استفاده از مواد هسته‌ای در جرایم تروریستی: مطالعۀ تطبیقی در نظام کیفری افغانستان و ایران در پرتو توجه به اسناد بین‌المللی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 استادیار دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

10.22034/law.2024.61242.3381

چکیده

تروریسم هسته‌ای یکی از گونه‌های مدرن تروریسم است که در آن، مواد هسته‌ای گاه به‌عنوان ابزار جرم و گاه به‌عنوان موضوع جرم استفاده می‌شود. هرچند نظام حقوق بین‌الملل نخستین بار در کنوانسیون حفاظت فیزیکی از مواد هسته‌ای، به جرم‌انگاری رفتارهای بزهکارانۀ مرتبط با مواد هسته‌ای و رادیواکتیو پرداخته، اما در کنوانسیون سرکوب اعمال تروریسم هسته‌ای، استفاده از مواد هسته‌ای و رادیواکتیو به‌عنوان مصداقی از تروریسم هسته‌ای به‌صراحت مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به اهمیت موضوع و دغدغه‌های کشور ایران و افغانستان در باب تروریسم هسته‌ای، این پژوهش درصدد است تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد تطبیقی، جرمِ استفاده از مواد هسته‌ای در جرایم تروریستی را در پرتو کنوانسیون‌های بین‌المللی در دو نظام کیفری ایران و افغانستان تحلیل کند. بر اساس یافته‌های این پژوهش، به‌کارگیری مواد هسته‌ای و رادیواکتیو در کنوانسیون سرکوب اعمال تروریسم هسته‌ای ذیل رفتارهایی چون استفاده از مواد، وسایل و تأسیسات هسته‌ای به‌گونه‌ای که باعث انتشار و یا خطر انتشار مواد هسته‌ای و رادیواکتیو شود، مورد جرم‌انگاری قرار گرفته است. قانونگذار افغانستان استفاده از مواد هسته‌ای و رادیواکتیو را به‌عنوان مصداقی از تروریسم هسته‌ای نخستین بار در قانون مبارزه علیه جرایم تروریستی و سپس در کود جزا به‌رسمیت شناخته است. قانونگذار افغانستان استفاده از مواد هسته‌ای و رادیواکتیو را ذیل استعمال و انتشار مواد هسته‌ای و رادیواکتیو جرم‌انگاری کرده است. با این حال، تحقق جرم تروریسم هسته‌ای منوط به قتل، ایراد صدمه به اشخاص، اموال و تأسیسات است. گرچه قانونگذار ایران تروریسم هسته‌ای ازجمله استفاده از مواد هسته‌ای و رادیواکتیو را به صورت مستقل جرم‌انگاری نکرده است، اما جرم‌انگاریِ پخش مواد خطرناک به‌عنوان مصداقی از جرم افساد فی‌الارض قابل تسری به انتشار مواد هسته‌ای و رادیواکتیو به‌عنوان مصداقی از تروریسم هسته‌ای پیش‌بینی شده است. با این حال، تعیین شرایط خاص برای تحقق جرم افساد فی‌الارض موجب شده تا تنها برخی از مصادیق انتشار مواد هسته‌ای ذیل عنوان افساد فی‌الارض قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. الف) منابع فارسی

