسن، مختصر النافع فی فقه الامامیه، (قم: مؤسسۀ المطبوعات الدینیه، چ 6، 1418 ق).
  16. حلی، جمال‌الدین، المهذب البارع فی شرح مختصر النافع، ج 4، (قم: انتشارات اسلامی، چ 1، 1407 ق).
  17. حلی، حسن‌بن ‌یوسف، تحریرالاحکام‌ الشرعیه، (قم: مؤسسۀ ‌امام‌ صادق (ع)، چ 1، 1420 ق).
  18. حلی، حسن‌بن‌ یوسف، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، (قم: انتشارات اسلامی، چ 1، 1413 ق).
  19. حلی، حسن‌بن ‌یوسف، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، ج 9، (قم: انتشارات اسلامی، چ 2، 1413 ق).
  20. خوانساری، احمد، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، ج 5، (قم، مؤسسۀ اسماعیلیان، چ 2، 1405 ق).
  21. سبحانی، جعفر، نظام الارث فی الشریعه الاسلامیه الغراء، چ 1، (قم: مؤسسۀ امام صادق (ع)، چ 1، 1415 ق).
  22. سبزواری، سید عبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج 28، (قم: مؤسسۀ ‌المنار، چ 4، 1421 ق).
  23. سبزواری، محمدباقر، کفایه الاحکام، (اصفهان: انتشارات مهدوی، چ 1، بی‌تا).
  24. سعدی، ابوحبیب، القاموس الفقهی لغه و اصطلاحا، (دمشق: دارالفکر، چ 2، 1408 ق).
  25. صدوق، محمدبن‌ علی، من ‌لایحضره‌ الفقیه، ج 4، (قم: انتشارات اسلامی، چ 2، 1413 ق).
  26. طباطبایی، سید علی، ریاض‌المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، ج 14، (قم: مؤسسۀ آل البیت، چ 1، 1418 ق).
  27. طبرسی، فضل‌بن ‌حسن، الموتلف من المختلف بین ائمه السلف، (مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، چ 1، 1410 ق).
  28. طرابلسی (ابن‌براج)، عبدالعزیز، جواهرالفقه، ج 2، (قم: انتشارات اسلامی، چ 1، 1411 ق).
  29. طرابلسی (ابن‌براج)، عبدالعزیز، المهذب، ج 2، (قم: انتشارات اسلامی، چ 1، 1406 ق).
  30. طوسی، محمدبن ‌حسن، الخلاف، ج 5، (قم: انتشارات اسلامی، چ 1، 1407 ق).
  31. الرسائل العشر، (قم: دفتر انتشارات‌اسلامی، چ 2، 1414 ق).
  32. طوسی، محمدبن ‌حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، ج 7، (تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، چ 3، 1387).
  33. طوسی، محمدبن ‌حسن، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، (بیروت: دار الکتاب العربی، چ 2، 1400 ق).
  34. طوسی، محمدبن ‌حسن، تهذیب‌الاحکام، ج 9، (تهران: دارالکتب ‌الاسلامیه، چ 4، 1407 ق).
  35. عاملی، زین‌الدین‌بن‌ علی، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج 3، (قم: مجمع الفکر الاسلامی، چ 3، 1425 ق).
  36. عاملی، زین‌الدین‌بن‌ علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج 4، (قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامیه، چ 5، 1429 ق).
  37. عاملی، محمدبن‌ مکی، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، ج 2، (قم: انتشارات اسلامی، چ 2، 1417 ق).
  38. علی‌یاری ‌غروی، علی، ایضاح الغوامض فی تقسیم الفرائض، (قم: بنیاد فرهنگ اسلامی، چ 2، 1421 ق).
  39. عمیدی، سید عمیدالدین، کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، ج 3، (قم: انتشارات اسلامی، چ 1، 1416 ق).
  40. فاضل ‌آبی، حسن، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، ج 2، (قم: انتشارات اسلامی، چ 3، 1417 ق).
  41. فاضل‌ لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعه (الطلاق و المواریث)، (قم: مرکز فقه ائمه ‌اطهار علیهم‌السلام، چ 1، 1421 ق).
  42. فاضل‌ لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعه (القصاص)، (قم: مرکز فقه ائمۀ ‌اطهار علیهم‌السلام، چ 3، 1427 ق).
  43. فیض ‌کاشانی، محسن، الوافی، (اصفهان: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین، چ 1، 1406 ق).
  44. فیض‌ کاشانی، محسن، مفاتیح‌الشرائع، ج 3، (قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی، چ 1، بی‌تا).
  45. کاشانی، رضا، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، (قم: انتشارات ‌اسلامی، چ 2، 1410 ق).
  46. کاشف‌الغطاء، حسن، انوارالفقاهه‌ـ‌کتاب‌المیراث، (نجف ‌اشرف: مؤسسۀ کاشف‌الغطاء، چ 1، 1422 ق).
  47. کلینی، محمدبن ‌یعقوب، الکافی، ج 7، (تهران: دارالکتب الاسلامیه، چ 4، 1407 ق).
  48. کیدری، قطب‌الدین، اصباح الشیعه بمصباح الشریعه، (قم: مؤسسۀ امام صادق (ع)، چ 1، 1416 ق).
  49. مجلسی، محمدباقر، مراه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، ج 23 و 24، (تهران: دارالکتب‌الاسلامیه، چ 2، 1404 ق).
  50. مجلسی، محمدباقر، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، ج 16، (قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی، چ 1، 1406 ق).
  51. مجلسی، محمدتقی، روضه المتقین، ج 11، (قم: مؤسسۀ ‌اسلامی‌ کوشانبور، چ 2، 1406 ق).
  52. مرعشی ‌نجفی، سید شهاب‌الدین، القصاص علی ضوء القرآن و السنه، (قم: بی‌تا).
  53. منسوب به امام رضا، فقه الرضا، (مشهد: مؤسسۀ آل‌البیت (ع)، چ 1، 1406 ق).
  54. موسوی‌ خمینی، سید روح‌الله، تحریرالوسیله، ج 2، (قم: ‌النشر ‌الاسلامی، چ 9، 1424 ق).
  55. مؤمن ‌قمی، محمد، مبانی تحریرالوسیله‌ـ‌ کتاب ‌الحدود، (قم: النشر ‌الاسلامی، چ 1، بی‌تا).
  56. نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، ج 42، (بیروت: دارالاحیاء ‌التراث ‌العربی، چ 8، 1404 ق).
  57. نراقی، مهدی، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، ج 19، (قم: مؤسسۀ آل‌البیت علیهم‌السلام، چ 1، 1415 ق).
  58. نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 17، (بیروت: مؤسسۀ آل‌البیت، چ 1، 1408 ق).
  59. وجدانی ‌فخر، قدرت‌الله، الجواهر الفخریه، ج 15، (قم: سماء قلم، چ 2، 1426 ق).