تکفیر؛ از پیشگیری رشدمدار تا توجیه فلسفیِ جرم‌انگاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد ، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد

2 استادیار دانشگاه ملی ملایر

چکیده

تکفیر در اصطلاح یعنی کافر شمردن. این مفهوم در معنای افراطیِ آن با مهدورالدم بودنِ تکفیرشده ملازم است. تلازمی که درعمل به معضل جهانی تروریسم ایدئولوژیک مبدل شده و معادلات جرم‌شناسانه و پیشگیرانۀ ملی و بین‌المللی در مبارزه با این پدیده را به‌هم زده است. در این وضعیت با توجه به شکست سیاست‌های کیفری توان‌گیر و سزاگرایانه در مبارزه با تروریسم ایدئولوژیک، ضروری است توجه سیاست‌گذاران کیفری را به مقابله با علت به‌وجود آمدنِ تروریسم (یعنی همان افراطی‌گری در قالبِ تکفیر) معطوف کرد. در این راستا، آن دسته از افراطیونِ مستعدّ تکفیر را می‌توان با شیوه‌های غیرکیفری مهار نمود و دستة دیگر را که دست به تکفیر زده و در آستانة بزهکاری قرار گرفته‌اند از طریق کیفرگذاری و تهدید به مجازات کنترل کرد. بنابراین، لازم است این پدیده را از سنجه‌های مبانی فلسفیِ جرم‌انگاری عبور داده تا از این راه بتوان قانون‌گذار را در ممنوعیتِ قانونیِ تکفیر به‌عنوان محرک اصلی تروریسم معاصر قانع کرد. لذا مقالۀ حاضر در ابتدا متعرِض پیشگیری کنشی رشدمدار برای جلوگیری از تکفیر است و سپس به توجیه تجریمِ تکفیر بر اساس مبانی فلسفیِ جرم‌انگاری برای پیشگیری از تبدیل نیروهای فعال تکفیری به عوامل تروریستی خواهد پرداخت.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی

