بررسی فقهی و حقوقی اختیار صاحب خیار عیب در فسخ و مطالبۀ ارش در مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار موسسه آموزش عالی مازیار

2 استاد دانشگاه تهران

چکیده

در طولی و عرضی بودن اختیارات مشتری در خیار عیب بین فقهای مذاهب اسلامی اختلاف نظر مبنایی وجود دارد. بر اساس یک نظر چون ارش خلاف اصل است و در مقابلِ وصف از ثمن قرار دارد، ارش نیز طولی خواهد بود. بنابه دیدگاه دیگر چون ارش مطابق با قاعده است و جزئی از ثمن است در این صورت تخییر مشتری هم عرضی خواهد بود. ولی ما در این مقاله کوشیده‌ایم ضمن بیان دیدگاه‌های مذاهب اسلامی و حقوق ایران در این خصوص بر پایۀ نظریۀ عمومی ارش در قراردادها تحلیلی را ارائه نماییم که بر اساس آن وصف سلامت در میان همۀ اوصاف برجستگی خاصی دارد که باعث می‌شود شارع مقدس فقط در خیار عیب معتقد به تخییر شود. دلیل این ویژگی خاص هم این است که شارع مقدس و قانون‌گذار در قانون مدنی فقط در خیار عیب که ارتباط مستقیمی با وصف سلامت دارد قائل به دریافت ارش شده است. بنابراین ویژگی خاص این وصف باعث می‌شود که اگر فروشنده به این تعهد خود عمل نکند و کالایی مطابق با قرارداد تسلیم ننماید، خود او باید جبران خسارت کند که همان نظریۀ عمومی ارش است و البته این حق فروشنده است که بر اساس تخییر عرضی فسخ یا مطالبۀ ارش را انتخاب نماید.

