تراست داده، سازوکاری برای مدیریت منافع ذی‌نفعان داده؛ رهنمودهایی برای نظام داده در حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه شهید بهشتی تهران

3 دانشجوی دکتری امنیت ملی، دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی، تهران

10.22034/law.2024.56448.3268

چکیده

داده‌ها از ارزشمندترین دارایی‌های عصر دیجیتال هستند که چه به صورت تجمیع‌شده و چه به شکل مجزا، معنادار و قیمتی و راهبردی‌اند. داده‌ها منجر به ایجاد تحولی عظیم در صنایع و تجارت‌های داده‌محور همچون هوش مصنوعی، تبلیغات و خلق تجارت‌های غول‌آسایی همانند پردازش و کارگزاری داده ‌شده‌اند. علاوه بر جنبه‌های صنعتی و اقتصادی، داده‌ها ازآنجا که معرف اوصاف و حالات اشخاص هستند، با حریم خصوصی ارتباط پیدا می‌کنند. الگوی فعلی حکمرانی داده به‌عنوان ساختار رضایت‌محور قراردادی، منافع گروه‌های متعدد ذی‌نفع داده را تأمین نمی‌نماید؛ ازجمله آنکه اطمینانی نسبت به حفظ حریم خصوصی اشخاص در فرایند جمع‌آوری و پردازش داده ایجاد نمی‌کند. به‌علاوه، این ساختار به سبب تمرکز منابع داده در اختیار گروه‌های محدود (غول‌های فناوری)، جریان آزاد داده را ممکن نمی‌سازد. تراست داده الگویی است که به‌تازگی برای حکمرانی و مدیریت داده‌ها پیشنهاد شده است. اینکه آیا استفاده از نهاد تراست در حقوق کامن‌لا برای این منظور قابل انطباق و مفید فایده است، پرسش اصلی این تحقیق است. به‌نظر می‌رسد نهاد تراست علی‌رغم چالش‌های موجود، به سبب چند عامل؛ نخست، انعطاف‌پذیری ساختار و قابلیت انطباق ارکان بر بازیگران صنعت داده، و دوم، شکل‌گیری بر اساس رابطۀ امانت‌داری بین متولی و ذی‌نفعان، می‌تواند گزینۀ مناسبی برای شیوۀ حکمرانی داده تلقی گردد. در تحقیق حاضر که اطلاعات آن به روش کتابخانه‌ای گردآوری شده است، ابتدا پیشینۀ نهاد تراست بررسی می‌شود و سپس قابلیت به‌کارگیری و کارکردهای این نهاد در حوزۀ داده‌ها مورد مطالعه قرار می‌گیرد؛ در نهایت، موضع فعلی مقررات در نظام حقوقی ایران در قیاس با تراست داده تحلیل شده، بر ضرورت اتخاذ سازوکاری بی‌طرف برای مدیریت داده‌های شخصی تأکید می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) منابع فارسی

    - کتاب‌ها

    1. انصاری، باقر؛ عطار، شیما و صالحی، امیرحسین (1400). حقوق داده‌ها و هوش مصنوعی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
    2. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1398). فرهنگ عناصرشناسی. تهران: گنج دانش.
    3. میرحسینی، سید حسن (1394). حقوق مالکیت معنوی. تهران: میزان.

    - مقالات

    1. ایراندوست، زهرا و ساعی، سید محمدهادی (1402). بررسی نمایندگی اضطراری در حقوق انگلستان و جایگاه آن در حقوق ایران. مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 14 (31)، 61-82.

    Doi: 10.22034/law.2022.51672.3137

    1. پروین، فرهاد و عطار، شیما (1400). حقوق اتحادیۀ اروپا و چالش شناسایی حق مالکیت بر داده در عصر اقتصاد دیجیتال. حقوقی بین‌المللی، 38 (65)، 281-304.

    Doi:10.22066/CILAMAG.2021.245186

    1. عادل، مرتضی (1389)، قواعد انصاف در نظام کامن‌لا. حقوق دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، 40 (1)، 179-192.
    2. میرشکاری، عباس (1397)، ارث حساب‌های مجازی. دانش حقوق مدنی، 7(2)، 71-90.

    Doi:10.30473/clk.2018.5425

    - پایان‌نامه‌

    1. شفقتی هشجین، ویدا (1379)، مطالعۀ تطبیقی نهاد وقف در حقوق ایران و تراست در حقوق انگلیس، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.

    - قوانین

    1. آیین‌نامۀ حمایت از سکوها و کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال
    2. قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات
    3. قانون تجارت
    4. قانون تجارت الکترونیکی
    5. قانون مدیریت داده‌ها و اطلاعات ملی

    - منابع الکترنیکی

    1. شورای نگهبان، سامانۀ جامع نظرات،

    <nazarat.shora-rc.ir/Forms/frmShenasname.aspx?id=NrkSzwPNVX0=& TN=l7tLyhyOobj0SooAFUE3m68PnpG7MruN>

    ب) منابع انگلیسی

    - Books

    • Black, Henry Campbell. (2009). Black’s Law Dictionary. 9th Ed, California: Thomson West.
    • Edwards, Richard & Stockwell, Nigel. (2005). Trusts and Equity. 4th ed, London: Routledge-Cavendish.
    • Hayton, DJ. (1990). The Law of Trust. 1st Ed, London: Sweet & Maxwell.

