مبانی تعدیل قضایی قرارداد در حقوق ایران و ترکیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، ایران

2 استادیار گروه حقوق خصوصی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، ایران

10.22034/law.2025.60340.3361

چکیده

اصل لزوم قراردادها امنیت و استواری روابط قراردادی را تضمین کرده، مانع از تخلف در اجرای تعهدات می‌شود؛ لیکن یکی از معاذیرِ استثنا بر این اصل، تغییر اوضاع و احوال قرارداد است که تعادل اقتصادی قرارداد را برهم زده، اجرای آن را دشوار، پرهزینه و غیرمتعارف می‌کند، اما غیر ممکن نخواهد بود؛ به‌خصوص در قراردادهای طولانی‌مدت که بین انعقاد قرارداد و اجرای آن فاصله می‌افتد. گرچه این نظریه در قوانین ایران تصریح نشده، اما در نظام حقوقی ترکیه با توجه به بحران‌های اقتصادی تجربه‌شده در سال‌های اخیر و آثار منفی این بحران‌ها به‌ویژه بر بدهی‌های ارزی، امکان تعدیل قرارداد پذیرفته شده است. در این تحقیق به روش تحلیلی- توصیفی امکان تعدیل قرارداد، شرایط و آثار آن در حقوق ایران و ترکیه مورد مطالعه قرار گرفته است. با بررسی مبانی نظریۀ تغییر اوضاع و احوال، به‌نظر می‌رسد در برخی از قراردادها، تأکید بر شرط ضمنی و در اغلب آنها استناد به قاعدۀ نفی عسر و حرج، می‌تواند توجیه مناسبی در فرض عدم توافق صریح طرفین یا نبود دلیل قانونی باشد که براساس این مبانی، تغییر اوضاع و احوال می‌تواند آثاری ازجمله تعلیق اجرا تا روشن شدن تکلیف نهایی، تعدیل میزان تعهدات و به تبع آن امکان درخواست مذاکره مجدد را داشته باشد. در حقوق ترکیه برخلاف حقوق ایران، نظریۀ تغییر اوضاع و احوال قرارداد در قانون تعهدات پذیرفته شده و به تبع آن امکان تعدیل قرارداد نیز با دشواری‌های کمتری مواجه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. الف) منابع فارسی

    - کتاب‌ها

    1. بیگدلی، سعید (1388). تعدیل قرارداد، تهران: میزان.
    2. جعفری لنگرودی، محمد (1381). تئوری موازنه، تهران: گنج دانش.
    3. دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغت‌نامه، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    4. سلطانیان، صحبت‌الله (1394). تعدیل قضائی قرارداد، تهران: مجد.
    5. عمید، حسن (1363). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
    6. کاتوزیان، ناصر (1383). قواعد عمومی قراردادها، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    7. کاتوزیان، ناصر (1390). مقدمۀ علم حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1387). مقدمۀ عمومی علم حقوق، تهران: گنج دانش.
    9. محقق داماد، سید مصطفی (1388). نظریۀ عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.

    - مقالات

    1. آزمایش، علی (1351). مساله مغایرت قانون با قانون برتر در حقوق ایران، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، 10(1)، 1-18.
    2. تقی‌زاده، جواد (1386). مساله اساسی‌سازی نظم حقوقی، پژوهش‌های حقوقی، 12 (11)، 129-162.
    3. خلعتبری، ارسلان (1327). تعارض قانون مصوب مجلس با قانون اساسی، کانون وکلا، (7)، 23-27.
    4. خوئینی، غفور (1380). تحلیل فقهی حقوقی نظریۀ تغییر اوضاع و احوال در قراردادها، پژوهشنامۀ متین، 3 (13)، 145-164.
    5. محمودی، هلیا (1397). قلمرو و شرایط استناد به قاعدۀ نفی عسر و حرج به عنوان منبع آثار قراردادی در حقوق ایران و فقه امامیه، فقه و حقوق معاصر، 8 (13)، 31.
    6. مولائی، یوسف و حاجی‌پور، مرتضی (1397). اساسی‌سازی حقوق خصوصی، پژوهش حقوق عمومی، 20 (61)، 209-341.
    7. نوری یوشانلوئی، جعفر و ابوالفضل شاهین (1397). نوآوری‌های حقوق قراردادهای جدید فرانسه و تطبیق آن با نظام حقوقی ایران، پژوهش حقوق خصوصی، 7 (24)، 201-229.

