مطالعۀ تطبیقی مجازات اعدام در قوانین کشورهای اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار پژوهشگاه حوزه دانشگاه قم،

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه تهران دانشکدگان فارابی

10.22034/law.2023.55627.3248

چکیده

بررسی مجازات اعدام به‌عنوان یکی از مصادیق سلب‌کنندۀ حق حیات، همواره یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های حقوق بشری بوده است. بر همین اساس، بررسی آن در قوانین اساسی و قانون مجازات کشورهای اسلامی هم فی‌نفسه و هم با عنایت به نوع و میزان تأثیرپذیری این کشورها از رویکردهای عرفی حقوق بشری یا موازین اسلامی از بایسته‌های مطالعات حقوق بشری است. این مقاله بهدنبال پاسخگویی به این پرسش کلیدی است که کشورهای اسلامی در خصوص «مجازات اعدام» چه رویکردی را مورد توجه قرار داده‌اند. این تحقیق مبتنی بر روش توصیفی- تحلیلی و بر پایۀ مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی سامان ‌یافته است. یافته‌های مقاله نشان می‌دهد که میزان اهتمام به حقوق و آزادی‌ها و نوع مواجهه با آنها در میان کشورهای اسلامی، نسبت مستقیمی با رابطۀ دین و دولت دارد؛ هرچند دوگانۀ عرف و شرع در مقولۀ حق بر حیات در قوانین اساسی و قانون مجازات کشورهای اسلامی بازتاب‌های متفاوتی داشته است. در خصوص مجازات اعدام، درحالی‌ که رویکردهای افراطی (تجویز حداکثری) از یک‌ سو و رویکردهای تفریطی (ممنوعیت حداکثری) از سوی دیگر در برابر هم صف‌آرایی کرده‌اند، الگوی غالبِ پذیرفته‌شده در کشورهای اسلامی در این باره، همسو با نظام حقوق بشر عرفی و سکولار و متأثر از رویکرد واگرایی دین و دولت است؛ هرچند با قدرت گرفتن همگرایی دین و دولت در برخی کشورهای اسلامی، مقاومت‌های جدی در خصوص پایبندی به نصوص دینی قابل پیش‌بینی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. الف) منابع فارسی

    - کتاب‌ها

    1. زراعت، عباس (1392). شرح مختصر قانون مجازات اسلامی (مصوب 1392). تهران: ققنوس.
    2. میرمحمدصادقی، حسین (1400). حقوق جزای عمومی. تهران: دادگستر.
    3. مصدق، محمد (1392). شرح قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 با رویکرد کاربردی. تهران: جنگل.
    4. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین (1396). دانشـنامۀ علـوم جنـایی اقتصادی. تهران: نشر میزان.

    - مقالات

    1. فلاح خاریکی، امین و حاجی‌تبار فیروزجائی، حسن(1402). جایگاه رشد جزایی در مسئولیت کیفری از منظر فقه امامیه و حقوق ایران.پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 19 (71)، 140-165.                                    Doi: 22034/ijrj.2023.702563
    2. مرعشی، سید محمدحسن؛ میرمحمدصادقی، حسین؛ نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین؛ محمدی، قاسم (1382). بزهکاری اطفال در حقوق ایران و لایحه قضائی تشکیل دادگاه اطفال و نوجوانان. حقوقی دادگستری، 4 (45)، 7-60.

    - اعلامیه‌ها

    1. اعلامیۀ اسلامی حقوق بشر، مصوب 1991.
    2. اعلامیۀ جهانی حقوق بشر، مصوب 1948.
    3. اعلامیۀ حقوق بشر سازمان همکاری اسلامی، مصوب نوامبر 2020.

     

    - قوانین

    1. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، 1357.
    2. قانون اساسی جمهوری اسلامی پاکستان، 2015.
    3. قانون اساسی جمهوری ترکیه، 1982.
    4. قانون مجازات اسلامی، مصوب 1392.

    ب) منابع عربی

    - الکتب

    1. عاملی، زین‌الدین بن علی (1381). مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه.
    2. مفید، محمد‌بن محمد (1413 ق). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد. قم: کنگرۀ شیخ مفید.

    - الإعلانات

    1. دُستور الأردن، عام 1952.
    2. دُستور الإمارات العربیة المتحدة، عام 1971.
    3. دُستور لبنان، المعدل عام 2004.
    4. دُستور الجمهوریه الجزائریه الدیمقراطیه الشعبیة، عام 2020.
    5. دُستور عمان، عام 2021.
    6. دُستور المملکه العربیه السعودیة عام 1992.
    7. دُستور تونس، عام 2022.
    8. دُستور جمهوریه العراق، عام 2005.
    9. دُستور دولة الکویت، عام 1962.
    10. دُستور دولة قطر، عام 2004.
    11. دُستور سوریا (الجمهوریة العربیة السوریة)، عام 2012.
    12. دُستور مملکه البحرین، عام 2002.

    - الإعلانات

    1. قانون العقوبات الاردنی، مع التعدیلات عام 2023.
    2. قانون العقوبات البحرینی، عام 1976.
    3. قانون العقوبات الجزائری، عام 1960.
    4. قانون العقوبات السوری عام1949 المعدّل بــ المرسوم التشریعی 1 عام2011.
    5. قانون العقوبات العراقی، عام 1969.
    6. قانون العقوبات اللبنانی، المعدل عام 1983.
    7. قانون العقوبات المصری، عام 1937.
    8. لیبیا، الاعلان الدُستوری عام 1433/ 2012.
    9. میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، سال 1976.
    10. میثاق منظمة التعاون الاسلامی، عام 1974.
    11. الوثیقة الدستوریة السودانیة، للفترة الانتقالیة لسنة 2019.

    ج) منابع انگلیسی

    - Laws & Declarations

    • Albania's Constitution of 29 April 1991.
    • Constitution of Azerbaijan (2009).
    • Constitution of the Republic of Uzbekistan (2017).
    • General comment No. 36 (2018) on article 6 of the
      International Covenant on Civil and Political Rights, on the
      Right to Life.
    1. Indonesia's Constitution of 1945, Reinstated in 1959, with Amendments Through 2002
    • International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR )1966(.
    • Law No. 23/2002 on Children Protection, Indonesia
    • Law No. 26/2000 on Human Rights Courts, Indonesia
    • Malaysia’s Constitution of 1957 with Amendments Through 2007.
    • Morocco's Constitution of 2011.
    • New Criminal Code Passed by Parliament; Available at: https://www.loc.gov/item/global-legal-monitor/2022-12-11/indonesia-new-criminal-code-passed-by-parliament/
    • Nigeria’s Constitution of 1999 with Amendments Through 2011.
    • The Death Penalty in the Middle East and North Africa, European Parliament, 04 December 2012.
    • The Universal Declaration of Human Rights (1948).

    - Websites

    • coe.int/en/web/portal/azerbaijan
    • mahkamahkonstitusi.go.id
    • makarem.ir
    • noorihamedani.ir
    • pjd.ma/media/47256.html