سازوکارهای ناظر بر صیانت از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشجو دکتری حقوق دانشگاه تهران

چکیده

قانون اساسی نخستین و برجسته‌ترین دستاورد جنبش‌های دستورگرایی است و از نظر سلسله‌مراتب، در صدر همۀ قوانین و مقررات قرار دارد. لذا تدوین‌کنندگان قانون اساسی موضوع صیانت و تضمین برتری آن را همیشه امری ضروری می‌دانند و از این منظر تلاش کرده‌اند با پیش‌بینی سازوکارهای لازم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، صیانت و اجرای آن را تضمین کنند. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران وظایف صیانت تقنینی و رویارویی با تجاوزهای احتمالی مجلس شورای اسلامی را برعهدۀ نهاد مستقل شورای نگهبان قرار داده و مسئولیت اجرای قانون اساسی را هم به رئیس‌جمهور محول کرده است. البته مراجع دیگری نیز به‌طور غیرمستقیم و بر اساس مجموعه‌ای از وظایف که قانون اساسی به‌عهدۀ آنها گذاشته است، دراین زمینه ایفای نقش می‌کنند. ولی یک بحث عمیق و همه‌جانبه در خصوص سازوکارهای پیش‌بینی شده برای صیانت از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران کمتر مطرح شده است، و آن اینست که آیا این صیانت می‌تواند از تجاوز به قانون اساسی در همۀ عرصه‌های تقنینی، اجرایی و قضایی جلوگیری کند. هدف ما این است که ابعاد گوناگون صیانت از قانون اساسی را در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران بازاندیشی کنیم.