    - کتاب‌ها

    1. آیدلو، بنسن (1397). جرم و انواع آن، پروگرام حمایت از انکشاف مسلکی متداوم. کابل: سازمان بین‌المللی انکشاف حقوق.
    2. اردبیلی، محمدعلی (1400). حقوق جزای عمومی. تهران: میزان.
    3. الهام، غلامحسین و برهانی، محسن (1401). درآمدی برحقوق جزای عمومی. تهران: میزان.
    4. برنامۀ محیط زیست سازمان ملل متحد (1395). تابش اثرات و منابع. تهران: پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای ایران و مرکز نظام ایمنی هسته‌ای ایران.
    5. بنیاد آسیا (1398). شرح کود جزای افغانستان. کابل: سعید.
    6. دفتر تدوین برنامه و طرح های راهبردی (1401). آشنایی با انرژی هسته‌ای و کاربردهای آن. تهران: سازمان انرژی هسته‌ای ایران.
    7. عوده، عبدالقادر (1390). بررسی تطبیقی حقوق جزای اسلامی و قوانین عرفی. ترجمۀ حسن فرهودی‌نیا. تهران: یاوران.
    8. گوپتا، سی. کی و هاروپندرپال سینگ (1395). فرآوری منابع اورانیوم، ترجمۀ گروه مترجمان. تهران: پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای.
    9. معظمی، شهلا و پیمان نمامیان (1393). حقوق مبارزه با تروریسم هسته‌ای در اسناد بین‌المللی. تهران: دادگستر.
    10. ناجی راد، محمدعلی (1388). جهانی‌شدن و تروریسم. تهران: ادارۀ نشر وزارت امور خارجه.
    11. وود، جانت (1390). انرژی هسته‌ای. ترجمه علی حاج آقازاده. تهران: پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای.

    - مقالات

    1. اطاعت، جواد و دبیری، علی‌اکبر (1394). ارزیابی جغرافیایی حملات تروریستی با استفاده از نظریۀ انتخاب عقلانی. رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، 5 (37)، 63- 89
    2. برهانی، محسن (1394). افساد فی‌الارض: ابهام مفهومی، مفاسد عملی (تحلیل حقوقی ماده 286 قانون مجازات اسلامی). مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، 2 (2 و 3)، 19-44.
    3. بهمنی، الهام و عزیزی، پیمان (1395). بررسی انرژی هسته‌ای و اثرات آلودگی هسته‌ای روی محیط زیست و انسان. همایش ملی مهندسی قدرت و نیروگاه‌های هسته‌ای.
    4. پوربافرانی، حسن (1391). تحلیل جرم محاربه. مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 2 (4)، 49-78.
    5. توکلی، احمدرضا (1391). بررسی ماهیت محاربه و افساد فی‌الارض و نقد قواعد کیفری مربوطه. پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 8 (28)، 33-52.
    6. جوینر، کرستوفرسی (1387). مقابله با تروریسم هسته‌ای: یک پاسخ معاهداتی. ترجمۀ محمدرضا مهماندار. حقوقی بین‌المللی، 25 (38)، 285- 318.
    7. ریاضی، رضا و حقیقی، علی (1387). مقدمه‌ای بر عناصر آلوده‌کنندۀ رادیواکتیو و روش‌های رفع آلودگی. ابن‌سینا، 11 (2)، 13- 18.
    8. رضائی تودشکی، حسین؛ مجیدی، سید محمود و باقی‌زاده، محمدجواد (1402). جلوه‌های ظهور جرم‌انگاری امنیت‌مدار در جرائم علیه امنیت در حقوق کیفری ایران. پژوهش‌های اخلاقی، 13(4)، 137-158.
    9. شریف‌زاد، مجید و حبیب‌زاده محمدجعفر (1401). بررسی رابطه جرم محاربه و افساد فی‌الارض از مبانی فقهی تا رویه قضایی. مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، 16 (45)، 5-32.
    10. فروغی، فضل‌الله؛ غنی، کیوان؛ میرزایی، محمد (1394). پیشگیری وضعی از تروریسم هسته‌ای با تأکید بر تدابیر نظارتی بین‌المللی. پژوهش حقوق کیفری، 4 (14)، 83- 113.
    11. کارگری، نوروز (1400). چالش‌های فلسفی- مفهومی تروریسم در مواجهه با حقوق بشر. تمدن حقوق، 4 (9)، 285- 320.
    12. کلانتری، سید نصیر؛ سپهری، روح‌الله؛ شاطری‌پور اصفهانی، شهید (1401). بررسی تطبیقی جرم انگاری امنیت‌مدار در جرایم علیه امنیت ملی: مطالعۀ موردی حقوق کیفری ایران و فرانسه. جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 5 (12)، 561- 572.
    13. مبینی کشه، زهرا و امیدی، علی (1398). موج چهارم تروریسم و روندهای آینده تروریسم بین‌الملل. سیاست بین‌الملل، 7 (2)، 239- 264.
    14. مجیدی، سید محمود و تاج‌آبادی فاطمه (1398). تکنیک‌های جرم‌انگاری امنیت‌مدار در حقوق کیفری ایران، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 11 (21)، 289-316.
    15. مشکات، سید مصطفی (1400). جستاری بر هم‌پوشانی محاربه و افساد فی‌الارض در مواجهه با اعمال تروریسم هسته‌ای. پژوهش‌های حقوقی، 20 (45)، 125-147.
    16. مصباح کیا، امیر و سعید اسدزاده (1401). رویکرد قوانین کیفری ایران وانگلیس در مبارزه با جرایم تروریستی. مطالعات جنگ، 4 (14)، 139-167.

