رابطۀ امر به معروف با مصلحت‌های سیاسی نظام اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیاردانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

در آثار فقهی و مذهبی اسلام و حتی در تمامی ادیان از ضرورت و اهمیت دو فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر به‌عنوان یک وظیفۀ همگانی و واجب کفایی سخن بسیار رفته است و همین ضرورت با عناوین دیگری چون «کنترل اجتماعی»، «نظارت اجتماعی»، «نظم اجتماعی»، «وجدان اجتماعی»، «انسجام اجتماعی» و «حفظ ارزش‌ها» و «هنجارهای اجتماعی» و به‌عنوان نوعی از «ضمانت اجرای قانون» ومانند آن‌ها در علوم اجتماعی نیز مورد بحث و تأکید قرار گرفته است. اما ضمانت اجرای خود این اصل و چالش‌های موجود در مرحلۀ اجرای آن کمتر مورد عنایت قرار گرفته است. با توجه به آنکه اکثریت قریب به اتفاق منکرها در حیطۀ اختیارات حکومت به‌وقوع می‌پیوندد و کار آمران به معروف با وظایف دولت تعارض و تداخل می‌یابد، این تحقیق می‌کوشد چالش‌هایی را که اجرای همگانی امر به معروف در زمینۀ سیاسی و در خصوص وظایف نظام و مصلحت‌های انقلاب اسلامی پیش رو خواهد داشت با استفاده از تجربیات تاریخی و سیاسی و اجتماعی شناسایی کرده، برای پیشگیری از آن‌ها چاره‌جویی کند و در این مسیر پنج چالش از چالش‌های پیش رو در حیطۀ رابطه آمران به معروف و نظام اسلامی را به شرح زیر به بحث می‌گذارد:
عدم پاسخگویی؛ بی‌نظمی و اختلال نظام؛ تداخل با کار دولت؛ تعارض حقیقت و مصلحت؛ خطر اختلافات مذهبی

