جایگاه و معیار مصلحت در اشتغال اطفال

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری دانشگاه سمنان

چکیده

اگرچه اغلب احکام بر مبنای مصالح و مفاسد موجود در موضوع آن‌ها وضع شده‌اند، اما گاهی مصلحت در موضوع پار‌ه‌ای از احکام، نمود بیشتری دارد و صیانت از آن ضروری‌تر به‌نظر می‌رسد. اشتغال اطفال به دلیل ارتباط آن با طرف ضعیف (طفل) و مخاطراتی که در کنار فواید تربیتی اشتغال اطفال وجود دارد، ارتباط گسست‌ناپذیری با مصلحت گذشت‌ناپذیر طفل دارد. مصلحت‌پایه بودن اشتغال طفل اقتضا می‌کند، اختیار ولی یا قیم در این ‌باره، دایرمدار این عنوان و وابسته به آن باشد.
به‌نظر می‌رسد به‌منظور صیانت از طرفِ ضعیف و شایستۀ حمایت، اصل اشتغال طفل زمانی مجاز است که «مصلحت» مهمی مثل تربیت طفل، توان فیزیکی و محدودۀ سنی و سایر شرایط و اوضاع و احوال، آن را اقتضا کند و صرف «نبود مفسده» در جواز اشتغال کافی به‌نظر نمی‌رسد. به‌علاوه در محدودۀ اشتغال نیز باید مصالح عالی مرتبط با طفل در شرایط و جوانب اشتغال لحاظ گردد تا از بروز پدیدۀ کودکان کار و استثمار آن‌ها جلوگیری شود. نوشتار حاضر نقش مصلحت را در احکام و آثار اشتغال طفل بررسی می‌کند.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم
  2. ارژنگ، اردوان و کلانتری خلیلی، عباس (1397)، «تبیین مصلحت به‌مثابۀ سنجه و شاخص ولایت قهری»، مجلۀ پژوهش‌های فقهی، دورۀ چهاردهم، شمارۀ 2.
  3. ابن بابویه، محمد‌بن علی (1391)، علل الشرایع و الاحکام، قم: اندیشۀ هادی.
  4. ابن منظور، ابوالفضل و جمال‌الدین، محمد‌بن مکرم، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دار صادر.
  5. اصفهانى، سید ابوالحسن (1422ق)، وسیله النجاه (مع حواشی الإمام الخمینی)، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).
  6. اصفهانى، محمدباقر بن محمدتقی (مجلسى دوم)، (1404ق)، مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول، چاپ دوم، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  7. انصاری شیرازى، قدرت‌الله و پژوهشگران مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم‌السلام (1429ق)، موسوعه أحکام الأطفال و أدلتها، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم‌السلام.
  8. انصاری، قدرت‌الله (بی‌تا)، احکام و حقوق کودکان در اسلام، قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار.
  9. انصاری، مرتضى‌بن محمدامین (1415ق)، کتاب المکاسب (ط-الحدیثه)، قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
  10. ایزدهی، سجاد (1393)، مصلحت در فقه سیاسی شیعه، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  11. بهجت گیلانى فومنى، محمدتقی (1428ق)، استفتاءات، قم: دفتر حضرت آیه‌الله بهجت.
  12. پورعبدالله، کبری (بهار 1395)، قاعدۀ مصلحت در مقررات خانواده، چاپ اول، تهران: دادگستر.
  13. تبریزى، جواد‌بن علی(بی‌تا)، استفتاءات جدید، قم: نشر سرور.
  14. ترحینی عاملى، سید محمدحسین (1427ق)، الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة، قم: دار الفقه للطباعة و النشر
  15. جاور، حسین؛ حیدری، علیمراد؛ اصولی یامچی، محدثه (1394)، «بررسی فقهی بند 6 مادۀ 268 قانون مجازات اسلامی»، پژوهش‌های فقهی، دورۀ یازدهم، شمارۀ 4.
  16. حسینى روحانى قمّى، سید محمدصادق (1429ق)، منهاج الفقاهه، چاپ پنجم، قم: انوار الهدى.
  17. حرّ عاملى، محمد‌بن حسن، (1409ق)، وسائل الشیعه، چاپ اول، قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم‌السلام.
  18. حکیم، محمدتقی (بی‌تا)، فقه المقارن، قم: مجمع جهانی اهل بیت (علیهم السلام).
  19. حلّى، ابن ادریس، محمد‌بن منصور‌بن احمد (1410ق)، السرائر، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  20. حلّى، محمد‌بن حسن‌بن یوسف (فخرالمحققین)، (1387ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  21. خوئی، سید ابوالقاسم و موسوی خلخالی، سید محمدرضا (بی‌تا)، المعتمد فی شرح العروه، انتشارات لطفی.
  22. سبحانی، جعفر (1388)، توضیح المسائل، مشهد: نشر هاتف.