    - پایان‌نامه‌

    1. غنی کله‌لو، کیوان (1386). بررسی تروریسم هسته‌ای با تأکید بر کنوانسیون سرکوب اعمل تروریسم هسته‌ای مصوب 2005. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

    ب) منابع انگلیسی

    - Books

    • Demmert-shelfo, Oliver (2020). Asymmetric Threats: Analyzing the Future of Nuclear Terrorism & Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements. For the Degree of Bachelor of Arts in Political Science Department of Political Science & International Studies Dominican University of California.
    • García, Edgar Jiménez (2019). Radiological and Nuclear Terrorism: Definition, Nature, Scenarios and Deterrence. Ieee Publication.
    • Health Physics Society (2012). Background Radiation. Health Physics Society Specialists in Radiation Safety, HPS@BurkInc.com.
    • Institute for Energy and Environmental Research (2012). Physical, Nuclear, and Chemical Properties of Plutonium. Science for Democratic Action - http://ieer.org/wp.
    • McCrary, Felicia and Baumgarten, Mona (2007). Casualties of War: The Short- and Long-Term Effects of the 1945 Atomic Bomb Attacks on Japan. Young Epidemiology Scholars Program, www.collegeboard.com.
    • Medalia, Jonathan (2011). ”Dirty Bombs”: Background in Brief, Congressional Research Service 7-5700 crs.gov
    • United Nations Office on Drugs and Crime (2022). Fictional Cases Related to Offences under the International Convention for the Suppression of Acts of Nuclear Terrorism: a Manual, Vienna.
    • VERTIC (2012). Illicit Trafficking of Nuclear and Other Radioactive Material, the Verification Research, Training and Information Centre, London, United Kingdom.

    - Articles

    • Bates, Don G (1983). The Medical and Ecological Effects of Nuclear War. McGill Law Journal, 28(1), 717- 731
    • Bunn, Matthew and Anthony Wier (2018). Terrorist Nuclear Weapon Construction: How Difficult? The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 607 (3), 133-149
    • Kazi, Reshimi (2013). Nuclear Terrorism the New Terror of the 21st Century. IDSA Monograph Series, 37 (3), 45-98
    • Moore, James W. (2006). Nuclear Terrorism: Exaggerating the Threat? Journal of Conflict Studies, 1 (6), 23-56
    • Pomper, Miles A. and Tarini, Gabrielle (2017). ALP Conference proceedings, Doi:10.1063/1.5009230.
    • Rutic, Srdjan Z. (2016). Nuclear Terrorism. Vojnotehnicki glasnik/ Military Technical Courier, 64 (2), 532- 551
    • Wajeeh, Muhammad (2021). Nuclear Terrorism: A Potential Threat to World's Peace and Security. Journal of Security & Strategic Analyses, 2 (2), 143-167
    • Wirz, Christoph and Egger, Emmanuel (2005). Use of Nuclear and Radiological Weapons by Terrorists? International Review of the Red Cross, 859 (87), 497- 510