مطالعۀ دیدگاه‌های اندیشمندان اسلامی راجع به اصل منع تبعیض

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و حقوق اسلامی دانشگاه ارومیه

2 استادیار دانشگاه ارومیه

3 دانشیار دانشگاه ارومیه

چکیده

 منع تبعیض در برخورداری از حقوق، بر اساس جنس، نژاد، رنگ، طبقۀ اجتماعی، محل تولد، عقیده، مذهب و ثروت، یک اصل بین‌المللیِ شناخته‌شده است. در اسلام احکامی وجود دارد که ظاهراً تبعیض‌آمیز می‌نماید. اندیشمندان اسلامی بسته به اینکه به کدام نحلۀ فکری اعم از سنت‌گرا، سنت‌گرای متمایل به نواندیش، یا نواندیش گرایش داشته باشند، در خصوص منع تبعیض از نظر اسلام آرای متفاوتی دارند. گروهی معتقدند احکامی همچون حقوق اقلیت‌های مذهبی یا حقوق زنان تبعیض‌آمیز نیست و به استناد تفاوت‌های تکوینی و تشریعی سعی در عادلانه جلوه دادن این احکام دارند، درحالی که عده‌ای ‌دیگر با درنظر گرفتن شرایط زمان و مکان معتقدند برخی از احکام در جامعۀ امروزی تبعیض‌آمیز است و برای حل تعارض میان دین‌داری و تبعیض‌آمیز نبودن احکام، اجتهاد پویا را پیشنهاد می‌دهند. ضرورت اجرای احکام اسلامی از یک سو و قبح ذاتی تبعیض از سوی دیگر، این سؤال را به‌وجود می‌آورد که چگونه می‌توان این احکام تبعیض‌آمیز را هم‌چنان اجرا کرد. در این مقاله با نگاه توصیفی ابتدا به تبیین منع تبعیض در نظام بین‌الملل حقوق بشر و اندیشه‌های اسلامی پرداخته می‌شود، سپس با توجه به مهم‌ترین مشخصه‌های اندیشه‌های اسلامی، آرای اندیشمندان مختلف اسلامی در باب منع تبعیض مطرح می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


  1.  

    1. ادیب، مجید، جرایم علیه اشخاص، (تهران: میزان، چ 1، 1393).
    2. افشارکهن، جواد، بازخوانی جامعه‌شناسی سنت‌گرایی و تجدد‌طلبی در ایران بین دو انقلاب، (تهران: آوای نور، 1383).
    3. تاموشات، کریستین، حقوق بشر، ترجمه و نگارش: حسین شریفی طرازکوهی، (تهران: نشر میزان، 1386).
    4. جعفری تبریزی، محمدتقی، حقوق جهانی بشر، تحقیق و تطبیق در دو نظام اسلام و غرب، (تهران: مؤسسۀ تدوین و نشر آثار علامه جعفری، چ 1، 1385).
    5. جوادی آملی، عبدالله، فلسفۀ حقوق بشر، (قم: انتشارات اسرا، چ 8، 1395).
    6. خمینی (ره)، روح‌الله، صحیفۀ امام،ج 3، (تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چ 4، 1385).
    7. خمینی (ره)، روح‌الله، صحیفۀ امام، ج 20، (مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چ 4، 1366 (نامۀ مورخ 16 دی 1366)). <farsi.rouhollah.ir>.
    8. دانشور ثانی، رضا، «اصل برابری در قرآن»، مجموعۀ مقالات همایش بین‌المللی حقوق عمومی در قرآن، (تهران: معاونت حقوقی ریاست جمهوری، 1393).
    9. سروش، عبدالکریم، بسط تجربه نبوی، (تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط، 1385).
    10. شوان، فریتهوف، منطق و تعالی، مترجم: حسین خندق‌آبادی، (تهران: نشر نگاه معاصر، 1388).
    11. طباطبایی، سید محمدحسین، بررسی‌های اسلامی، ( اسلام و انسان معاصر)، به کوشش: سید هادی خسروشاهی، ج 2، (قم: انتشارات بوستان کتاب، 1388).
    12. عبداله، احمد نعیم، نواندیشی دینی و حقوق بشر، مترجم: حسنعلی نوریها، (تهران: انتشارات فرهنگ و اندیشه، چ 1، 1382).
    13. کدیور، محسن، دغدغه‌های حکومت دینی، (تهران: نشر نی، چ 2، 1379).
    14. کدیور، محسن، حق الناس، اسلام و حقوق بشر، (تهران: انتشارات کویر، 1386).
    15. گرجی ازندریایی، علی‌اکبر، در تکاپوی حقوق اساسی، (تهران: انتشارات جنگل، چ 1، 1388).
    16. گنون، رنه، سیطرۀ کمیت و علائم آخر زمان، مترجم: علیمحمد کاردان، (تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چ 3، 1384).
    17. مصباح یزدی، محمدتقی، نظریۀ حقوقی اسلام، به کوشش: محمد مهدی نادری قمی، (قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1380).
    18. مصباح یزدی، محمدتقی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، تدوین و نگارش: عبدالحکیم سلیمی، (قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1392).
    19. مصباح یزدی، محمدتقی، نگاهی گذرا به نظریۀ ولایت فقیه، به کوشش: محمدمهدی نادری قمی، (قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1379).
    20. مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، ج 1، (تهران: انتشارات صدرا، 1368).
    21. مطهری، مرتضی، اسلام و نیازهای زمان، ج 2، (تهران: انتشارات صدرا، 1381).
    22. مطهری، مرتضی، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، جامعه و تاریخ، (تهران: انتشارات صدرا، 1390).
    23. ملکیان، مصطفی، مشتاقی و مهجوری، (تهران: نشر نگاه معاصر، 1386).
    24. نصر، سید حسین، دین و نظام طبیعت، مترجم: محمدحسن غفوری، (تهران: انتشارات حکمت، چ 1، 1384).
    25. انصاری، باقر، «رشتۀ حقوق بشر در ایران از منظر نسبت آن با اندیشه‌های اسلامی»، پژوهشنامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال نوزدهم، ش 12، (اسفند 1398).
    26. سروش، عبدالکریم، «رهایی از یقین و یقین به رهایی»، تهران: کیان، سال نهم، ش 48، (1378).
    27. کدیور، محسن، «حقوق بشر»، باران، سوئد: فصلنامۀ فرهنگ و ادبیات، ش 10، (زمستان 1384).
    28. مجتهد شبستری، محمد، گفتگو با مجلۀ اندیشه اصلاح، تهران: (بهمن 1395).

    ب) عربی

    1. خمینی (ره)، روح‌الله، کتاب البیع، ج 2، (تهران: مؤسسۀ تنظیم آثار امام خمینی (ره)، چ 1، 1379).
    2. صدر، سید محمدباقر،لمحهٌ فقهیۀ تمهیدٌ عن مشروع دستور الجمهوریه الاسلامیه فی ایران، مجموعۀ الاسلام یقود الحیاه، (قم: خیام، 1399 ق) (به صورت الکترونیکی نیز در سایت کتابخانۀ دیجیتال تبیان قابل دسترسی است).

    ج) انگلیسی

    1. Donnelly, Jack “The Universal Declaration Model of Human Rights”: A Liberal Defense, Human Rights Working Papers, 2001, at <http://www.du.edu/HumanRights/Workingpapers/papers/12- Donnelly-02-01.pdf>.
    2. Donnelly, Jack “Human Rights and Limits of Critical Reason”, England، Dartmouth Publishing Group, (2003).

    Waldron, Jeremy, Liberal Rights, Collected Papers 1981- 1991, (Cambridge