  23. سبزوارى، سید عبدالأعلى (1413ق)، مهذّب الأحکام، چاپ چهارم، قم: مؤسسۀ المنار.
  24. سبزوارى، سید عبدالأعلى (1313)، مهذّب الأحکام، قم: مؤسسۀ المنار.
  25. سعدى، ابوجیب (1408ق القاموس الفقهی لغه و اصطلاحاً، چاپ دوم، دمشق: دار الفکر.
  26. شریف مرتضى، على‌بن حسین موسوى (1405ق)، رسائل الشریف المرتضى، چاپ اول، قم: دار القرآن الکریم.
  27. صدوق قمّى، محمّد‌بن على‌بن بابویه (1409ق)، من لایحضره الفقیه، مترجم: علی‌اکبر غفاری، تهران: نشر صدوق.
  28.  طباطبایی، سید محمّدحسین (علامه) (بی‌تا)، تفسیر المیزان، مترجم: سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  29. طباطبایی حکیم سید محسن (1416ق)، مستمسک العروة الوثقى، قم: ‌مؤسسة دار التفسیر.
  30. طباطبایى یزدى، سید محمدکاظم (1409ق)، العروه الوثقى، چاپ دوم، بیروت: مؤسسۀ الأعلمی للمطبوعات.
  31. طباطبایی قمّى، سید تقى (1400ق)، دراساتنا من الفقه الجعفری، قم: مطبعه الخیام.
  32. طوسى، ابوجعفر، محمد‌بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیه، چاپ سوم، تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
  33. عاملى، سید جواد‌بن محمد حسینى (1419ق)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمه (ط-الحدیث)، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  34. عاملى، سید جواد‌بن محمد حسینى (بی‌تا)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمه (ط - القدیمه)، بیروت: احیاء التراث العربی.
  35. عاملى، شهید اول، محمد بن مکى، ( بی‌تا)، القواعد و الفوائد، قم، کتابفروشى مفید
  36. عاملى، محمد‌بن مکى (شهید اول)، (1414ق)، غایه المراد فی شرح نکت الإرشاد، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم.
  37. عاملى، یاسین عیسى (1413ق)، الاصطلاحات الفقهیة فی الرسائل العملیة، بیروت: دار البلاغة للطباعة و النشر و التوزیع.
  38. فیض کاشانى، محمدمحسن ابن شاه مرتضى (1406ق)، الوافی، اصفهان: مکتبه الامام امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام العامه.
  39. کلینى، ابوجعفر، محمد‌بن یعقوب (بی‌تا)، فروع کافی، مترجم: محمدحسین رحیمیان، قم: نشر قدس.
  40. کلینى، ابوجعفر، محمد‌بن یعقوب (1429ق)، الکافی (ط - دار الحدیث)، قم: دارالحدیث للطباعه و النشر.
  41. متنی‌نژاد، صادق (1386)،«معیارهای سنجش بی‌مبالاتی؛ معیار شخصی یا نوعی»، فصلنامۀ حقوق پزشکی، سال اول، شمارۀ 2.
  42. محمود عبدالرحمان (بی‌تا)، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، قاهره: دارالفضیله.
  43. مقدادی، محمدمهدی (1390)، «جایگاه و تأثیر مصلحت در سرپرستی کودکان از دیدگاه فقه و حقوق»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی زنان، سال چهاردهم، شمارۀ 540.
  44. مقدادی، محمدمهدی (1382)، «قلمرو ولایت قهری در امور صغار»، مجلۀ فقه و حقوق خانواده، شمارۀ 31.
  45. موحدی لنکرانى، محمدفاضل (1422ق)، الأحکام الواضحه، چاپ چهارم، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم‌السلام.
  46. موحدی لنکرانى، محمدفاضل (بی‌تا)، جامع المسائل، چاپ یازدهم، قم: انتشارات امیر قلم.
  47. موسوی خمینى، سید روح‌اللّه (1421ق)، کتاب البیع، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).
  48. موسوی خمینى، سید روح‌اللّه (1404ق)، زبده الأحکام، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
  49. موسوی خمینى، سید روح‌اللّه (1426ق)، توضیح المسائل، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).
  50. نجفى (صاحب الجواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  51. نراقى، مولى احمد‌بن محمدمهدی (1422ق)، رسائل و مسائل، قم: کنگرۀ نراقیین ملا مهدى و ملا احمد.
  52. یزدى، سید محمدکاظم طباطبایى (بی‌تا)، العروه الوثقى مع تعلیقات الفاضل، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم‌السلام.

53. یزدى، سید محمدکاظم طباطبایى (1422ق)، العروه الوثقى مع تعالیق الإمام الخمینی، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).