رویکرد دیوان بین‌امریکایی حقوق بشر راجع به سقط جنین: نقض حق حیات یا استثنا بر آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد حقوق بین‌الملل دانشگاه شیراز، ایران

2 استادیار گروه حقوق عمومی و بین‌الملل دانشگاه شیراز، ایران

10.22034/law.2025.62245.3396

چکیده

سقط جنین از موجبات سلب حیات شناخته می‌شود که جواز یا عدم جواز آن، از مهم‌ترین چالش‌های حقوقی حق حیات است. این موضوع در عمل نیز همواره محل اختلاف ‌‎نظر جدی میان حقوق‌دانان و در سطح رویۀ قضایی بین‌المللی نیز بحث‌برانگیز بوده است. در این میان، رویکرد دیوان بین‌امریکایی حقوق بشر قابل توجه است؛ به‌ویژه از این جهت که تقابل میان مخالفان و موافقان سقط جنین به سطح دیوان نیز کشیده شده و عملاً موضوع را به یک چالش تبدیل کرده است. این مقاله مبتنی بر روش پژوهش کیفی است و در پرتو واکاوی در آرای دیوان و مادۀ 4 کنوانسیون ‌امریکایی حقوق بشر، به این سؤال پاسخ می‌دهد که دیدگاه دیوان ناظر به کدام‌یک از حالات جواز یا عدم جواز سقط جنین است؟ نگارندگان این مقاله نتیجه می‌گیرند که دیوان نظر صریحی راجع به شناسایی سقط جنین به‌عنوان نقض حق حیات یا استثنا بر آن ندارد. دیدگاه دیوان تا سال 2013 به‌ویژه مبتنی بر قضیۀ آرتاویا موریلو و دیگران علیه کاستاریکا، بنابر دلایلی چون قائل نشدن شخصیت برای جنین و عدم حمایت از آن از لحظۀ لقاح از یک سو، و اولویت بخشیدن به حق حیات مادر و حق بر حریم خصوصی او از سوی دیگر، ناظر به جواز سقط جنین تحت شرایطی بوده است. اما از این سال به بعد در پرتو قضایای بئاتریز علیه السالوادور و مانوئلا و دیگران علیه السالوادور، می‌توان تا حدودی تحول در رویۀ دیوان با هدف حمایت از حیات جنین را مشاهده کرد؛ به این صورت که به دلایلی چون ازدست ندادن حمایت دولت‌های عضو، کوشید تا به‌‌طور غیرمستقیم از ممنوعیت سقط جنین جز در موارد ضرورت پزشکی و در خطر بودن حیات مادر حمایت کند. البته رویکرد کلی دیوان، همچنان به میزان بیشتری دلالت بر حمایت از حق حیات مادر- و نه جنین- دارد و همین امر امکان نقض حق حیات جنین را فراهم کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. الف) فارسی

    - کتاب‌ها‌

    1. آقایی‌نیا، حسین (1392). حقوق کیفری اختصاصی: جرایم علیه اشخاص (جنایات). تهران: میزان.

    - مقالات

    1. احمدی‌نژاد، مریم (1393). تحلیلی بر حق مادران بر سقط‌ جنین به عنوان ناقض حق فرد بر شناسایی شخصیت حقوقی در حقوق‌بین‌الملل با رهیافتی اسلامی. مطالعات حقوق بشر اسلامی، 3 (6)، 9-33.
    2. علوی، محمدتقی و عزیزی، مرتضی (1391). بررسی حقوق غیر مالی کودک آزمایشگاهی. مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 3 (5) 159-193.
    3. حسینی، سیدمحمد و رهایی، سعید (1401). نگاهی کارکردگرایانه به سقط ‌جنین آزاد با تأکید بر رویۀ دیوان اروپایی حقوق بشر حقوق بشر. حقوق بشر، 17 (1)، 141-164.

    Doi: 10.22096/hr.2023.529256.1311

    1. رضایی، جمال (1383). سقط ‌جنین. طب و تزکیه، (52 74-84.
    2. سلیمی، مهدی؛ بهرامی کوتنایی، لیلا و عبدی حسین‌آبادی، وحید (1395). سقط ‌جنین. کنفرانس ملی فقه و حقوق، روانشناسی. 1-13.
    3. عباسی، محمود؛ قاسمی، آرین و رضایی، راحله (1398). تحولات رویۀ دیوان اروپایی حقوق بشر در مواجهه با چالش‌های حق‌ حیات: مطالعۀ موردی آراء بنیادین سقط‌ جنین و مرگ خودخواسته. حقوق‌ پزشکی، 13 (48)، 157-184.
    4. مهرگان، امیرحسین (1384). سقط‌ جنین و حقوق بشر در آیینه حقوق بین‌الملل. باروری و ناباروری، 6 (4)، 410-440.
    5. مشکات، سید مصطفی (1397). مطالعۀ سنجشی جنین‌آزاری در سامانه کیفری ایران و ایالات متحدۀ امریکا. پژوهش حقوق کیفری، 7 (24)، 37-65.

