تحلیل اقتصادی هزینه‌های معاملاتی عقد استصناع و نقد دستور‌العمل استصناع بانکی شورای پول و اعتبار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق تجاری اقتصادی بین‌المللی، دانشگاه تهران، ایران

2 دانشیار دانشگاه تهران ، ایران

10.22034/law.2024.59116.3333

چکیده

بانک در دنیای مدرن و در بخش اقتصاد مالی به‌وجود می‌آید. مهم‌ترین کارکرد آن، جذب سپرده‌های مردم (مشتریان) و اعطای تسهیلات به متقاضیان (تسهیلات‌گیرندگان) است. بانک هزینۀ معاملاتی را کاهش داده، نقش واسطه‌گری در مبادلات بازار پول دارد. درصورتی که بانک وارد بخش اقتصاد واقعی شود، عملاً وارد بنگا‌ه‌داری شده که این موضوع با کارکرد اصلی بانک در تعارض است. برخی از عقود اسلامی نیز خطر ورود بانک به بنگاه‌داری را در پی دارد. یکی از این عقود، عقد استصناع است. عقد استصناع از گذشته در بین مردم و در جوامع سنتی وجود داشته است، ولی فقهای عامه و شیعه درخصوص صحت و ماهیت آن مطالب مختلفی بیان نموده‌اند؛ از این دو حیث محل وفاق فقها نبوده است. فارغ از اینکه ماهیت استصناع چیست، ابتدا باید قواعد تکمیلی این عقد از سوی قانون‌گذار معین شود. از طرف دیگر، قرارداد استصناع بانکی به‌موجب دستور‌العمل شورای پول و اعتبار وارد عقود اسلامی در بانکداری اسلامی شده است. در این نوشتار، پس از بررسی ماهیت و تحلیل اقتصادی عقد استصناع خارج از نظام بانکداری به نقد دستور‌العمل استصناع شورای پول و اعتبار پرداخته، با تحلیل اقتصادی این عقد در نظام بانکداری، به معایب آن و تعارضات آن با فلسفۀ وجودی بانک‌ها می‌پردازیم. در این مقاله با شیوۀ تحلیلی- توصیفی و نیز روش کتابخانه‌ای، نتیجه خواهیم گرفت که هزینه‌های به‌وجود آمده ناشی از عقد استصناع و عقود مشابه به ناکارآمدی اقتصادی منجر شده، به علت افزایش هزینۀ معاملاتی، عدم تقارن اطلاعاتی و عدم هزینه- فایده، نظام بانکی باید از ورود به این عرصه بپرهیزد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. الف) منابع فارسی

    - کتاب‌ها

    1. باقری، محمود و رحمانی، حامد (1401). مبانی نظری حقوق مبارزه با پولشویی (ابعاد ملی و بین المللی). تهران: پژوهشکده حقوقی شهردانش.
    2. بادینی، حسن (1394). فلسفۀ مسئولیت مدنی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
    3. سلطانی، محمد (1390). حقوق بانکی. تهران: میزان.

    - مقالات

    1. آقایی طوق، مسلم (1392). تحلیلِ تحلیل اقتصادی حقوق. مطالعات حقوق تطبیقی، 4 (2)، 1-.17
    2. الهام، صادق و عباسی، یونس (1399). قرارداد استصناع بانکی در ترازوی تحلیل و نقد فقهی. علمی اقتصاد اسلامی، 20 (79)، 87-112.
    3. بادینی، حسن (1382). مبانی فلسفی نگرش اقتصادی به حقوق. دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، (62)، 91-135
    4. باقری، محمود؛ فرخانی، هدایت و محمدی، اسماعیل (1382). تحلیل اقتصادی حقوق بانکی (مطالعۀ موردی تسهیلات سندیکایی). دانش حقوق مالیه، (9)، 41-55
    5. باقری، محمود؛ احمدی، علی و صادقی، محمد (1401). تحلیل پیدایش بانک در بازار تجاری ایران بر مبنای نظریه هزینه های معاملاتی. پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، 30 (101)، 393-419.

    Doi: 10.52547/Qjerp.30.101.395

    1. باقری، محمود و صحرانورد، غزاله (1400). راهکارهای امهال تسهیلات معوق بانکی؛ بررسی دستورالعمل نحوۀ امهال مطالبات مؤسسات اعتباری، مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 12(23)، 18-36.       Doi: 22034/LAW.2021.42628.2753
    2. تقی‌زاده، ابراهیم (1396). استصناع و کاربرد آن در نظام بانکی با تاکید بر دستور العمل‌های 25/5/1390 شورای پول و اعتبار. دانش حقوق مدنی، 6 (1)، 11-18.
    3. جزایری، مینا (1383). عقد استصناع و استفاده از آن در نظام بانکی. بانک و اقتصاد، (52)، 29-33.
    4. خادمی کوشا، محمدعلی (1392). استصناع در توجیهی جدید. فقه، 20 (2)، 29-47.
    5. سیفی زیناب، غلامعلی و حسن‌زاده، منصوره (1388). استصناع در فقه و حقوق ایران. تحقیقات حقوقی، 12 (50)، 161-217.
    6. قاسمی، مجتبی و صدیقی صفایی، صبا (1400). تحلیل اقتصادی حقوق قراردادها با تکیه بر اقتصاد اطلاعات. حقوق خصوصی، 18 (2)، 541-560
    7. کاویانی، کوروش (1386). درآمدی بر تحلیل اقتصادی حقوق. پژوهش حقوق و سیاست، 9 (23)، 62-102.
    8. کمیجانی، اکبر و نظرپور، محمدنقی (1387). چگونگی کاربرد عقد استصناع در قانون عملیات بانکی بدون ربا. پژوهشی اقتصاد اسلامی، 8 (30)، 69-97.
    9. موسویان، سیدعباس و بازوکار، احسان (1392). احکام و آثار فقهی حقوقی عقد استصناع. بورس اوراق بهادار، 6 (21) ، 5-32.
    10. نظرپور، محمدنقی (1390). کاربرد عقد استصناع در تخصیص منابع در عملیات بانکی. پژوهشکدۀ پولی و بانکی، (5)، 2-43
    11. نظرپور، محمدنقی و محمدی، مرتضی (1390). صحت یا فساد عقد استصناع دیدگاه فقهای امامیه، مذاهب اربعه و حقوق ایران. حقوق اسلامی، 8 (28)، 37-71.

    ب) منابع انگلیسی

    - Articles

    1. Zuhair Al-feel, Nada (2019). Manufacture Contract (ISTISNA’A), Concept, Importance & Risks. Humanities & Social Sciences Review, 7 (5), 1039-1052.
    2. Tamkin Borhan, Joni (2002): Istisna in Islamic Banking: Concept and Application. Jurnal Syariah, 10 (2), 99-108.
    3. Mordi, Charles N. O. (2010). The Link Between the Financial (Banking) Sector and the Real Economy; Central Bank of Nigeria. Economic and Financial Review, 48 (4), 7-30.
    4. Coase Ronald (1937). The Nature of Firms. Economia, 4 (16), 386-405.