کلیدواژه‌ها


  1. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1406ق)،حاشیۀ مکاسب، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
  2. ابن بابویه (1406ق)، فقه الرضا، مشهد: الفقه الرضوی الموتمر العالمی للامام الرضا.
  3. ابن رشد الجد القرطبی، ابوالولید (1408ق)، المقدمات اللمهدات، جلد دوم، چاپ اول، بیروت: دارالغرب الاسلامی
  4. ابن رشد الحفید القرطبی، ابوالولید احمد‌بن رشد (1425ق)، بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، جلد سوم، دمشق: دارالکتب العلمیه.
  5. ابن قدامه، ابو محمد (1388ق)، المغنی ابن قدامه، جلد چهارم، مکتبه القاهره.
  6. ابن نجیم المصری، زین‌العابدین بن ابراهیم بن محمد (بی‌تا)، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، جلد ششم، دارالکتاب الاسلامی
  7. ابن همام، کمال‌الدین (1424ق)، شرح فتح القدیر علی الهدایه شرح بدایه المبتدی، جلد پنجم.
  8. السرخسی، محمد بن احمد بن ابی سهل شمس الائمه (1414ق)، المبسوط، جلد سیزدهم.
  9. النووی، ابو زکریا محیی‌الدین یحیی بن شرف (بی‌تا)، المجموع شرح المهذب، جلد دوازدهم، دمشق: دار الفکر.
  10. انصاری، شیخ مرتضی (1420ق)، المکاسب، جلد پنجم و ششم، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  11. بحرانی،یوسف (1408ق)، الحدائق الناظره، جلد نوزدهم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  12. بروجردی، محمدتقی (1408ق)، تقریر بحثهای آقا ضیاء عراقی، نهایه الافکار، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی
  13. بلخی، شیخ نظام‌الدین (بی‌تا)، الفتاوی الهندیه، جلد سوم، قاهره: دارالکتب العلمیه.
  14. بهوتی، منصور‌بن یونس (بی‌تا)، کشف القناع عن متن الاقناع، جلد سوم، قاهره: دار‌الکتب العلمیه.
  15. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1382)، فرهنگ عناصرشناسی، چاپ اول، تهران: انتشارات گنج دانش.
  16. حسینی عاملی، سید محمدجواد (بی‌تا)، مفتاح الکرامه،جلد چهارم، قم:مؤسسۀ آل البیت لاحیاء التراث.
  17. حر عاملی، محمد‌بن حسن (1410ق)، وسائل الشیعه،جلد دوازدهم، قم: مؤسسۀ آل البیت(ع).
  18. حطاب الرعینی المالکی، عبدالرحمن طرابلسی المغربی (بی‌تا)، مواهب الجلیل فی شرح مختصر الخلیل، جلد چهارم.
  19. الخرسی المالکی، محمد‌بن عبدالله (بی‌تا)، شرح مختصر، جلد پنجم.
  20. الدسوقی، محمد‌بن احمد‌بن عرفه (بی‌تا)، حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر، جلد سوم، دمشق: انتشارات دارالفکر
  21. ذهنی تهرانی، محمدجواد (1388)، بیان المراد شرح فارسی بر اصول الفقه مرحوم مظفر، جلد سوم، گنجینۀ ذهنی.
  22. روحانی، سید محمد (1378)،المرتقی الی الفقه الارقی، جلد دوم، تهران: دارالجلی.
  23. سبحانی تبریزی، جعفر (1414ق)، المختار فی احکام الخیار،دراسه مبسوطه فی الخیار و احکامه و الشروط و النقد والنسئیه و القبض، قم: مؤسسۀ الامام الصادق (ع).
  24. سیوطی، مصطفی و الشطی،حسن (1381ق)، مطالب اولی النهی فی شرح غایه المنتهی، جلد سوم.
  25. شهیدی، مهدی (1382)، حقوق مدنی، جلد ششم، تهران: انتشارات مجد.
  26. صدر، محمدباقر (1405ق)، دروس فی علم الاصول، جلد اول، بیروت: دارالمنتظر.
  27. طباطبائی، سید محمدحسین (1374)، ترجمه المیزان، جلد پنجم، مترجم: سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: نشر جامعۀ مدرسین.
  28. طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم (1423ق)، حاشیه المکاسب، جلد سوم، قم: دار المصطفی لاحیاء التراث.
  29. عاملی (شهید اول) محمد‌بن مکی (بی‌تا)، القواعد و الفوائد، جلد دوم، قم: مکتبه المفید.
  30. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین علی (1403ق)، الروضه البهیه، جلد سوم، مؤسسۀ دارالعالم الاسلامی.
  31. عبده بروجردی، محمد (1380)، حقوق مدنی، چاپ اول، تهران: انتشارات خرسندی.
  32. عبدی‌پور، ابراهیم و ثقفی، علی (1387)، « ارش شرط»، مجلۀ فقه و حقوق، شمارۀ 19.
  33. علامه حلی، حسن‌بن یوسف (1410ق)، ارشاد الاذهان، جلد اول، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
  34. علامه حلی، حسن‌بن یوسف (1413ق)، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، جلد پنجم، چاپ دوم، قم: دفتر نشر اسلامی.
  35. فتوحی حنبلی ابن نجار، تقی‌الدین (1419ق)، منتهی الارادات، جلد دوم، چاپ اول، عربستان: مؤسسۀ الرساله.
  36. کاتوزیان، ناصر (1394)،حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، جلد پنجم، چاپ چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
  37. کاسانی حنفی، علا‌الدین، ابوبکر‌بن مسعود‌بن احمد(1406ق)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، چاپ دوم، دمشق: دارالکتب العلمیه
  38. کاظمی خراسانی، محمدعلی (1408ق)، تقریرات بحث خارج اصول میرزای نائینی، فوائد الاصول، جلد چهارم، قم: مؤسسۀ نشر الاسلامی.
  39. مجموعه من المولفین (1420ق)، الموسوعه الفقهیه الکویتیه، جلد بیستم، کویت: دارالسلاسل.
  40. محقق اصفهانی، محمدحسین (1420ق)، حاشیۀ المکاسب، جلد چهارم، قم: دارالمصطفی لاحیاء التراث.
  41. محقق داماد، سید مصطفی (1395)، نظریۀ عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، چاپ چهارم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  42. محقق کرکی (ثانی)، علی‌بن الحسین (1408ق)، جامع المقاصد، جلد چهارم، قم: مؤسسۀ آل البیت لاحیاء التراث.
  43. مقدس اردبیلی، احمد (1405ق)، مجمع الفائده و البرهان، جلد هشتم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  44. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1416ق)، تحریر الوسیله، جلد اول، قم: مؤسسۀ النشرالاسلامی.
  45. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1410ق)، البیع، جلد پنجم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  46. موسوی خوئی، سید ابوالقاسم (1417ق)،مصباح الفقاهه، به قلم محمدعلی توحیدی،جلد سوم و هفتم،قم: مؤسسۀ انصاریان.
  47. نجفی، محمدحسن (1367)، جواهر الکلام، جلد 37، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

وحید بهبانی، محمد باقر (1421ق)، حاشیه مجمع الفائده و البرهان، قم: مؤسسۀ علامه مجدد