مبانی شرعی مسئولیت مدنی دولت در امور فرهنگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه میبد

2 کارشناسی ارشد دانشگاه میبد

چکیده

اگر نهادهای ‌فرهنگی و اجتماعی نتوانند در جهت تأمین حقوق ‌فرهنگی به‌درستی ایفای تعهد نمایند، هنجارهای اجتماعی و ارزش‌های فرهنگی بیش از پیش تحت تأثیر قرار گرفته، تغییرات گسترده‌ای در سبک زندگی سایر اشخاصِ اثرگذار جامعه ایجاد خواهد شد. درواقع نه‌تنها حقوق معنوی و دینی شهروندان تأمین نمی‌شود، بلکه تضییع هم می‌گردد. همین امر مسبب ایراد ضررهای‌ معنوی و فرهنگی غیرقابل جبرانی است. از سوی دیگر، با اینکه در برخی موارد، فرضیۀ مسئولیت نهادهای اجتماعی دولتی پذیرفته شده، همچنان در موضوعات بسیار مهم دیگری همچون فرهنگ، این فرضیه نیازمند تولید و تبیین نظریه‌های پژوهشی است. به بیان دیگر، وقتی حکومت یا دولتی نظام جامعه و ملتی را به‌دست می‌گیرد، هرگونه سوء جریان در روابط اجتماعی و حقوقی در سطح کلان، ناشی از عدم تدبیر اوست؛ خواه ناشی از وضع مقررات نامطلوب باشد و خواه ناشی از عدم وضع مقررات و انجام ندادن پیش‌بینی‌های لازم. در پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی تلاش می‌شود مبانی‌ فقهی و حقوقی مسئولیت ‌مدنی دولت از قبیل قاعدۀ لاضرر، نظریۀ‌ فرض تقصیر و تضمین حق مدلل شود. با توجه به گسترۀ چگونگی مسئولیت مدنی دولت در امور فرهنگی و نحوۀ جبران ضررهای معنوی، این پژوهش سعی دارد مبانی این نظریه را در قالبی منظم و واحد درآورد و چالش‌های مرتبط را برای انجام پژوهش‌های بعدی معرفی نماید.