     Doi:10.22054/jclr.2018.24029.1465

    1. موسوی، محمدعلی؛ عمیدیان، هاجر؛ نوروزی، یاسر و صفری، امیر (1390). سیر تاریخی و روند حقوقی سقط‌ جنین در امریکا و نقش جنبشهای زنان در فرایند تصمیم‌گیری سیاسی آن. تحقیقات زنان، 5 (2)، 1-32 .

    - سایت‌های اینترنتی

    1. جوادی، مرضیه (4/4/1401). ماجرای قانون سقط‌ جنین امریکا موسوم به «رو در برابر وید» چیست؟. در:

    https://rooziato.com/1401396033/what-is-abortion-law-and-has-it-been-overturned-in-us/

    1. خبرگزاری تسنیم (4/4/1401). دیوان عالی امریکا حق سقط‌ جنین را لغو کرد/ تجمع و درگیری معترضان به حکم. در: https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401
    2. ذوالفقاری، مهدی (13/11/1395). اسرار تغییر دیدگاه ترامپ و حمایتش از لغو«قانون‌ آزادی‌ سقط‌ جنین، در: https://www.mehrnews.com/news/3892320
    3. یکتاپرس (8/4/1401). قانون سقط جنین در آمریکا لغو شد ! مجرم!. در:

    https://www.yektapress.com/fa/news/90048

    ب) منابع انگلیسی

    - Books

    1. Jayawickrama, N (2002). The Judicial Application of Human Right Law. United Kingdom: Cambridge University Press.
    2. Nijsten, M (1990). Abortion and Constitutional Law A Comparative European-American Study. Italy: European University Institute Florence.
    3. Pasqualucci, J (2003). The Practice and Procedure of the inter-American Court of Human Rights. New York: Cambridge University Press.

    - Articles

    1. Ahmad, N (2022). Opinion – The Right to Access Abortion is a Right to Privacy, E-International Relations, 1-3.
    2. Abboud, C. J. (2017). Doe v. Bolton, at: https://embryo.asu.edu/­pages/doe-v-bolton-1973.
    3. Bilke, L (2022). Abortion in Latin America Through the Lens of the IACtHR, at: https://voelkerrechtsblog.org/abortion-in-latin-america-through-the-lens-of-the-iacthr/
    4. Erdman, J, J. Cook, R (2005). The Interpretation of Article 4 (1) of the American Convention on Human Rights Consistently with the Human Rights of Women, International Programme on Reproductive and Sexual Health Law, University of Toronto, 1-20.
    5. Engstrom, P (2024). The Impact of the Inter-American Human Rights System Beyond Latin America, in: The Impact of the Inter-American Human Rights System: Transformations on the Ground, Edited By: Armin Von Bogdandy et al, 100-121.
    6. Fanni, S (2018). The Protection of the Right to Life at the Intersection between Reproductive Rights and Scientific Progress in the Jurisprudence of the Inter-American Court of Human Rights and the European Court of Human Rights. Araucaria, 20 (40), 655-732.
    7. Gureghian Hall, M (2022). Abortion Rights in International Law: The Inter-American Human Rights System and a Post-Roe v. Wade America. UCLA Undergraduate Law Journal, (21), 63-89.
    8. Gerber Fried, M (2000). Abortion in the United States: Barriers to Access. Journal of Health and Human Rights, 4 (2), 174-194.
    9. Hennebel, L (2011). The Inter-American Court of Human Rights: the Ambassador of Universalism. Quebec Journal of International Law, Special Issue, 57-97.
    10. H Weiner, Merle (2016). Roe v Wade Case (US) United States [us], 1-15.
    11. M De Jesus, L (2013). Abortion Latin America and the Caribbean: Adoption of the America Convention on Human, ILSA Journal of International & Comparative Law, 20 (1), 1-47.
    12. M De Jesus, L (2014). The Inter-American Court on Human Rights’ Judgment in Artavia Murillo v. Costa Rica and Its Implications for the Creation of Abortion Rights in the Inter-American System of Human Rights. Oregon Review of International Law, 16 (225), 225-249.
    13. M De Jesus, L (2011). Revisiting Baby Boy v. United States: Why the IACHR Resolution did not Effectively Undermine the Inter-American System on Human Rights Protection of the Right to Life From Conception, Florida Journal of International Law, 23 (2), 1-56.
    14. Murphy, Jr.C.F. Abortion in America, 131-141.
    15. National Women’s Law Center. Roe v. Wade and the Right to Abortion, 40th Anniversary Roe V. Wade. Fact Sheet, 1-3
    16. Palacios Zuloaga, P (2021). Pushing Past the Tipping Point: Can the Inter-American System Accommodate Abortion Rights?. Human Rights Law Review, 899-934. Doi:10.1093/hrlr/ngab014
    17. paul, A (2012). Controversial Conceptions: The Unborn and the American Convention on Human Rights . Loyola University Chicago International Law Review, 9 (2), 209-247.
    18. Pires, T. T (2017). Procreative Autonomy, Gender Equality and the Right to Life: the Inter-American Court of Human Rights Decision in Artoya. Revista Direito GV, 13 (3), 1008-1028.
    19. Ramírez, G. A (2019). Abortion and Human Rights in Central America. Janus Head, 17 (1), 9-43.
    20. Smyth, R (2022-2023). Abortion in International Human Rights Law: Missed Opportunities in Manuela v El Salvador. Feminist Legal Studies, 1-12.
    21. Thomson, J. J (1971). A defence of Abortion. Philosophy and Public Affairs, 1 (1), 47-66.
    22. Wilcox, A.J., Baird D.D. and Weinberg C.R. (1999). Time of Implantation of the Conceptus and Loss of Pregnancy. New England Journal of Medicine, 340 (23), 1796-1799.