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم
  2. نهج‌البلاغه (1374)، مترجم: سید جعفر شهیدی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  3. ابراهیم، حسن (1370ق)، تاریخ سیاسی اسلام، مترجم: ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات جاویدان.
  4. ابن ابی الحدید، عزالدین ابو حامد‌بن هبه‌الله (1378ق)، شرح نهج‌البلاغه، محقق:ِ محمد ابوالفضل ابراهیم، المطبعه منشور مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، الناشر: دار احیاء الکتب العربیه.
  5. ابن اخوه، محمد‌بن احمد قریشی، (1409ق)، معالم القریه فی احکام الحسبه، محققِ: محمود شعبان هیئه المصریه العامه للکتاب.
  6. ابن البراج، القاضی عبدالعزیز الطرابلسی (1406ق)، المهذب، محققِ: جعفر سبحانی، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  7. ابن جوزی، عبدالرحمن‌بن علی (1358ق)، المنتظم فی تاریخ الملوک و الا مم، بیروت: دارصادر.
  8. ابن حزم الاندلسی، ابی محمدعلی ‌بن احمد (1406ق)، الفصل فی الملل والنحل والاهواء، بیروت.
  9. ابن خلدون المغربی، عبد‌الرحمن (1352)، المقدمه ابن خلدون، مترجم: محمد پروین گنابادی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب تهران.
  10. ابن میمون، ابوبکر (1407ق)، شرح الارشاد، محقق: احمد حجازی و احمد سقا، قاهره.
  11. ابویعلی، محمد‌بن حسین (1403ق)، الاحکام السلطانیه، محقق: محمدحامد فقهی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  12. ابن بطه، عکبری، عبدالله (1409ق)، الابانه عن الشریعه الفرقه الناجیه، ریاض.
  13. امام خمینی، سید روح‌الله موسوی (بی‌تا)، تحریر الوسیله، قم: انتشارت قدس.
  14. بادکوبه هزاوه، احمد (1379)، حسبه درسرزمین‌های شرق اسلامی ازآغاز تا سقوط بغداد، پایان‌نامۀ دورۀ دکترای دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، رشتۀ تاریخ و تمدن.
  15. باهر، م (بی‌تا)، «امر به معروف در جهان عرب»، مقاله‌ای ترجمه‌شده در مجلۀ ترجمان سیاسی، شمارۀ 25.
  16. بصری ماوردی، ابی الحسن علی‌بن محمد حبیب و قاضی ابویعلی، محمد‌بن حسین الفراء (1406ق)، احکام السلطانیه و الولایات الدینیه، مکتب الاعلام الاسلامی.
  17. البغدادی، الخطیب، احمد‌بن علی (بی‌تا)، تاریخ بغداد، بیروت: دارالکتب.
  18. البیابونی، احمد عزالدین (1405ق)، الامر بالمعروف و النهی عن المنکر، قاهره: دارالطباعه و الترجمه الطبعه الثانیه.
  19. پاکتچی، احمد (1380)، دائره المعارف بزرگ اسلامی، تهران: بنیاد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
  20. تفتازانی، مسعود (1409ق)، شرح المقاصد، محقق: عبدالرحمن عمیره، بیروت.
  21. جرجانی، علی‌بن محمد (1320ق)، شرح المواقف، محقق: بدرالدین نعسانی، قاهره.
  22. جعفریان، رسول (1375)، مقالات تاریخی، قم: نشر الهادی.
  23. الجوینی، عبدالملک (1369ق)، الارشاد، محقق: محمدیوسف موسی و علی عبدالعظیم عبدالمجید، قاهره.
  24. حرعاملی، محمدبن حسن (1403ق)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تصحیح و تعلیقِ: عبدالرحیم الربانی الشیرازی، داراحیاء التراث العربی.
  25. حسینی، ابوالفتح (1386)، مفتاح الباب، همراه باب حادی عشر علامة حلی، به کوشش محمدمهدی محقق، مشهد.
  26. حلی، یحیی ‌ابن سعید (1386ق)، نزه النواظر فی الجمع بین الاشیاء و النظائر، محقق: احمد الحسینی نورالدین الواعظی، نجف اشرف: مطبعه الآداب.
  27. دشتی، محمد (1378)، نهج البلاغه ضمیمه شده به المعجم المفهرس، چاپ هفدهم، قم: نشر امیرالمؤمنین.
  28. رضایی راد، عبدالحسین (1386)، امر به معروف در ترازوی تاریخ، قم: بوستان کتاب.
  29. رضایی راد، عبدالحسین (1387)، امر به معروف در ترازوی عقل، قم: بوستان کتاب.
  30. رضایی راد، عبدالحسین (زمستان 1389)، «دولتی شدن امر به معروف، پیامدها و راهکارها»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی پژوهشنامۀ علوم سیاسی، شمارۀ مسلسل 29، سال ششم، شماره1.
  31. رضایی راد، عبدالحسین (در نوبت چاپ)، «ضرورت سازمان در اجرای شریعت از منظر فقهی»، فصلنامۀ علمی پژوهشی مطالعات اسلامی فقه و اصول دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد.
  32. رضایی راد، عبدالحسین (2020)، «نقش فقه در تبیین شیوه‌های اجرای احکام»، مجله فقه، دوره 26، شماره 100، صص 105- 128.