کلیدواژه‌ها


  1. آیتی، حمید (١٣٧٥)، حقوق آفرینش‌های فکری، چاپ اول، تهران: نشر حقوقدان.
  2. ابن منظور، جمال‏الدین‏ محمدبن ‏الکرم (1409ق)، لسان‏العرب، بیروت: دارالفکر.
  3. اردبیلی، احمد (1413ق)، مجمع الفائده والبرهان فی شرح ارشاد الأذهان، جلد اول، چاپ دوم، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  4. امامی، نورالدین (پاییز و زمستان 1371)، «حقوق مـالکیت‌های فکری»، دوفصلنامۀ رهنمون، شمارۀ ٢و٣.
  5. بابایی، ایرج (1394)، حقوق مسئولیت مدنی و الزامات خارج از قرارداد، تهران: نشر میزان.
  6. جبعی ‌عاملی، زین‌الدین (1413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرایع الإسلام، جلد سوم، چاپ اول، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه.
  7. جـعفری‌ لنـگرودی‌، محمدجعفر (١٣٤٦)، ترمینولوژی حقوق‌، تهران‌: ابن سینا.
  8. جمالزاده، ناصر و آقادادی، میثم (زمستان 1389)، «سیاستگذاری امور فرهنگی کشور از دیدگاه امام خمینی (ره)»، مطالعات فرهنگ ارتباطات، سال یازدهم، شمارۀ 12.
  9. حر عاملی، محمدبن‌ حسن (1391ق)، تفصیل‌‌ وسائل‌‌الشیعه ‌إلی ‌تحصیل ‌مسائل‌الشیعه، محقق: عبدالرحیم ‌ربانی ‌شیرازی، چاپ ‌چهارم، بیروت: دارالتراث ‌العربی.
  10. حسینی، سید علی (1374)، عرف متغیر و سیرۀ عقلاء، جلد نهم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  11. حسینی، سید علی (1396)، قواعد فقهی فرهنگ وارتباطات، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
  12. حلبی، ابوصلاح (1410ق)، الکافی، جلد 23، بیروت: مؤسسۀ فقه الشیعه.
  13. خویی، سید ابوالقاسم (1412ق)، مصباح‌الفقاهه، با تقریر میرزا محمدعلی ‌توحیدی، چاپ ‌اول، بیروت: دارالهادی.
  14. داوری، محسن (1396)، دائرة‌المعارف حقوق عمومی (حقوق فرهنگی)، به اهتمام سید محمدمهدی غمامی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
  15. راغب اصفهانی، ابوالقاسم ‏حسین‏بن محمد (بی‏تا)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دارالمعرفه
  16. رسولی‌ جزی، سجاد (1398)، مسئولیت‌ مدنی حکومت در امور فرهنگی، استاد راهنما: سید مصطفی‌ میرمحمدی‌ میبدی، پایان‌نامۀ کارشناسی ‌ارشد، میبد، دانشگاه میبد.
  17. رستمی، ولی و بهادری جهرمی (1388)،مسئولیت مدنی دولت، پژوهش‌نامۀ حقوق اسلامی، شمارۀ 29.
  18. زرگوش، مشتاق (1389)، مسئولیت مدنی دولت، جلد دوم، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
  19. ژیرار، آگوستین (1372)، توسعۀ فرهنگی، تجارب و خط‌مشی‌ها، مترجم: عبدالحمید زرین قلم، چاپ اول، تهران: مرکز پژوهش‌های بنیادی، مرکز آمار و برنامه‌ریزی پژوهش‌های فرهنگی و هنری.
  20. سنهوری، احمد (١٩٩٨ق)، الوسیط فی شرح القانون المدنی، جزء 10 و 8، چاپ دوم‌، بـیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه.
  21. شریعتی، الهام و موسوی، سیده لیلا (1393)، فقه پویا، مجموعه آرا و نظریات آیت‌الله سید محمدحسن مرعشی نجفی، جلد اول، تهران: انتشارات خرسندی.
  22. شیخ صدوق، محمدبن علی ابن بابویه (1376)، امالی، چاپ ششم، تهران: نشرکتابچی.
  23. صفایی، حسین (١٣٨٢)، دورۀ مقدماتی حقوق‌ مدنی‌: اشخاص و اموال‌، تـهران: مـیزان.
  24. طباطبائی یزدی، محمدکاظم (١٤١٠ق)، حاشیۀ المکاسب، جزوۀ 1، قم: اسماعیلیان.
  25. طریحی، فخرالدین (1395ق)، مجمع ‌البحرین، چاپ ‌دوم، تهران: المکتبه ‌المرتضویه.
  26. طریحی، فخرالدین (1367)، مجمع ‏البحرین، تهران: نشر فرهنگ اسلامی
  27. طوسی، محمدبن حسن (بی‌تا)، النهایه فی المجرد الفقه و الفتوی، قم: قدس محمدی.
  28. عـبادی‌، عـبدالسلام داوود (١٤٢١ق)، الملکیۀ فی الشریعۀ الإسلامیۀ‌ طـبیعتها‌ ووظـیفتها و قیودها، جلد اول، چاپ اول، بیروت: مؤسسۀ الرساله.
  29. عباسلو، بختیار (1394)، مسئولیت مدنی ناشی از سوانح رانندگی، چاپ چهارم، تهران: نشر میزان.
  30. عبدالحمید، ابوالحمد (1375)، تحولات حقوق خصوصی، زیر نظر ناصر کاتوزیان، تهران: دانشگاه تهران.