کلیدواژه‌ها


فارسی
1-      ارسطا، محمد جواد (1381)، تشخیص مصلحت نظام از دیدگاه فقهی و حقوقی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی دانش واندیشۀ معاصر.
2-      حمیدیان حسن (1378)، کنترل قوۀ مقننه در ایران و آمریکا، چاپ اول، تهران: نشر نو.
3-      شوالیه ژاک (1378)، دولت قانونمند، ترجمۀ حمیدرضا ملک محمدی، تهران: دادگستر
4-      کعبی عباس (زمستان 1384)، ضمانتهای اجرای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، قم: مرکز انتشارات مؤسسۀ آموزش و پژوهش امام خمینی.
5-      گرجی ازندریانی، علی اکبر (1388)، درتکاپوی حقوق اساسی، چاپ دوم، تهران: انتشارات جنگل جاودانه.
6-      مجموعۀ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مشتمل بر (قانون اساسی با اصلاحات سال 1368، نظریات تفسیری و مشورتی شورای نگهبان و ...)، (1386)، چاپ ششم، تهران: معاونت پژوهش، تدوین و تنقیح قوانین و مقررات ریاست جمهوری.
7-      مجموعۀ نظریات شورای نگهبان، جلد 1، تهران:انتشارات دادگستر.
8-      مهرپور حسین (1380)، رئیس جمهور و مسئولیت اجرای قانون اساسی (مجموعه مباحث، همایشهای هیأت پیگیری و نظارت بر اجرای قانون اساسی)، جلد اول، چاپ اول، تهران: انتشارات اطلاعات.
9-      مهرپور حسین (1381)، مجموعه نظریات شورای نگهبان «نظریات تفسیری و مشورتی»، تهران:  مرکز تحقیقات شورای نگهبان.
10-   مهر پور حسین (1389 )، مختصر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، دادگستر، چاپ دوم، تهران.
11-   مهرپور حسین (1384)، وظیفه دشوار نظارت بر اجرای قانون اساسی (مجموعه مکاتبات و نظریات حقوقی هیئت پیگیری و نظارت بر اجرای قانون اساسی، چاپ اول، تهران: انتشارات ثالث.
12-   وفادار، علی (1382)، حقوق اساسی و تحولات سیاسی، چاپ سوا، تهران.
13-   هاشم زاده هریسی هاشم، (1384)، گفتارهایی در حقوق اساسی کاربردی، چاپ اول، تهران.
14-   میزان، هاشمی سیدمحمد(1387)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، حاکمیت و نهادهای سیاسی، جلد 2، چاپ ششم،میزان.
15-   هدایت نیا، فرج الله،کاویانی محمدهادی (1380)،«بررسی فقهی وحقوقی شورای نگهبان»، چاپ اول مقالات، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
16-   الهام، غلامحسین و فقفوری بیلندی (1392)، «رئیس جمهور و مسئولیت اجرای قانون اساسی»، مجموعۀ مقالات اولین، همایش ملی قوه مجریه در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست جمهوری معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات.
17-   رستمی، ولی (1387)، «مشارکت مردم در قانون گذاری جمهوری اسلامی ایران»، «فصلنامۀ حقوق مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران»، دورۀ 38، شمارۀ 1، ص204-179.
18-   ره پیک سیامک (1377)، «مبانی اختیارات رهبری، در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و مقایسه آن با اختیارات رئیس جمهور در برخی نظام های ریاستی»، «مجلۀ دیدگاه‌های حقوقی»، شمارۀ 12، ص76-55.
19-   ریکاردو گواتینی (1387)، «تأملی پیرامون ضمانت‌های حقوق اساسی و نظریۀ تفسیر»، تر جمه: اردشیر، امیر ارجمند، حقوق اساسی، شمارۀ 9، ص198-191.
20-   شریف محمد، «نهادهای ناظر به اجرای به موقع اصول قانون اساسی»، مجموعۀ مقالات هفته پژوهش، بی تا، بی نا.
21-   علی خانی علی اکبر (1383)، «نظارت رئیس جمهور اسلامی ایران»، «فصلنامۀ پژوهشی دین و دانش وابسطه به دانشگاه امام صادق (ع)»، شمارۀ 23، ص188-159.
22-   عمیدزنجانی عباسعلی (1389)، «تأثیر اندیشه‌های امام خمینی(ره) بر تکوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامۀ حقوق، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دورۀ 40، شمارۀ 1، ص232–215.
23-   غمامی،سید مهدی،و منصوریان، مصطفی (1393)، «مفاهیم، مبانی و الگوهای دادرسی اساسی»، مجموعه مقالات دادرسی اساسی تطبیقی،جمعی از نویسندگان، پژوهشکدۀ شورای نگهبان، ص64-15.
24-   کاتوزیان، ناصر (1383)، «اصول منطقی حاکم بر تفسیر قانون اساسی»، «فصلنامۀ حقوق مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علم سیاسی دانشگاه تهران»، شمارۀ 66، ص239-229.
25-   کد خدایی عباس (1383)، «تحولات قانون اساسی اتحادیه اروپا»، مجلۀ حقوق اساسی، شمارۀ 2، ص78–65.
26-   گفتگو باهاشمی، سیدمحمد، عمید زنجانی، عباسعلی و مهرپور، حسین،(1380)، اساتید دانشگاه شهید بهشتی و تهران، «قانون اساسی مسئولیت اجرا و تفکیک قوا»، مجلۀ حکومت اسلامی، سال ششم، شمارۀ 20، ص53-15.
27-   گفتگو باهاشمی، سید محمد (1385)، نشریۀ حوزۀ حقوق عمومی، شمارۀ 1، ص15-2.
28-   معتمدنژاد، رویا، «کنترل مطابقت قواعد حقوقی مادون با قواعد حقوقی مافوق و نقش آن در تضمین حقوق و آزادی‌های فردی »، «پژوهش حقوق و سیاست  نشریۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی»، شمارۀ 1، ص133-85.
29-   منصوریان، ناصر علی (1385) ، «مسئولیت سیاسی دولت در برابر پارلمان در حقوق اساسی ایران و فرانسه (مطالعۀ تطبیقی)»، سالنامۀ حقوق بینالمللی و تطبیقی دانشگاه شهید بهشتی، شمارۀ 2، ص147-97.
30-   موسی‌زاده، ابراهیم (1388)، «ضمانت‌اجرای مغفول در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، آموزههای حقوقی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شمارۀ 12، ص84-54.
31-   هامون، فانسیس، و واینر، سلین (1383)، «صیانت از قانون اساسی در فرانسه و ایالات متحده آمریکا»، مترجم: محمد، جلالی، نشریۀ حقوق اساسی، سال دوم، شمارۀ 2، ص128-79.
ب) خارجی
32-  Allen, Micheal and Thompson, brain (2005), Casesand materials on constitutional and administrative law, USA: Oxford university press Inc. 8th edition.
33-  Council of Europe (1996), The Protection of Fundamental Rights by the Costitutional Court: Proceeding of the UniDEm Seminar Organized in Brioni, Caroatia, in Co-operation with the Croation Constitutional Court and with the Support of the European Commission and the Office Democratic Institutions and Human Rights of the OSCE.
34-  E>Finck, Danielle (1997), “judicial review: the united states supreme courtvversus the German Constitutional Court”, Boston college international and comparative law review, vol.20,no.1,122-157.
35-  E. Ferejohn, John (2002), “the Constitutional review in the global context”. legislation and public policy, vol 6, 49-62.
36-  Gumplova, Petra (2012),” Law Sovereignty, and Democracy: Hans Kelsen’s Critique of Sovereigty”. Paper presented at the annual meeting of the Midwest Political Science Association 67th Annual National Conference, the Palmer House Hilton, Chicago. 1-25.
37-  Harding, Andrew; Leyland, Peter and Groppi, Tania (2010), “Constitutional Courts: Forms, Functions and Practice in Comparative Perspective”, Journal of Comparative Law, Uk, Volume 3. Issue 2, 1-21.
38-  Ides, Allan (2008), “Comparative Judicial Review”.Loyal Law review, Los Angles, vol.41, no.2, 477-480.
39-  L.Maddex, Robert (2008), Constitutional of the world, USA: CQ press, a division of Congressional Quarterly Inc.3th edition.
40-  Sweet, Alec Stone (2003), “Why Europe Rejected American Judicial Review and Why it May Not Matter”, Michigan Law Review, Yale Law School Faculty Scholarship, 2744-2780.
41-  Tanchev, Evgeni (2009), “constitutional Control in Comparative Bulgarian Prospective”, World Conference on Constitutional Justice,the Constitutional Court of South Africa and the Venice Commission,Cape Town, 1-31.
ج) اینترنتی
43-  http://www.majlis.ir