جرم‌انگاری و کیفرگذاری تعدد حدود در فقه امامیه و قانون مجازات اسلامی 1392

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شیراز

2 دانشیار دانشگاه شیراز

چکیده

سیاست جنایی ایران دربارۀ تعدد حدود در قانون مجازات اسلامی 1392ش دستخوش دگرگونی‌های فراوان شده است. دلیل این امر، ابهام در مورد چرایی جرم‌انگاری و کیفرگذاری تعدد حدود در قوانین سابق بوده است. همچنین این ابهام، یکی از دلایل عدول تعدد جرائم تعزیری از ملاک تعدد حدود در قانون جدید مجازات اسلامی می‌باشد؛ به‌گونه‌ای که تعدد جرائم تعزیری عیناً به قانون مجازات عمومی 1352 بازگشته است. لذا این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی و با استفاده از کتب، اصول و قواعد فقهی در صدد تبیین و انسجام‌بخشی به قواعد مربوط به تعدد اعتباری و مادی جرائم حدی است.
یافتۀ این مقاله حاکی از آن است که تعدد اعتباری در حدود قابل تصور بوده، همچنین در تعدد حدود ناظر به حق‌الناس، مانند قذف، اصل بر جمع مجازات‌ها است. هدف در مجازاتِ حدود متعدد نیز در وهلۀ اول سزادهی نیست، بلکه هدف تطهیر بزهکار است. از این رو، تداخل مجازات در جرائم مشابه حدی خلاف اصل عدالت تلقی نمی‌‌شود. همچنین قانون‌گذار برخلاف اجماع فقهای امامیه و تنها بر اساس نظر فقهای شافعی، حنفی، مالکی و حنبلی، و با تقلید از حقوق کیفری مصر، حکم به تداخل مجازات‌ها در مرحلۀ اجرای احکام با عنوان «جمع نسبی مجازات‌ها» داده است.

کلیدواژه‌ها


  1. الهام، غلامحسین و برهانی، محسن (1393)، درآمدی بر حقوق جزای عمومی، جلد 2، چاپ دوم، تهران: نشر میزان.
  2. اردبیلی، محمدعلی (1393)، حقوق جزای عمومی، جلد سوم، تهران: نشر میزان.
  3. بسامی، مسعود (1395)، تعدد اعتباری جرم در رویه قضایی و دکترین، چاپ سوم، تهران: نشر خرسندی.
  4. شیخ الاسلامی، عباس (1395)، تعدد جرم، نظریه‌ها و رویه‌ها، تهران: میزان.
  5. زنجانی، عمید (1391)، قواعد فقه بخش حقوق جزا، جلد 2، تهران: سمت.
  6. لطفی، اسدالله (1390)، قواعد فقه حقوقی و جزایی، تهران: انتشارات خرسندی.
  7. محقق داماد، سید مصطفی (1391)، قواعد فقه بخش جزایی، چاپ بیست و پنجم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  8. مصلاحی، علیرضا (1381)، قانون مجازات اسلامی در دیوان عالی کشور، چاپ دوم، تهران: ادبستان.
  9. نوربها، رضا (1384)، زمینه حقوق جزای عمومی، چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات گنج دانش.

- مقاله‌ها

  1. احمدی، زهرا (1393)، «تداخل مجازات‌ها در تعدد جرایم مستوجب حد و چالش‌های آن»، مطالعات اسلامی، فقه و اصول، سال چهل و ششم، شمارۀ 97، ص74-55.
  2. ایزدی‌فرد، علی‌اکبر و حسین‌نژاد، مجتبی (1395)، «بررسی فقهی افساد فی‌الارض اینترنتی»، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال دوازدهم ، ش44، ص56-29.
  3. بسامی، مسعود و وروایی، اکبر (1394)، «تعدد نتایج مجرمانه در فقه و حقوق کیفری ایران»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال هفتم، شمارۀ 13، ص62-35.
  4. پوربافرانی، حسن (1384)، «نقد سیاست جنایی حدود محور در مقررات تعدد و تکرار در حقوق کیفری ایران»، نامۀ  مفید، دورۀ 11، شمارۀ 49، ص46-27.
  5. جعفری، مجتبی (1392)، «تعدد جرم و آثار آن در قانون جدید مجازات اسلامی (مصوب 1392)»، پژوهش حقوق کیفری، سال دوم، شمارۀ 5، ص196-175.
  6. حسینی، سید رضا (1392)، «بررسی تحولات قاعده تعدد جرم در قوانین کیفری ایران با رویکرد به قانون مجازات اسلامی»، دادرسی، شمارۀ 99، ص23-17.
  7. رایجیان اصل، مهرداد (1382)، «تحلیلی بر مقررات تعدد جرم و دشواری‌های آن»، فصلنامۀ دیدگاه‌های حقوقی، شمارۀ 28 و 29، ص37-9. 
  8. رحمدل، منصور (1390)، «ادغام احکام محکومیت متعدد»، تحقیقات حقوقی آزاد، شمارۀ 12، ص141-120.
  9. زراعت، عباس (1392)، «تمایز حالت تعدد معنوی جرائم از عناوین مشابه»، فصلنامۀ حقوق، دورۀ 43، شمارۀ 3، ص87-69.