    Doi: 10.22054/jplr.2018.24149.1627

    1. یوسف‌زاده، احمد؛ رستم‌زاد اصل، سروش و سخنور، مهدی (1397). تعدیل قضایی قرارداد بر مبنای عدم تعادل اقتصادی آن در حقوق ایران، حقوق آمریکا و اسناد بین‌المللی، دانش حقوق مدنی، 7 (2) 103-116.  Doi: 10.30473/clk.2019.32980.2119
    2. ناصری حسین آباد، مرتضی؛ قبولی درافشان، سیدمحمدمهدی؛ انصاری، اعظم و خدابخشی شلمزاری، عبدالله (1402). مبانی کنترل قضایی قرارداد (رویکرد تطبیقی با مکاتب فلسفی و اقتصادی)، مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 14 (33)، 255-290.

     Doi: 10.22034/law.2023.52802.3156

    1. هراتی، مصطفی (1402). بررسی نظریۀ عمومی انتقال قرارداد در حقوق جدید فرانسه و جایگاه آن در حقوق ایران. مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 14(30)، 307-330.

    Doi: 10.22034/law.2022.50414.3083

    ب) منابع ترکی

    - Articles

    1. Fıkret Eren (2022). Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Yetkın Basıme, 11 (21), 4.
    2. BAYSAL, Başak (2009). On İki Levha Yayıncılık Sözleşmenin Uyarlanması, 3 (12), 6.
    3. FEYZİOĞLU, Turhan (1947). İdare Hukukunda Emprevizyon Nazariyesi, Milli Eğitim, 5 (21), 8.
    4. GÜRSOY, Kemal Tahir (1950). Hususi Hukukta Clausula Rebus Sic Stantibus, Güney Matbaacılık ve Gazetecilik, A.O, 12 (43), 1.
    5. Aydemir, Efrail (2011). Hukukta 4 Kavram 4 Konu, Adalet Yayınevi, 21 (31), 17.
    6. BAYGIN, Cem (2010). Türk Borçlar Kanunu’nun Borç İlişkisinin Hükümleri Borçların ve Borç İlişkilerinin Sona Ermesi Konularında Getirdiği Bazı Yenilik ve Değişiklikler, EÜHFD., C. XIV, 16 (43), 3.
    7. YAVUZ, Nihat (2013). 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu Şerhi, Adalet Yayınevi, 3 (8), 21.
    8. Serozan (2000). Karşılıklı Sözleşmelerde Baştan Dayatılmış Veya Sonradan Oluşmuş Edimler Arası Dengesizliğin Uyarlama Yoluyla Düzeltilmesi, Anısına Armağan İstanbul, 6 (21), 9.
    9. Kaplan, İbrahim (2007). Hâkimin Sözleşmeye Müdahalesi, Seçkin Yayınları, 8 (12), 15.
    10. AYDEMİR, Efrail (2013). Aşkın Zarar Sözleşmenin Uyarlanması Ceza Koşulu, Seçkin Yayınları, 12 (27), 23.
    11. Aydemir, Efrail (2013). Aşkın Zarar Sözleşmenin Uyarlanması Ceza Koşulu, Seçkin Yayınları, 7 (16), 24.
    12. Memet Erdem Aybay (2019). Sözleşmenin Değişen Koşullara Göre Uyarlanmasi (Yargitay Hukuk Genel Kurulu Karari İncelemesi), Cevdet Yavuz’a Armağan, 14 (29), 37.

    - Document

    1. Zehra Betül KULP (2015). AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜ (TBK. md. 138), Yüksek Lisans Tezi, ANKARA ÜNİVERSİTESİ.
مطالعات حقوق تطبیقی معاصر
دوره 16، شماره 38
فروردین 1404
صفحه 79-107

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار