مبانی و آثار حقوقی به کار گیری ابزارهای دفاعی در نهاد دفاع مشروع

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه قم

2 استاد یار دانشگاه قم

چکیده

دفاع مشروع به‌عنوان یکی از علت‌های توجیه‌کنندۀ جرم، در صورت وجود شرایط متعددی مانند حال بودن خطر، ضرورت، و تناسب اقدام دفاعی، ممکن است موجب اباحۀ عمل به‌‌ظاهر مجرمانه شود. با وجود این، افراد در شرایطی برای دفاع از حقوق خود در برابر تعرض‌های احتمالی از برخی ابزارها و وسایل دفاعی، مانند تله‌های انفجاری، حفر چاه در منزل یا نگهداری حیواناتی مانند سگ نگهبان، استفاده می‌کنند که در اثر آنها ممکن است آسیب‌هایی به کسانی که داخل چنین مکان‌هایی می‌شوند، وارد آید. این اقدامات، هم از نظر مشروعیت انجام آن‌ها و هم مسئولیت ناشی از آسیب‌های حاصل از آنها، از منظر حقوقی محل ابهام است. در نوشتار حاضر این موضوع با ملاحظۀ مقررات موضوعه و مبانی فقهی بررسی، و چنین نتیجه گرفته شده است که نفس کاربرد چنین ابزارهایی در ملکی که مرتکبْ حق تصرف در آن را داشته باشد، به شرط متعارف بودن، منع حقوقی ندارد، اما آسیب‌های ناشی از اثرگذاری وسایل یادشده موجب مسئولیت مدنی و کیفری مرتکب خواهد شد؛ مگر آنکه شرایط مشروعیت دفاع مانند ضرورت و تناسب در آن احراز شود. همچنین در راستای این بحث، به بررسی تطبیق مواضع برخی نظام‌های حقوقی دیگر پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. الف) فارسی