    1. آرگراس، داگاس و کپیوزی، دیوید (1386)، «رهیافت‌هایی به پیشگیری»، مترجم: محمود مهدوی، مطالعات پیشگیری از جرم، سال دوم، شمارۀ 5.
    2. آقابابایی، حسین و رضایی زادفر، بهناز (1393)، «جرم‌انگاری اعتیاد به مواد مخدر در پرتو اصل پدرسالاری حقوقی»، مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دورۀ اول، شمارۀ 1.
    3. استوارت، هیمیش (1392)، «محدوده‌ی اصل زیان در جرم‌انگاری»، مترجم: علی شجاعی، دایره‌المعارف علوم جنایی، مجموعه مقاله‌ها، زیر نظر علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ اول، تهران: میزان.
    4. اصغری، عبدالرضا و روستائی، سجاد (1395)، «تکفیر؛ از مبانی ممنوعیت فقهی تا ضرورت جرم‌انگاری»، آموزه‌های حقوق کیفری، شمارۀ 11.
    5. توکلی، فاطمه و آقابابایی، حسین و شاه ملک‌پور، حسین (1394)، «مبانی دینی و اصول جرم‌انگاری توهین به مقدسات و چالش‌های فرارو»، پژوهشنامۀ حقوق کیفری، سال ششم، شمارۀ 2.
    6. جاویدزاده، حمیدرضا (تابستان 1390)، «سیاست‌های پیشگیرانۀ سازمان ملل متحد در قبال نسل‌کشی»، فصلنامۀ پژوهشی حقوق، سال سیزدهم، شمارۀ 33.
    7. جمالی، جواد (1390)، «مدل تئوریک تحلیل افراطی‌گری»، آفاق امنیت، شمارۀ 12.
    8. جوادی آملی، عبدالله (1386)، شریعت در آئینه معرفت، محقق: حمید پارسانیا، چاپ پنجم، قم: إسراء.
    9. حسینی، سید محمد (1394)، سیاست جنایی در اسلام و در جمهوری اسلامی ایران، چاپ چهارم، تهران: سمت.
    10. خلیلی، مریم و پورسعید رامین (1391)، «نقدی بر حکم قطع دست سارق، براساس تعمیم نظریه‌ی مقاصد شریعت»، پژوهش‌نامه فقه و حقوق اسلامی، سال پنجم، شمارۀ 10.
    11. دارابی، شهرداد (1395)، پیشگیری از جرم در مدل مردم‌سالار سیاست جنایی، چاپ اول، تهران: میزان.
    12. راسخ، محمد و بیات کمیتکی، مهناز (زمستان 1390)، «مفهوم مصلحت عمومی»، تحقیقات حقوقی، شمارۀ 56.
    13. روستایی، مهرانگیز (1394)، «مقایسۀ تطبیقی اصل ضرر و قاعدۀ لاضرر در توجیه مداخلۀ کیفری»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دورۀ نوزدهم، شمارۀ 2.
    14. رشاد، علی‌اکبر (1380)، دانشنامه امام علی(ع)، سازمان چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    15. رستمی، هادی (1393)، «جرم‌انگاری و کیفرگذاری در پرتو اصول محدود‌کننده‌ی آزادی در نظریه‌ی لیبرال»، پژوهشنامه حقوق کیفری، سال پنجم، شمارۀ 1.
    16. ریسونی، احمد (1376)، اهداف دین از نگاه شاطبی، مترجم: سید حسن اسلامی و سید محمدعلی احمدی ابهری، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    17. سابر، پتر (1388)، «پدرسالاری حقوقی»، مترجم: جلال‌الدین قیاسی و فهیم مصطفی زاده، مجلۀ حقوق اساسی، سال ششم، شمارۀ 11.
    18. سبحانی، جعفر (1374)، فروغ ولایت تاریخ تحلیل زندگانی امیرالمومنین علی(ع)، چاپ چهارم.
    19. شیخ، سعید و جمشیدی راد، محمدصادق (بهار 1393)، «اصول کاربردی جرم‌انگاری در رحم جایگزین»، فصلنامۀ حقوق پزشکی، سال هشتم، شمارۀ 28.
    20. طباطبایی، محمدحسین (1374)، تفسیر المیزان، مترجم: سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    21. طباطبایی، محمدحسین (1387)، روابط اجتماعی در اسلام به ضمیمه چند رسالۀ دیگر، قم: بوستان کتاب.
    22. عباچی، مریم (بهار 1388)، «جرم‌های مبتنی بر نفرت»، تازههای علوم جنایی (مجموعه مقاله‌ها)، زیر نظر علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، تهران: میزان.
    23. علیدوست، ابوالقاسم (1384)، «فقه و مقاصد شریعت»، فقه اهل بیت (ع)، شمارۀ 41.
    24. عمید، حسن (1377)، فرهنگ عمید، چاپ نوزدهم، تهران: امیرکبیر.
    25. عیسی‌زاده، خالد (پاییز 1394)، «نفی خشونت و تکفیر در اسلام»، حبل‌المتین، سال چهارم، شمارۀ 12.
    26. گوتمان، توماس و خدادادی، سید بهمن (تابستان 1395)، «جستاری در کارکرد باوری نرم دین در امور کیفری (مطالعۀ موردی دستگاه قضایی ایالات متحدۀ امریکا)»، پژوهش حقوق کیفری، سال چهارم، شمارۀ 15.
    27. متولی‌زاده نائینی، نفیسه (تابستان 1386)، «پیشگیری رشدمدار (زودرس)»، مطالعات پیشگیری از جرم، سال دوم، شمارۀ 2.
    28. محصلی، هدایت‌حسین (تابستان 1391)، «جایگاه مقاصد شریعت در استنباط احکام فقهی»، کوثر معارف، سال هشتم، شمارۀ 22.
    29. محمودی جانکی، فیروز (1386)، «مبنای فلسفی منع حقوقی و کیفری ایراد ضرر به خود (مطالعۀ موردی الزام استفاده از کمربند و کلاه ایمنی در رانندگی)»، فصلنامۀ حقوق، مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، سال سی و هفتم، شمارۀ 1.
    30. مطهری، مرتضی (1351)، نظام حقوق زن در اسلام، چاپ اول، بی‌جا، تهران: انتشارات صدرا.
    31. موراوتز، توماس (1387)، فلسفۀ حقوق (مبانی و کارکردها)، مترجم: بهروز جندقی، چاپ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    32.  نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین (1380-1379)، تقریرات درس جرم‌شناسی، دورۀ کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی، تدوین: محمدحسین شاملو احمدی، نیمسال نخست.
    33. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین و هاشم بیگی، حمید (1395)، دانشنامۀ جرم‌شناسی، چاپ دوم، تهران: گنج دانش.
    34. نصیری، محمد (1372)، حقوق بین‌الملل خصوصی، چاپ اول، تهران: آگاه.
    35. نظری توکلی، سعید (1381)، پیوند اعضاء در فقه اسلامی، چاپ اول، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
    36. نظری، علی‌اشرف (پاییز 1394)، «تروریسم جهش‌یافته و ظهور تهدید بنیادین مطالعه‌ی داعش»، حبل‌المتین، سال چهارم، شمارۀ 12.
    37. نوبهار، رحیم و صفاری، فاطمه (بهار 1395)، «رعایت مصالح بزه‌دیده در جرم‌انگاری»، مجلۀ حقوقی دادگستری، سال هشتادم، شمارۀ 93.
    38. هارت، هربرت (1388)، آزادی، اخلاق، قانون، درآمدی بر فلسفه‌ی حقوق کیفری و عمومی، مترجم: محمد راسخ، چاپ اول، تهران: طرح نو.
    39. همپتن، جین (1380)، فلسفۀ سیاسی، مترجم: خشایار دیهیمی، چاپ اول، تهران: طرح نو.

    ب) عربی

    1. البدوی، یوسف احمد محمد (2000م)، مقاصد الشریعة عند ابن تیمیه، اردن: دارالنفائیس.
    2. الغزالی الطوسی، محمد‌بن محمد (1417ق)، المستصفی فی علم الاصول، طبع اول، بیروت: موسسه الرسالة.
    3. جوینی، ابوالمعالی (1400ق البرهان فی اصول الفقه، محقق: عبدالعظیم الدیب، طبع دوم، قاهره: دارالانصار.
    4. رازی، فخرالدین (1412ق)، المحصول فی علم الاصول، طبع دوم، بیروت: موسسة الرسالة.
    5. سیوطی، جلال‌الدین (بی‌تا)، تنویرالحوالک، شرح موطأ الامام مالک، بی‌جا، مطبعۀ مصطفی محمد.
    6. عاملی، محمد‌بن مکی (بی‌تا)، القواعد و الفوائد، قم: مکتبة المفید.
    7. علم‌الهدی، سید مرتضی (1346)، الذریعة الی اصول الشریعة، تصحیح و تعلیق: ابوالقاسم گرجی، تهران: دانشگاه تهران.
    8. کلینى، ابوجعفر محمد‌بن یعقوب (1407ق)، الکافی، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.

    48. موسوی خمینى، سید روح‌اللّه (بی‌تا)، القواعد الفقهیة و الاجتهاد و التقلید (الرسائل للإمام الخمینی)، چاپ اول، قم: مؤسسۀ مطبوعاتى اسماعیلیان.

    ج) فرانسوی

    Durkheim, E. (1968), Le regle de la methode sociologie, Paris