  33. رشید رضا، محمد (1412ق)، تفسیرالمنار، قم: مؤسسۀ دارالکتاب.
  34. ری‌شهری محمدی، محمد (1404ق)، میزان الحکمه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  35. زمخشری، محمود (بی‌تا)، الکشاف، بیروت: دارالمعرفه.
  36. ساکت، محمدحسین (1365)، ‌نهاد دادرسی در اسلام، مشهد: انتشارات استان قدس رضوی.‌
  37. ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر، ابلاغی 22 خرداد 1395، دستورالعمل اجرایی قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر، ابلاغی 22 خرداد 1395، شمارۀ ابلاغیه 1/992.
  38. سروش، عبدالکریم (1373)، حکمت و معیشت، تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط.
  39. سجستانی، امام احمد ابی داود (بی‌تا)، مسائل، محقق: محمد رشید رضا، بیروت: دارالمعرفه.
  40. شریعتی، علی (1378)، شیعه مجموعه آثار 7، بخش مسئولیت شیعه بودن، چاپ هفتم، نشر الهام دفتر تدوین و تنظیم آثار معلم شهید دکتر علی شریعتی.
  41. مقالۀ «شهردار و شهروند ‌در قرن هفتم هجری»، روزنامۀ همشهری 19، دی 1381، شمارۀ 2952.
  42. شیخ طوسی (ابوجعفر محمد‌بن الحسن بن علی)، (1400ق)، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، محقق: حسن سعید مکتبه جامع چهلستون، قم: مطبعه خیام.
  43. شیخ مفید (النعمان محمد‌بن محمد)، (1372)، اوائل المقالات، محقق: مهدی محقق، تهران.
  44. طبری، محمد‌بن جریر (1407ق)، تاریخ الامم و الملوک، بیروت: دارالکتاب العلمیه.
  45. علم‌الهدی، سید مرتضی علی (1411ق)، الذخیره، محقق: احمد حسینی، قم.
  46. علی‌زاده (1396)، http://www.scpd.ir/azsh، کد خبر: 1626.
  47. غزالی، ابوحامد محمد‌بن محمد (1352ق)، احیاء علوم الدین، مصر: مطبعه العثمانیه المصریه.
  48. غزالی، ابوحامد محمد‌بن محمد (بی‌تا)، کیمیای سعادت، مهاباد: انتشارات سیدیان.
  49. فیض‌الاسلام، علینقی (1383)، ترجمه و شرح نهج البلاغه امام علی، بی‌جا، بی‌نا.
  50. قاضی، عبدالجبار (1384ق)، شرح اصول خمسه، محقق: عبدالکریم عثمان، قاهره.
  51. قدردان قراملکی، محمدحسن (1382)، آزادی در فقه و حدود آن، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
  52. لقبال، موسی (1917م)، الحسبه المذهبیه فی بلاد المغرب العربی، الجزائر: الشرکه الو طنیه للنشر و التوزیع.
  53. لمبتون، آن.کی.اس (1380)، دولت و حکومت در اسلام، مترجم و محقق: سید عباس صالحی و محمد مهدی فقهی، تهران: چاپ و نشر عروج.
  54. مجلسی، محمدباقر (1403ق)،بحار الانوار، بیروت: مؤسسۀ الوفاء
  55. مطهری، مرتضی (1348)، حماسۀ حسینی، چاپ اول، تهران و قم: انتشارات صدرا.
  56. مطهری، مرتضی (بی‌تا)، ده گفتار، قم: انتشارات صدرا.
  57. مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۸۵)، دائره المعارف فقه مقارن، با همکاری جمعی از استادان و محققان حوزۀ علمیۀ قم مدرسه امام علی‌بن ابیطالب (ع)، قم، ایران.
  58. منتظری، حسینعلی (بی‌تا)، دراسات فی ولایه الفقیه وفقه الدوله الاسلامیه، چاپ اول، قم: دارالفکر.
  59. ناصری، ابو العباس احمد‌بن خالد (1997م)، الاستقصاء لأ خبار الدول المغرب الاقصی، محققان:ِ جعفر ناصری و محمد ناصری، جلد سوم، الطبعه الأولی، قاهره: دار الکتاب دار البیضاء.
  60. نجفی، محمدحسن (1367)،جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد 21، محقق: عباس قوچانی، چاپ هفتم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

61. وزارت کشور ایران (بی‌تا)، پلیس ایران، بی‌جا، موجود در کتابخانۀ دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ واحد خراسان، مشهد.

ب) انگلیسی

  1. Shafaat. A.commanding good and forbidding evil, HTTP:/saif. tripod.com/explore/dawah/.htm,13/2/2004.
  2. Dr. Ulike. f, department of history SOAS History.

http://www.ur/welcome.htm 2005/1/16.

ج) سایت‌ها

  1. 64.  سایت آپارات https://www.aparat.com/v/otjQ3،8/2/1394

65. سایت تابناک http://www.tabnak.ir/fa/news/495649

66. خامنه‌ای، بیانات آیت‌الله خامنه‌ای در مراسم تنفیذ حکم رئیس‌جمهوری وقت، ۱۱ مرداد ۱۳۸۰، http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=307

67. خامنه‌ای، 1394، خبرگزاری ایرنا، www.irna.ir/fa/news/

68. خامنه‌ای، 1397، https://khabarfarsi.com/u/56716613، کد خبر: 56716613 الاداب.