    1. اردبیلی، محمد علی (1392)،حقوق جزای عمومی، جلد1، چاپ سی و دوم، تهران: نشر میزان.
    2. حسینی خامنه‌ای، سید علی (1380)،تقریرات خارج فقه قصاص، مندرج در www.leader.ir/langs/fa/؛ رؤیت شده در 9/10/1390.
    3. صانعی،پرویز (1382)،حقوق جزای عمومی، چاپ اول، تهران: طرح نو.
    4. علی‌آبادی، عبدالحسین (1385)، حقوق جنایی، جلد1، چاپ چهارم، تهران: انتشارات فردوسی.
    5. گلدوزیان، ایرج (1383)، حقوق جزای عمومی ایران، جلد1، چاپ هفتم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    6. لوترمی، لورانس و کلب، پاتریک (1387)، بایسته‌های حقوق کیفری عمومی، ترجمۀ محمود روح‌الامینی، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
    7. محسنی، مرتضی (1376)، دوره حقوق جزای عمومی، جلد3، چاپ اول، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
    8. مرعشی شوشتری، سید محمد حسن (1427)، دیدگاه‌های نو در حقوق کیفری اسلام، جلد2، چاپ دوم، تهران: نشر میزان.
    9. معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات (1392)،مجموعه قوانین و مقررات جرایم و مجازات‌ها، چاپ هفتم، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات.
    10. مکارم شیرازی،ناصر (بی‌تا)،تقریرات خارج فقه دیات، برگرفته از سایت تبیان، مندرج در www.tebyan.net/index.aspx?pid=30617&CourseID=1؛ رؤیت شده در 9/10/1390.
    11. میر محمد صادقی، حسین (1375)، تقریرات حقوق جزای عمومی2، تدوین مجید ادیب، بی‌چا، بی‌جا، بی‌نا، نیمسال اول سال تحصیلی 75-1374.
    12. نوربها، رضا (1379)، زمینه حقوق جزای عمومی، چاپ چهارم، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
    13. اردبیلی (مقدس)، أحمد بن محمد (1403)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشادالأذهان، جلد13، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    14. انصاری، شیخ مرتضی (1414)، رسائل فقهیه، چاپ اول، قم: کنگرۀ بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
    15. تبریزی، میرزا جواد (1417)، اُسُس الحدود و التعزیرات، چاپ اول، قم: دفتر مؤلف.
    16. تبریزی، میرزا جواد (1426)، تنقیح مبانی الاحکام(کتاب القصاص)، چاپ دوم، قم: دار الصدیقه الشهیده سلام الله علیها.
    17. حسینی روحانی، سید صادق (1412)، فقه الصادق علیه‌السلام، جلد 25، چاپ اول، قم: دارالکتاب.
    18. حسینی عاملی، سید جواد (بی‌تا)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، جلد10، چاپ اول، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
    19. حسینی مراغی، میرعبدالفتاح (1417)، عناوین، جلد2، چاپ اول، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    20. حلی(علامه)، حسن بن یوسف (بی‌تا)، تحریرالأحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، جلد2، چاپ اول، بی‌جا، مؤسسۀ آل البیت علیهم‌السلام.
    21. حلی(علامه)،حسن بن یوسف (1413)، قواعد الاحکام، جلد3، چاپ اول، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    22. حلی (محقق)، أبوالقاسم جعفر بن حسن (1408)، شرایع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد4، چاپ دوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
    23. سبزواری، سیدعبدالاعلی (1413)، مهذب الاحکام فی بیان الحلال والحرام، جلد 29-28، چاپ چهارم، بی‌جا، دفترآیت الله سبزواری.
    24. صدر، محمد باقر (1420)، لا ضرر و لا ضرار، چاپ اول، قم: دار الصادقین للطباعه و النشر.
    25. طباطبایی، سید علی (بی‌تا)، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، جلد2، چاپ اول، قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم‌السلام.
    26. طباطبایی حکیم، سید محمد سعید (1427)،مسائل معاصره فی فقه القضاء، چاپ دوم، نجف أشرف: دار الهلال.
    27. طوسی،محمدبن حسن (1387)، المبسوط فی فقه الامامیه، جلد8-7، چاپ سوم، تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
    28. عاملی(شهید اوّل)،أبوعبدالله محمد بن مکی (1410)، اللمعه الدمشقیه فی فقه الإمامیه، چاپ اول، بیروت: دارالتراث الدار الإسلامیه.
    29. عاملی(شهیدثانی)،زین‌الدین بن علی (1423)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، جلد2، چاپ اول، قم: مؤسسۀ گنج عرفان.
    30. عاملی(شیخ حر)، محمد بن حسن (1409)، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، جلد 29 و 15، چاپ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت علیهم‌السلام.
    31. فاضل اصفهانی(هندی)،محمدبن حسن (1416)، کشف اللثام عن قواعدالاحکام، جلد10و11، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    32. فاضل لنکرانی، محمد (1422)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله: الحدود، چاپ اول، قم: مرکز فقه الائمه‌الاطهار علیهم‌السلام.
    33. فاضل لنکرانی ،محمد (1421)،تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله: القصاص، چاپ اول، قم: مرکز فقه الائمه‌الاطهار علیهم‌السلام.
    34. مدنی کاشانی، سیدرضا (1408)، کتاب الدیات، چاپ اول، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    35. مدنی کاشانی،سیدرضا (1410)، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، چاپ دوم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    36. مغنیه، محمدجواد (1421)، فقه الامام جعفر الصادق علیه السلام، جلد6، چاپ دوم، قم: مؤسسۀ انصاریان.
    37. موسوی خمینی (امام)، سید روح‌الله (بی‌تا)، تحریرالوسیله، جلد1، چاپ اول، قم: مؤسسۀ مطبوعات دارالعلم.
    38. خمینی، سید مصطفی (1418)، کتاب البیع، جلد1، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره.
    39. موسوی خویی، سید أبوالقاسم (1422)، مبانی تکمله المنهاج، جلد41، چاپ اول، قم: مؤسسۀ إحیاء آثار الإمام الخویی ره.
    40. موسوی گلپایگانی،سید محمد رضا (1412)، الدر المنضود فی أحکام الحدود، جلد3، چاپ اول، قم: دار القرآن الکریم.
    41. نجفی، محمدحسن (بی‌تا)، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد41و42و43، چاپ هفتم، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
    42. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (1389)، نرم افزار جامع فقه اهل‌البیت (علیهم‌السلام).