    Doi: 10.1056/NEJM199906103402304

    1. Walsh, J, Møllmann, M, Heimburger, A (2008). Abortion and Human Rights: Examples from Latin America, IDS Bulletin, 39 (3), 28-39.

    Doi: 10.1111/j.1759-5436.2008.tb00459.x

    - Documants

    1. American Convention on Human Rights, 1969.
    2. CIDH, Informe No.9/20 Caso13.378 Iinform de Fondo Beatriz el Salvador, 3 March 2020.
    3. Informe No. 85/10 Caso 12.361 Fondo Gretel Artavia Murillo y Otros (Fecundación in Vitro) Costa Rica 14 de Julio de 2010.
    4. A.C.t.H.R. Digesto Themis, Corte idh, Artículo 4 de la Convención Americana sobre Derechos Humanos, at: https://www.corteidh.or.­cr/cf/themis/digesto/digesto.cfm
    5. IACHR, “Report on Merits Manuela and Family el Salvador”, Report No. 153/18 CASE 13.069, December 7, 2018.

    - Jurisprudence

    1. A.C.t.H.R, “Artavia Murillo y Otros (Fecundación in Vitro) Vs.Costa Rica. Excepciones Preliminares, Fondo, Reparaciones y Costas”, Serie C No.257, 28 de Noviembre de 2012.
    2. A.C.H.R, Caso Beatriz y Otros vs El Salvador, 2013.
    3. A.C.H. t, R., Resolucion de la Corte Inter Americana de Derechos Humanos, Medidas Provisionales Respect de el Salvador-Asunto, de 29 de Mayo de 2013.
    4. A.C.H.R, Case of Manuela et al.v.el Salvador, 2 November, 2021.
    5. Partially Dissenting Opinion of Judge Eduardo Vio, Case of Manuela et al. v. el Salvador 2021.
    6. A.C.H.R.Baby Boy v. United States, Case 2141, Inter-Am.Comm’n H.R,Report No.23/81,OEA/ Ser.L/V/ll.54, Doc.9 Rev.1, 2–3(1981).
    7. Comunidad Indígena Sawhoyamaxa vs. Paraguay. Fondo, Reparaciones y Costas. Sentencia de 29 de Marzo de 2006. Serie C No.146.I.A.C.t.H.R.
    8. C.H..RCase of Boso v. Italy (50490/99), Decision (Final), Reports of Judgments and Decisions 2002-VII.
    9. C.H.R. Case of Vo v. France (53924/00), Judgment(Merits), Reports of Judgments and Decisions2004.
    10. A.C.t.H.R. Case of Manuela et al.v. el Salvador, 2 November 2021.
    11. A.C.t.H.R. Xakmok Kasek Indigenous Cmty.v. Paraguay, Merits, Reparations, and Costs, Judgment, InterAm. Ct.H.R. (ser. C) No.214 (Aug. 24, 2010).
    12. S. Supreme Court, “Doe v. Bolton”, 410 U.S. 179 (1973).

    - Websites

    1. Planned Parenthood Action Blog. Roe v. Wade Overturned: How the Supreme Court Let Politicians Outlaw Abortion.at:

    https://www.­plannedparenthoodaction.org/issues/abortion/roe-v-wade/­roe-v-wade-behind-case-established-legal-right-abortion

مطالعات حقوق تطبیقی معاصر
دوره 15، شماره 37
دی 1403
صفحه 1-31

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار