مطالعۀ تطبیقی ماهیت حق حکر و حق پذیره در مذاهب اسلامی با تکیه بر قوانین موضوعۀ کشورهای اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

10.22034/law.2024.62500.3398

چکیده

حُکر یکی از مسائل نوظهور در فقه اسلامی است که در قوانین کشورهای اسلامی منعکس شده و به‌عنوان یکی از حقوق متفرع بر مالکیت شناخته می‌شود. حق حکر عبارت است از حق عینی که با اجارۀ ملک موقوفه و تجویز احداث اعیان از سوی مستحکر برای وی به‌وجود می‌آید. حق احداث بنا در ملک موقوفه در قبال وجه معینی جز اجرت سالیانه به مستحکر اعطا می‌شود. اگرچه حکر در قوانین کشورهای اسلامی برگرفته از فقه اسلامی است، اما گاه تمایزاتی با آن دارد. شرایط حق حکر از قبیل مدت و وضعیت ملک موقوفه و قالب عقد تحکیر از جملۀ این تمایزات است. پذیره نیز از مسائل مستحدثه در فقه امامیه است که در قوانین پس از انقلاب در ادبیات حقوقی ایران وارد شده است. پذیره نیز عبارت است از پرداخت درصدی از ارزش ملک موقوفه در اجارۀ آن در قبال استفاده از مال موقوفه و ایجاد حق احداث اعیان در ملک موقوفه. ضرورت بحث از ماهیت حکر و پذیره به آن علت است که پذیره به‌نوعی اقتباس از حکر بوده، از این جهت لازم است تمایز ماهوی حکر و پذیره در فقه اسلامی و قوانین ایران و کشورهای اسلامی بررسی شود. با روش توصیفی- تحلیلی و نیز تطبیقی به‌دست خواهد آمد که حکر برخلاف حق پذیره علاوه بر قالب عقد اجاره، در قالب سایر عقود نیز قابل واگذاری است و در فقه مذاهب اسلامی برخلاف فقه امامیه تنها اختصاص به زمین‌های موقوفۀ بلااستفاده دارد. مدت واگذاری حکر معین بوده، در پذیره مدت نامعین است. تجویز تحکیر به دست قاضی است، حال آنکه تجویز پذیره و شرایط آن به دست واقف و متولی مال موقوفه است. این تمایزات از پذیره وجهه‌ای متمایز از حکر را نمایان می‌سازد که نشانگر استقلال نهاد پذیره از حکر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. الف) فارسی

    - کتاب

    1. سبحانی، جعفر (1389). استفتاءات. قم: مؤسسۀ امام صادق.

    - مقالات

    1. احمدی، ابوذر؛ سالارزایی، امیرحمزه؛ خزایی، سید علی (1397). بررسی نهاد حکر در قانون مدنی افغانستان. مطالعات شبه‌قاره، 10 (34)، 12-14.          Doi: 10.22111/JSR.2018.4058
    2. اصغری، عبدالرضا و بهشتی توندری، فرزاد (1391). بررسی مبنای فقهی حقوقی حق پذیره (حق تقدیمی). آموزه‌های فقه مدنی، 4 (6)، 169-180.
    3. باریکلو، علیرضا و کریمی، هادی (1399). تحلیل حقوقی- فقهی پذیره در اجارۀ زمین وقفی. آموزه‌های فقه مدنی، 12 (22)، 120-126.
    4. جعفری خسروآبادی، نصرالله و رمضانی، سارا (1402). حق پذیره در حقوق ایران و کشورهای اسلامی و بررسی روش‌های جایگزین آن در موقافات. مطالعات تطبیقی حقوق کشورهای اسلامی، 1 (1)، 55-68.
    5. مقدادی، محمدمهدی و فهیمی، زهره (1398). بررسی عوامل و حکم تبدیل وضعیت موقوفه و ادارۀ آن در فقه و حقوق موضوعۀ ایران. مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 10 (19)، 106-126.