    ب) عربی

    1. اردبیلی (مقدس)، أحمد بن محمد (1403)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشادالأذهان، جلد13، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    2. انصاری، شیخ مرتضی (1414)، رسائل فقهیه، چاپ اول، قم: کنگرۀ بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
    3. تبریزی، میرزا جواد (1417)، اُسُس الحدود و التعزیرات، چاپ اول، قم: دفتر مؤلف.
    4. تبریزی، میرزا جواد (1426)، تنقیح مبانی الاحکام(کتاب القصاص)، چاپ دوم، قم: دار الصدیقه الشهیده سلام الله علیها.
    5. حسینی روحانی، سید صادق (1412)، فقه الصادق علیه‌السلام، جلد 25، چاپ اول، قم: دارالکتاب.
    6. حسینی عاملی، سید جواد (بی‌تا)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، جلد10، چاپ اول، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
    7. حسینی مراغی، میرعبدالفتاح (1417)، عناوین، جلد2، چاپ اول، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    8. حلی(علامه)، حسن بن یوسف (بی‌تا)، تحریرالأحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، جلد2، چاپ اول، بی‌جا، مؤسسۀ آل البیت علیهم‌السلام.
    9. حلی(علامه)،حسن بن یوسف (1413)، قواعد الاحکام، جلد3، چاپ اول، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    10. حلی (محقق)، أبوالقاسم جعفر بن حسن (1408)، شرایع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد4، چاپ دوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
    11. سبزواری، سیدعبدالاعلی (1413)، مهذب الاحکام فی بیان الحلال والحرام، جلد 29-28، چاپ چهارم، بی‌جا، دفترآیت الله سبزواری.
    12. صدر، محمد باقر (1420)، لا ضرر و لا ضرار، چاپ اول، قم: دار الصادقین للطباعه و النشر.
    13. طباطبایی، سید علی (بی‌تا)، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، جلد2، چاپ اول، قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم‌السلام.
    14. طباطبایی حکیم، سید محمد سعید (1427)،مسائل معاصره فی فقه القضاء، چاپ دوم، نجف أشرف: دار الهلال.
    15. طوسی،محمدبن حسن (1387)، المبسوط فی فقه الامامیه، جلد8-7، چاپ سوم، تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
    16. عاملی(شهید اوّل)،أبوعبدالله محمد بن مکی (1410)، اللمعه الدمشقیه فی فقه الإمامیه، چاپ اول، بیروت: دارالتراث الدار الإسلامیه.
    17. عاملی(شهیدثانی)،زین‌الدین بن علی (1423)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، جلد2، چاپ اول، قم: مؤسسۀ گنج عرفان.
    18. عاملی(شیخ حر)، محمد بن حسن (1409)، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، جلد 29 و 15، چاپ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت علیهم‌السلام.
    19. فاضل اصفهانی(هندی)،محمدبن حسن (1416)، کشف اللثام عن قواعدالاحکام، جلد10و11، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    20. فاضل لنکرانی، محمد (1422)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله: الحدود، چاپ اول، قم: مرکز فقه الائمه‌الاطهار علیهم‌السلام.
    21. فاضل لنکرانی ،محمد (1421)،تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله: القصاص، چاپ اول، قم: مرکز فقه الائمه‌الاطهار علیهم‌السلام.
    22. مدنی کاشانی، سیدرضا (1408)، کتاب الدیات، چاپ اول، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    23. مدنی کاشانی،سیدرضا (1410)، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، چاپ دوم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    24. مغنیه، محمدجواد (1421)، فقه الامام جعفر الصادق علیه السلام، جلد6، چاپ دوم، قم: مؤسسۀ انصاریان.
    25. موسوی خمینی (امام)، سید روح‌الله (بی‌تا)، تحریرالوسیله، جلد1، چاپ اول، قم: مؤسسۀ مطبوعات دارالعلم.
    26. خمینی، سید مصطفی (1418)، کتاب البیع، جلد1، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره.
    27. موسوی خویی، سید أبوالقاسم (1422)، مبانی تکمله المنهاج، جلد41، چاپ اول، قم: مؤسسۀ إحیاء آثار الإمام الخویی ره.
    28. موسوی گلپایگانی،سید محمد رضا (1412)، الدر المنضود فی أحکام الحدود، جلد3، چاپ اول، قم: دار القرآن الکریم.
    29. نجفی، محمدحسن (بی‌تا)، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد41و42و43، چاپ هفتم، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
    30. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (1389)، نرم افزار جامع فقه اهل‌البیت (علیهم‌السلام).

    انگلیسی

    1. Clarkson, C.M.V (1987); Understanding Criminal Law; London; Fontana Press.
    2. Fletcher, George P (1998); Basic Concepts of Criminal Law; Oxford- New york; Oxford University Press.
    3. Gardner, Thomas J, Anderson, Terry M (2009); Criminal Law; USA; Thomson - Wadsworth.
    4. Katko V. Briney; Available at: www.eejlaw.com/c/katko_vBrinery_T10.pdf; Visited: 12/7/2011.
    5. Sangero, Boaz (2006); Self Defence in Criminal Law; Portland; Hart Publishing.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار