ساختار شورای نگهبان و حجیت تصمیمات آن با نگاهی به نهاد دادرس اساسی در مصر، عراق و الجزایر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری حقوق عمومی دانشگاه علامه طباطبایی تهران

2 دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی تهران

10.22034/law.2024.55777.3251

چکیده

نظارت بر اساسی بودن قوانین در اصل، یک عمل حقوقی- سیاسی است که هدفش ارزیابی درجۀ انسجام قوانین موضوعه با اساسی است که بر دیگر قوانین برتر است. با توجه به اهمیت این موضوع، امروزه مشروعیت نظارت اساسی در نظام‌های حقوقی پذیرفته شده است و از ارکان بنیادین نظام‌های سیاسی تلقی می‌شود. نهاد دادرس اساسی در کشورهای ایران، مصر، عراق و الجزایر به‌مانند بسیاری از کشورهای دیگر، مورد پذیرش مؤسس اساسی قرار گرفته است. ساختار این نهاد در کشورهای یادشده دارای تفاوت‌ها و شباهت‌هایی است که بررسی نهاد دادرس اساسی در کشورهای مصر، عراق و الجزایر می‌تواند در شناخت بهتر و ارائۀ الگوی پیشنهادی در مبحث نحوۀ ترکیب شورای نگهبان کمک کند؛ به‌خصوص اینکه این کشورها در حوزۀ تمدنی اسلام قرار دارند و اکثریت مسلمان‌اند. البته این به آن معنا نیست که این کشورها الگوی نویسندگان در ارائۀ نمونۀ پیشنهادی هستند، بلکه به‌عنوان یک راهنما در شناخت بهتر ساختار شورای نگهبان تلقی می‌شوند. حجیت تصمیمات شورای نگهبان در مقایسه با کشورهای مورد بررسی، از عدم قطعیت در موضوع نظارت بر اساسی و شرعی بودن مصوبات مجلس و عدم رعایت اصل ثبات در تصمیمات شورا حکایت دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. الف) منابع فارسی

    - کتاب‌ها

    1. فاورو، لویی (1388). دادگاه‌های قانون اساسی الگوی اروپایی دادرسی اساسی. ترجمۀ علی اکبر گرجی ازندریانی. تهران: میزان.
    2. مهرپور، حسین (1392). مختصر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: دادگستر.
    3. مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی (1364). تهران: ادارۀ کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
    4. هاشمی، سید محمد (1387). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران- حاکمیت و نهادهای سیاسی. تهران: میزان.

    - مقالات

    1. ارسطا، محمدجواد (1396). گسترۀ نظارت شرعی شورای نگهبان در اصل چهارم قانون اساسی (نسبت‌سنجی اصول چهارم و یکصد و دوازدهم قانون اساسی). حقوق اسلامی، 14 (55)، 54-82.
    2. بهادری جهرمی، محمد (1395). جایگاه حقوقی تفسیر رسمی قانون اساسی در مقایسه با متن قانون اساسی با تأکید بر نظام حقوقی ایران، دانش حقوق عمومی، 5 (14)، 47-67.
    3. حیدرنژاد، ولی‌الله و غمامی، سید محمدمهدی (1398)، مطالعه تطبیقی شرایط و فرایندهای انتخاب و انتصاب قضات در نظام‌های حقوقی ایالت متحده امریکا و فرانسه. مطالعات حقوق تطبیقی، 10 (1)، 111-140.    Doi: 10.22059/JCL.2018.258134.633673
    4. خلف رضایی، حسین (1393). رویکردهای تفسیر قانون اساسی: به نگاهی به نظریات شورای نگهبان، دانش حقوق عمومی، 3 (7)، 73-93.

     Doi: 10.22054/qjpl.2022.59956.2605

    1. غمامی، سید محمدمهدی و منصوریان، مصطفی (1393). مفاهیم، مبانی و الگوهای دادرسی اساسی. دادرسی اساسی تطبیقی، تهران: پژوهشکدۀ شورای نگهبان، 15-65.
    2. رستمی، ولی و موسی‌پور، میثم (1390). تحلیل حقوقی اصل 115 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در خصوص شرایط رئیس جمهور. دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، 41 (1)، 225-240.           Doi: 20.1001.1.25885618.1390.41.1.13.1
    3. فرشتیان، حسن (1382). نگاهی به شورای قانون اساسی فرانسه و شورای نگهبان ایران. حکومت اسلامی، 8 (4)، 113-126.
    4. گرجی ازندریانی، علی‌اکبر (1397). شورای نگهبان به مثابه سوزنبان قانون. تحقیقات حقوقی، 21 (82)، 153-180.              Doi: 10.22034/JLR.2018.127827.1154
    5. فاورو، لویی (1386). دیوان قانون اساسی اتریش. ترجمۀ علی‌اکبر گرجی. حقوق اساسی، 4(8)، 371-384.
    6. منصوریان، ناصرعلی و ملازاده، علی (1394). سازوکارهای ناظر بر صیانت از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 6 (11)، 249-298.
    7. ولایی، علی و نوبهار، رحیم (1402). جایگاه صحت در ارزیابی صلاحیت داوطلبان انتخابات در نظام جمهوری اسلامی ایران. مطالعات حقوقی تطبیقی معاصر، 14 (30)، 275-305.

    Doi: 10.22034/LAW.2022.49902.3067

    - پایان‌نامه‌ها

    1. صولتی، اسماعیل (1391). مطالعۀ تطبیقی کارکرد شورای نگهبان و دیوان عالی فدرال آمریکا از منظر مطابقت قوانین عادی با قانون اساسی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ حقوق عمومی، دانشگاه شیراز.
    2. وامنانی، محمود (1391). ترکیب نهادهای متصدی صیانت از قانون اساسی در الگوی اروپای دادرسی اساسی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران.

     

     

     

    ب) منابع عربی

    - المقالات

    1. أحسن، غربی (2020). قراءة فی تشکیلة المحکمة الدستوریة فی ظل التعدیل الدستوری. العلوم القانوینة و الاجتماعیة، جامعة الجلفة، الجزائر، 5 (4)، 563-583.
    2. بربهاری، کاروان عزت (2015). الضمانات الاساسیه لاستقلال القضاء الاساسی فی الانظمة الفدرالی. کلیة القانون للعلوم القانونیة والسیاسیة، جامعة کرکوک، 4 (12)، 103-140.
    3. بسعود، حلیمة (2020). الصلاحیات الرقابیة للمجلس الدستوری: بین الرأی و القرار. الحقوق والعلوم الانسانیة، الجزائر، 13 (1)، 122-135.
    4. حسون، سامی جبار و عاجل عبید، عدنان (2017). المحکمه الاتحادیه العلیا فی ظل دستور جمهوریة العراق لعام 2005. الکلیة الاسلامیة الجامعة، الجامعة الاسلامیة فی النجف الاشرف، (44)، 439-478.
    5. رشیدة العام (2005). المجلس الدستوری: تشکیل و صلاحیات. العلوم الانسانیة، کلیة الحقوق و العلوم السیاسیة جامعة محمد خیضر- بسکرة، (7).، 28-92.
    6. عبود الخفاجی، احمدعلی (2017). الأثر الزمنی للحکم الصادر من المحکمة الاتحادیة العلیا بإلغاء القانون غیر الدستوری. المؤتمر العلمی السنوی الثالث عشر لکلیة القانون.
    7. عبود الزبیدی، عطیوری، یاسر (2010). المحکمه الاتحادیه العلیا العراقیه و دورها فی حمایة نصوص الدستور( دراسته مقارنة). جامعة بابل کلیة التربیة للعلوم الإنسانیة، 1 (3)، 10-73.
    8. عمار، عباس (2013). دور المجلس الدستوری فی ضمان مبدا سو الدستور. المجلس الدستوری، 1 (1)، 59-92.
    9. غربی، أحسن (2021). المحکمة الدستوریة فی الجزائر. الشامة للحقوق، الجزائر، 1 (1)، 64-84.

    - الرسالات

    1. حاتم، محمد عبدالرحیم (2009). المحکمة الاتحادیه العلیا فی الدستور العراقی. رسالة لنیل درجة الماجیستر، کلیه الحقوق فی الجامعه الاسلامیة فی لبنان.
    2. حنان المصطفى، محمد شراج (2018). الإحالة إلى المحکمة الاتحادیة العلیا فی الدعوى الدستوریة (دراسة مقارنة)، أطروحة لحصول على درجة الماجستیر فی القانون العام، جامعة الامارات العربیة المتحدة، کلیة القانون.
    3. زهوه بوشعلة و کاهنة بلوز (2013). المرکز القانونی لمجلس الدستوری فی النظام السیاسی الجزائری. مذکرة لنیل شهادة الماستر.
    4. ولید احمد، مصطفی (2016). القضاء الاساسی فی العراق. رسالة لنیل شهادة البکالوریوس، قسم القانون العام، جامعة دیالی، الکلیة الحقوق و العلوم السیاسیة.