19. ساداتی، سید محمدمهدی (1395)، «شرایط اعمال قاعده درأ در فقه امامیه و قانون مجازات اسلامی»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال هشتم، شمارۀ 14، ص146-113.

20. فروغی، فضل‌الله و رحیمیان، رضا (1394)، «ارزیابی تعدد مادی جرایم تعزیری در قانون مجازات اسلامی 1392»، مطالعات حقوقی، دورۀ 7، شمارۀ 4، ص203-171.

  1. قیاسی، جلال‌الدین (1388)، «بررسی وحدت یا تعدد جرم در حالت تعدد نتیجه»، حقوق اسلامی، سال پنجم، شمارۀ 20، ص148-133.
  2. قیاسی، جلال الدین و یاوری، احسان (1394)، «حکم جرایم مرتبط در جرایم تعزیری»، پژوهشنامۀ حقوق کیفری، سال ششم، شمارۀ 2، 179-155.
  3. عباسی، اصغر (1393)، «نقدی بر مقررات تعدد جرم در قانون مجازات اسلامی 1392»، فصلنامۀ تعالی حقوق، دورۀ جدید، شمارۀ 6 (7)، ص178-155.
  4. عباسی، اصغر (1394)، «مجازات مرتکب در تعدد جرم از منظر قانون مجازات اسلامی مصوب 1392»، ماهنامۀ دادرسی، شمارۀ  19 (109): 13-7.

25. کلانتری، کیومرث و جعفریان سوته، سید حسن (1390)، «افق‌های اعمال کیفر در تعدد مادی جرم (افعال مختلف، عناوین متفاوت) با تأکید بر حقوق ایران و مصر»، تحقیقات حقوقی، شمارۀ 56، ص332-307.

ب) عربی

  1. جزیری، عبد‌الرحمن (1419ق)، الفقه علی المذاهب الاربعه، جلد 5، بیروت: لبنان.
  2. حر عاملی، شیخ محمد‌بن حسن (1414ق)، وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشیعه، جلد 18و28، چاپ دوم، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
  3. حلی، جعفر‌بن الحسن (1373ش)، شرائع الاسلام، جلد 4، چاپ سوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  4. حلی، حسن‌بن یوسف (1376ش)، مختلف الشیعه، جلد 9، مرکز النشر لمکتب الاعلام الاسلامی.
  5. خمینی، سید روح‌الله (1379ش)، تحریر الوسیله، جلد 2، قم: دارالعلم.
  6. خویی، سید ابوالقاسم (1391ش)، مبانی تکمله المنهاج، جلد 1و2، چاپ دوم، تهران: انتشارات خرسندی.
  7. موسوی سبزواری، سید عبدالعلی (1417ق)، مهذب الاحکام، ج 28، چاپ چهارم، قم: دفتر آیت‌الله العظمی سبزواری.
  8. طباطبایی، سید علی (1412ق)، ریاض المسائل، ج 10، بیروت: دار الهادی.
  9. طوسی، محمد‌بن الحسن (1351 ش)، المبسوط، جلد 8، تهران: المکتبه المرتضویه
  10. محقق حلی، جعفر‌بن حسن (1432ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، نجف اشرف: روح الأمین.
  11. نجفی، محمدحسن‌بن باقر (1981)، جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام، جلد ۴۱، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.