    Doi: 10.22034/law.2019.11298

    ب) عربی

    - کتاب‌ها

    1. ابن زکریا، احمد‌بن فارس )1404 ق .(معجم مقائیس اللغة. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم.
    2. ابن عابدین، محمدامین (1415 ق). حاشیة رد المختار. بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
    3. ابن عابدین، محمدامین (1997 م). حاشیة علی بحر الرقیق. بیروت: دارالکتب العلمیة.
    4. ابن عابدین، محمدامین (بی‌تا). العقود الدریة فی تنقیح الفتاوى الحامدیة. بیروت: دارالمعرفه.
    5. ابن نجیم مصری، زین‌الدین (1418 ق). البحر الرائق. بیروت: دارالکتب العلمیه.
    6. اصفهانى، سید ابو الحسن (1422 ق). وسیلة النجاة. قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).
    7. جمعی از مولفین (1404 ق). الموسوعة الفقهیة الکویتیة. الکویت: دارالسلاسل.
    8. جمعی از مولفین (1439 ق). مدونة أحکام الوقف الفقهیة. کویت: الامانة العامة للاوقاف.
    9. حسن فرج، توفیق (1986 م). الحقوق العینیة والاصلیة. الإسکندریة: مؤسسة الثقافة الجماعیة.
    10. الخرشی، محمدبن عبدالله (1318 ق). شرح مختصر خلیل. بیروت: دار الفکر.
    11. خویى، سید ابو القاسم (1418 ق). موسوعة الامام الخویی. قم: مؤسسۀ احیاء آثار الامام الخویی.
    12. خویى، سید ابوالقاسم (1410 ق). منهاج الصالحین. قم: مدینة العلم.
    13. خیرة، جطی (2021). الضوابط الشرعیة والقانونیة لاستثمار العقار الوقفی. الجزائریة للحقوق والعلوم السیاسیه، 6 (2)، 201-218.
    14. دیبان الدیبان (1432). المعاملات المالیة أصالة و معاصرة. الریاض: مکتبة الملک فهد الوطنیة.
    15. الرملی، خیر‌الدین (1300 ق). الفتاوى الخیریة لنفع البریة. مصر: المطبعة الکبرى الامیریة.
    16. زبیدى، سید محمدمرتضى (1414 ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
    17. الزرقا، مصطفى أحمد (1420 ق). المدخل الى نظریة الالتزام العامة فی الفقه الاسلامی. دمشق: دارالقلم.
    18. الزرقا، مصطفى أحمد (1999 م). المدخل إلى نظریة الالتزام العام فی الفقه الإسلامی. دمشق: دارالقلم.
    19. زهیلی، وهبه (1997 م). الفقه الاسلامی و ادلته. دمشق: دارالفکر.
    20. سبزوارى، سید عبد‌الأعلى (1413 ق). مهذّب الأحکام. قم: مؤسسۀ المنار.
    21. سعدی، ابوحبیب (1408 ق). القاموس الفقهی. دمشق: دارالفکر.
    22. الشاکر، حیدر (1971). الاوجز فی الحق العینیة الاصلیة. بغداد: مطبعة العانی.
    23. فاضل لنکرانى، محمد (1424 ق). تفصیل الشریعة – الوقف، الوصیة،الأیمان و النذور، الکفارات، الصید. قم: مرکز فقهى ائمه اطهار (ع).
    24. قدری پاشا، محمد (1427 ق). قانون العدل و الانصاف للقضاء علی مشکلات الاوقاف. قاهره: دارالسلام.
    25. قدری پاشا، محمد (1891 م). مرشد الحیوان الی معرفة احوال الانسان. بولاق مصر: مطبعة الکبری الامیریة.
    26. نزهیة، حماد (1429 ق). معجم المصطلحات المالیة و الاقتصادیة فی لغة الفقهاء. دمشق: دارالقلم.
    27. یزدی، سید محمدکاظم (1414 ق). تکملة العروة الوثقی. قم: کتابفروشی داوری.

    - مقالات

    1. ابوجوید، احمد و نمر، احمد (2018 م). العقود الواردة على الأملاک الوقفیة عقد الإجارتین أنموذجاً. دراسات: علوم الشریعة و القانون، (4)، 358-371.
    2. بن ددوش، قماری نظرة (2016 م). حق الحکر فی القانون المقارن و موقف المشرع الجزائری. القانون العقاری و البیئة، 6 (4)، 12-21.
    3. سلیم، سعد و د. أیمن (2011 م). الحکر فی القانون المدنی المصری و التشریعات اللحقة علیه و مدی مشروعیة قرار وزیر الأوقاف رقم 202 لسنة 2009 بإنهائه. الحقوق للبحوث القانونیة والاقتصادیة، 1 (1)، 305-390. ‏
    4. سلیمان و بسام مجید (2011 م). التنظیم القانونی للحیازه.الرافدین للحقوق، 16 (50)، 1-50.
    5. محمدسلطان، نرجس (2018 م). الحقوق المترتبة على العقارات الموقوفة فی الفقه الإسلامی والتشریعات الأردنیة والعراقیة. القانونیة، 3 (3)، 308-340.
مطالعات حقوق تطبیقی معاصر
دوره 15، شماره 36
آبان 1403
صفحه 283-309

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار