مطالعۀ تطبیقی مسئولیت مدنی در سوء‌ استفاده از حق در حقوق ایران و فرانسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری حقوق خصوصی دانشگاه مازندران، ایران

2 دکتری حقوق خصوصی دانشگاه تهران، ایران

3 استاد دانشگاه مازندران، ایران

10.22034/law.2024.57450.3293

چکیده

یکی از موضوع‌های بحث‌برانگیز در حقوق مسئولیت مدنی، استفاده از حق است. پرسش‌های اساسی در این خصوص این است که حق را تا چه میزان باید اجرا کرد؟ هرگاه اجرای حقِ شخص برای دیگران زیان‌بار باشد، وظیفۀ دارندۀ حق چیست؟ جهت کنترل میزان کیفیت اِعمال حق ضروری است معیاری مشخص شود که از طریق آن بتوان سوء‌ استفاده از حق را شناسایی کرد. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر شیوۀ گردآوری، اسنادی و کتابخانه‌ای است و از طریق مطالعۀ قوانین و مقررات و منابع معتبر انجام شده و اطلاعات به‌دست آمده به روش توصیفی- تحلیلی بررسی شده است. در باب یافته‌های پژوهش می‌توان این‌گونه بیان کرد، با اینکه مادۀ ۱۳۲ قانون مدنی مبنای نگاه قانون‌گذار به ‌حکم سوء‌ استفاده از حق است، اما ماهیت چندگونۀ حق موجب شده است که حد ترخص حق، دوسویه باشد؛ یعنی گاه سوء‌ استفاده از حق ضمانت اجرا نداشته باشد و قانون‌گذار حکم اِعمال حق را مطلق گذارد و گاه اجرای منصفانه حق را ممنوع سازد. در خصوص قلمرو سوء‌ استفاده از حق باید بر این موضع بود که نظریۀ سوء‌ استفاده از حق تنها در مقام اِعمال حق جاری می‌شود، درحالی که قاعدۀ لاضرر به شیوۀ مرسوم، تنها بر اجرای حق، از قبیل حق مالکیت یا حق عبور، محدود نیست. در باب نتایج پژوهش می‌توان بیان نمود، محل جریان قاعدۀ سوء‌ استفاده از حق، اعمال و اجرای حق است و در نظام حقوقی ایران برای مقابله با ضرر ناشی از احکام حقوقی و جهت مبارزه با جواز اجرای حقی که به ضرر دیگری می‌انجامد، استفاده می‌شود. از سوی دیگر، در حقوق فرانسه در صورت سوء‌ استفاده در مقام اجرای حق، حکم جواز و اباحۀ اِعمال حق برداشته می‌شود و با نظریۀ نفی حکم رابطۀ تساوی پیدا می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. الف) منابع فارسی

    - کتاب‌ها

    1. ابوجب، سعدی (1408ق). القاموس الفقهی لغه و تیتره، چاپ دوم، دمشق: دارالفکر.
    2. بهرامی احمدی، حمید (1366). سوء‌ استفاده از حقوق (بررسی تطبیقی حقوق اسلامی و سایر نظام‌های حقوقی)، تهران: انتشارات اطلاعات.
    3. بهرامی احمدی، حمید (1370). سوء‌ استفاده از حقوق، تهران: انتشارات اطلاعات.
    4. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1396). ترمینولوژی حقوق، تهران: انتشارات گنج دانش.
    5. جوهری، اسماعیل‌بن حماد (1410 ق). صحاحه، بیروت: دارالعلم لعلملایین.
    6. عمید، حسن (1397). فرهنگ فارسی عمید، تهران: انتشارات اشجع
    7. فیومی، احمد بن محمد (1356). المصباح النیرفی غریب الشرح الکبیر لالرفاعی، قم: جزوات دارالرضی
    8. کاتوزیان، ناصر (1376). الزامات خارج از قرارداد، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    9. کاتوزیان، ناصر (1385). تعهدات خارج از قرارداد: مسئولیت مدنی، تهران: دانشگاه تهران.
    10. کاتوزیان، ناصر (1387). تعهدات خارج از قرارداد: مسئولیت مدنی، تهران: دانشگاه تهران