  31. علیشاهی قلعه‌جوقی، ابوالفضل و دانش‌نهاد، محمد (بهار 1396)،«مبانی قاعدۀ اضطرار در مسئولیت مدنی اشخاص و دولت»، فصلنامۀ جستارهای فقهی و اصولی، دورۀ 3، شمارۀ 1.
  32. غمامی، مجید (1376)، مسئولیت ‌مدنی دولت نسبت به اعمال کارکنان خود، تهران: نشر دادگستر.
  33. قاسم‌زاده، سید مرتضی (1372)، نظریۀ تقصیر، استاد راهنما: حسین صفائی، پایان‌نامۀ دکتری، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
  34. ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن، ﻧﺎﺻﺮ (1369)، حقوق‌مدنی ضمان قهری مسئولیت ‌مدنی، تهران: دانشگاه تهران.
  35. ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن، ﻧﺎﺻﺮ (1374)، الزامات خارج از قرارداد، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  36. کاتوزیان، ناصر (1377)، مبانی حقوق عمومی، تهران: نشر دادگستر.
  37. کلینی، محمدبن یعقوب (1366)، اصول کافی، کتاب معیشت باب ضرار حدیث 2. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  38. کلینی، محمدبن‌ یعقوب (1401ق)، الکافی، محقق: ‌علی‌اکبرغفاری، چاپ ‌چهارم، بیروت: دارصعب‌ و دارالتعارف.
  39. گیدنز، آنتونی (1392)، جامعه‌شناسی، چاپ 28، تهران: نشر نی.
  40. گری، جان (1381)، لیبرالیسم، مترجم: محمد ساوجی، چاپ اول، تهران: انتشارات صحیفۀ وزارت امور خارجه.
  41. لطفی، اسدالله (1393)، سلسله مباحث فقهی، حقوقی مسئولیت مدنی، تهران: انتشارات جاودانه.
  42. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الأنوار، جلد 72، چاپ دوم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  43. محقق داماد، سید مصطفی (1391)، قواعد فقه بخش مدنی، جلد اول، چاپ 37، تهران: مرکزنشر علوم اسلامی.
  44. محقق داماد، مصطفی (مهر و آبان‌ 1381)، «تعهدات مالی (حق مطالبه از کدام حـقوق اسـت؟)»، مجلۀ قضاوت، شمارۀ ٤٧.
  45. مرتضوی، سید ضیاء (1396)، ماهیت فقهی دولت و ضمان اقدام‌های زیانبار آن، چاپ ‌اول، قم: پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی.
  46. مشکات، عبدالرسول (1394)، درآمدی بر مکاتب و اندیشه‌های معاصر، تهران: انتشارات سمت.
  47. مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، جلد چهاردهم، چاپ اول، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  48. مکارم شیرازی، ناصر (1339)، فیلسوف‌نماها، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  49. مکی عاملی، محمدبن جمال‌الدین (بی‌تا)، القواعد و الفواعد، جلد دوم، محقق: سید عبدالهادی حکیم، قم: منشورات مکتبة المفید.
  50. موسوی ‌خمینی، سید روح‌الله (1381)، المکاسب ‌المحرمه، چاپ‌دوم، قم: مؤسسۀ تنظیم‌ و نشر آثار امام‌ خمینی (ره).
  51. موسوی‌ خمینی، سید روح‌الله (1387)، الرسائل، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
  52. موسوی‌ خمینی، سید روح‌الله (1397ق)، کتاب البیع، جلد دوم، چاپ اول، نجف: مطبعة الآداب.
  53. موسوی‌ خمینی، سید روح‌الله (1369)، صحیفۀ نور، جلد پانزدهم، چاپ اول، تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
  54. نراقی، احمد (1417ق)، عوائدالایام، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  55. نظری توکلی، سعید؛ قدرتی، فاطمه؛ مظهر قراملکی، علی (1393)، «معناشناسی حق معنوی در گفتمان حقوقی اسلام و ایران»، مجلۀ فقه ‌و حقوق اسلامی، شمارۀ 9.
  56. هـاشمی شاهرودی، مـحمود (1382)، فـرهنگ فـقه، قم: مؤسسۀ دائره‌‌المعارف‌ فقه.
  57. یزدانیان، علیرضا (1391)، «نظریۀ عمومی مسئولیت ‌مدنی متبوع ناشی از عمل تابع در حقوق فرانسه و طرح آن در حقوق ایران»، مجلۀ حقوقی دادگستری، شمارۀ 77.

58. یزدانیان، علیرضا (1394)، «گام‌هایی در طرح مسئولیت مدنی دولت ناشی از فعل شخصی، فعل اشیا و فعل غیر در حقوق ایران و فرانسه»، فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی، دورۀ 45، شمارۀ 3.