    18.Hepburn, Samantha. (2001). Principles of Equity & Trusts. 1st Ed, London: Cavendish Publishing.

    • Padfield, C.F, Baker & D.L.A. (1992). Law Made Simple. London: Oxford, 8th
    • Pettit, Philip, Henry. (2012). Equity and The Law Of Trusts. 12th Ed, New York: Oxford University Press Inc.
    • Ramjohn, Mohamed. (2013). Beginning Equity and Trusts. 1st Ed London: Taylor& Francis.

    - Articles

    22.Balkin, Jack M. (2016). Information Fiduciaries and the First Amendment. UC Davis Law Review, 49 (4), 1183-1234.

    • Boerding, Andreas, Culik, Nicolai, Doepke, Christian, Hoeren, Thomas, Juelicher, Tim, Roettgen, Charlotte, Schoenfeld, Max V. (2018). Data Ownership-A Property Rights Approach from a European Perspective. Civ. L. Stud, 11 (2), 321-369.
    • Delacriox, Sylvie & Lawrence, Neil D. (2019). Bottom-up data Trusts: disturbing the ‘One Size Fits All’approach to Data Governance. International Data Privacy Law, 9 (4), 236-252.
    • Edwards, Lilian. (2004). The Problem with Privacy-A Modest Proposal. International Review of Law Computers & Technology, 18(3), 263-294.
    • Huq, Aziz Z. (2020). The Public Trust in Data. Georgetown Law Journal, 110, 333-391.
    • Janeček, Václav. (2018). Ownership of Personal Data in the Internet of Things. The Computer Law & Security Review, 34 (5), 1039-1052.
    • Lau, Jia Jun Jeremiah & Penner, James & Wong, Benjamin. (2019). The Basics of Private and Public Data Trusts. NUS Law Working Paper, 2019/019, 1-27.
    • O’hara, Kieron. (2019), Data Trusts: Ethics, Architecture and Governance for Trustworthy Data Stewardship. WSI White Papers, 1 University of Southampton, 1, 1-27.
    • Ohman Carl & Aggarwal, Nikita (2020). What if Facebook Goes Down? Ethical and Legal Considerations for the Demise of Big Tech. Internet Policy Review, 9 (3), 1-22.
    • Stern, James Y, (2018). What is the Right to Exclude and Why Does it Matter? H. Otsuka & J.E. Penner eds, Cambridge University Press, 38-68.

    - Websites

    • Auxier, Brooke & Rainie, Lee & Anderson, Monica & Perrin, Andrew, & Kumar, Madhu & Turn, Erica, Americans’ Attitudes and Experiences with Privacy Policies and Laws,

    <https://www.pewresearch.org/internet/2019/11/15/americans-attitudes-and-experiences-with-privacy-policies-and-laws/>.

    33.British Academy, Royal Society and Tech UK, Data Ownership, Rights and Controls: Reaching a Common Understanding Discussions. Seminar on 3 October 2018.

    <https://royalsociety.org/~/media/policy/projects/data-governance/ data-ownership-rights-and-controls-October-2018.pdf>.

    • Element AI & Nesta Report, Data Trusts A New Tool for Data Governance, <hello.elementai.com/data-trusts.html>.
    • Hall, Dame Wendy& Pesenti, Jérôme, Growing the Artificial intelligence industry in the UK,

    <https://www.gov.uk/government/publications/growing-the-artifici­al-intelligence-industry-in-the-uk>.

    • Lawrence, Neil, Data Trusts,

    <inverseprobability.com/2016/05/29/data-trusts#fn:origin>. 

    • Lawrence, Neil & Oh, Seongtak, Enabling Data Sharing for Social Benefit Through Data Trusts, <https://gpai.ai/projects/data-governance/data-trusts/#:~:text=This%20project%20was%20 established%20to,interests%20of%20all%20in%20society>

    38.Mildebrath, Hendrik, Data Governance Act European Parliamentary Research Service,

    <europarl.europa.eu/thinktank/en/document/EPRS_BRI(2021)690674>.

    39.Nesta, Anticipatory Regulation,

    <https://www.nesta.org.uk/feature/innovation-methods/anticipat­ory-regulation>.

    40.Ruhaak, Anouk, Data Trusts: Why, What and How, <medium.com/@anoukruhaak/data-trusts-why-what-and-how-a8b 53b53d34>.

    • Reed, Chris, Masons, Pinsent, Data Trusts: Legal and Governance Considerations, <org/wp-content/uploads/2019/04/General-legal-report-on-data-trust.pdf>.

    42.Singh, Spandana, The Role of Data in the Targeted Advertising Industry,<https://www.newamerica.org/oti/reports/special-delivery/­the-role-of-data-in-the-targeted-advertising-industry/>.

    • Statista, Volume of Data/Information Created, Captured, Copied, and Consumed Worldwide from 2010 to 2020, with Forecasts from 2021 to 2025,

    <statista.com/statistics/871513/worldwide-data-created>.

    • United Nations Secretary, Roadmap for Digital Cooperation, <www.un.org/en/content/digital-cooperation-roadmap>.
    • Worthington, Sarah, Data Ownership, Rights and Controls: Reaching a common understanding,

     <https://royalsociety.org/~/media/policy/projects/data-governance/ data-ownership-rights-and-controls-October-2018.pdf>

    46.WylieSean, Bianca & McDonald, Martin, What Is a Data Trust?,

    <cigionline.org/articles/what-data-trust/>

    - Acts

    • General Data Protection Regulation (GDPR)