    - مقالات

    1. انصاری، مهدی (1388). بررسی نوآوری‌های لایحۀ مسئولیت مدنی فرانسه (2005). اطلاعات حقوقی، 6 (19 و 20)، 83-122.
    2. حاجی‌نوری، غلامرضا (1394). بازگشت اعتدال به نظریۀ سوء‌ استفاده از حق. فقه و حقوق اسلامی، 6 (11)، 143-164.
    3. حجتی‌نسب، مرتضی و خانی، امیر (1401). بررسی و مقایسۀ تضییع حقوق خانواده در نظام حقوقی ایران و فرانسه، اولین همایش ملی تحولات قانونگذاری در حوزۀ استحکام خانواده و مدیریت اختلاف، دامغان، 1-20.
    4. خدادادپور، منیره و دیلمی، احمد (1387). سوء‌ استفاده از حق طلاق و راهبردهای مقابله‌ای. خانوادۀ پژوهشی، 5 (17)، 73-92.
    5. شهیدی، مهدی (1380). نقض حق. تحقیقات حقوقی، انتشارات دفتر خدمات حقوقی بین‌الملل جمهوری اسلامی ایران، (34-33)، 25-43.
    6. شهیدی، مهدی (1391). نقض حق. تحقیقات حقوقی، انتشارات دفتر خدمات حقوقی بین‌الملل جمهوری اسلامی ایران، (34-33)، 24-40.
    7. کریمی، عباس و شعبانی کندسری، هادی (1391). رابطۀ منطقی قاعدۀ فقهی لاضرر با قاعدۀ غربی تضییع حقوق. تحقیقات تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 1 (2)، 135-136.
    8. کریمی، عباس و شعبانی کندسری، هادی (1393). رابطۀ منطقی قاعدۀ فقهی لاضرر با قاعدۀ غربی تضییع حقوق. تحقیقات تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 1(2)، 135-166.
    9. محمدی، مهدی و پاسبان، محمدرضا (1401). راهکارهـای غیر قضایی مقابله بـا سوءاسـتفاده از حق با تأکید بر شـرکت‌های تجـاری و دولتی. پژوهش‌های نوین حقوق اداری، 4 (10)، 37-73.
    10. مقصودی، رضا (1394). سوء‌ استفاده از حق در حقوق بین‌الملل خصوصی. تحقیقات حقوق خصوصی، 4 (12)، 109-129.
    11. هادی‌پور خطب سرا، وحید و انگروج تقوی، حسین (1401). مبانی مسئولیت مدنی در تضییع حقوق در حقوق ایران و فرانسه. کنفرانس بین المللی کارآفرینی با شعار شکوفایی استعدادهای کارآفرینی: راهی به سوی تحول، 1-16.

    ب) منابع انگلیسی

    • François (2005). GuyTrébulle, les Techniques Contentieuses au Service de L’environment, 1-21.
    • et Ghestin Gooubeaux. (1993). G.Traité de Droit Civil-Introduction Générale, Paris, L.G.D.J, 3rd Ed, 620-699.
    • Josserand, L. (1939). L’esprit du Droit Romain, I-De L’esprit des Droits et de Leur Relativité, Théorie Dite de L’abus des Droits, Paris, Dalloz, 2nd Ed, 280-300.
    • Mazeaud, H. L. et J. et Chabas, F. (1978). Leçons de Droit Civil, Paris, Montchrestien, 6 Émeéd, t.ll, 1er vol, 520-551.
    • (2005). Ph.Droitdes Obligations, 10thed, 540-561.
    • Rouast, A. (1994). Les Droits Discrétionnaires et les Droits Controlés, RTD civ, 140-165.
    • Savatier, R.La Théorie des Obligations, Vision Juridique et Économique, Paris, 3rd Ed, (1974).
    • Starck, B. (1972). Droit Civile: Obligation, Paris, 300-325.

    ج) وب‌سایت‌ها

    1. legifrance.com
    2. courdecassation.fr