بررسی تطبیقی مبانی هنجاری نظریۀ دستان پاک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه تهران

10.22034/law.2023.54420.3218

چکیده

در نظام‌های حقوقی کامن‌لا و همچنین حقوق‌های نرم فرامرزی، همچون حقوق بازرگانی فراملی و حقوق داوری بین‌المللی، این اصل کلی که تخلف اشخاص در موضوع مرتبط با دعوای مطرح‌شده ممکن است به سلب حق آنها نسبت به استماع دعوایشان منجر گردد، پذیرفته‌شده ‌است. این اصل را در اروپای قاره‌ای، قاعدة ممنوعیت استناد به عمل نامشروع خویش و در کامن‌لا- که خاستگاه قواعد حقوقی مرتبط با این اصل است- نظریۀ دستان پاک می‌نامند. دیرهنگامی است که موضوع پذیرش این نظریه در حقوق ایران و فقه اسلامی از سوی نویسندگان متعددی مطرح شده و به‌عنوان یک قاعدۀ آیینی، مبانی مختلفی در توجیه آن ارائه گردیده است. در مقالۀ حاضر، نگارندگان در تلاش‌اند تا با واکاوی مبانی این نظریه، هنجارهای مبنای آن را مورد کنکاش فلسفی قرار دهند. برخی، هدف این اصل را هنجار اخلاقی لزوم حفاظت از کمال اخلاقی دادگاه دانسته‌اند و بعضی، هنجار «تو نیز چنینی» را مبنای آن می‌دانند. هنجار اخلاقی یادشده، افراد را از شکایت و اعتراض نسبت به کسانی که مرتکب تخلفی مشابه یا مرتبط با آنچه شاکیان/ معترضان قبلاً مرتکب شده‌اند، بازمی‌دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. الف) منابع فارسی

    - کتاب‌ها

    1. کاتوزیان، ناصر (1395). فلسفۀ حقوق: تعریف و ماهیت حقوق. تهران: سهامی انتشار.
    2. طباطبایی، محمدحسین (1374). ترجمۀ تفسیر المیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامی.

    - مقالات

    1. محسنی، حسن و داودی، حسن (1400). اصل منع استناد به عمل خلاف قانون خود در ادعا و دفاع. حقوقی دادگستری، 85(116)، 185-207.
    2. ایزانلو، محسن؛ غفاری، امیر؛ عرب اسدی، طاها (1401). اصل ممنوعیت استناد به عمل نامشروع خویش؛ مطالعه‌ای تطبیقی در فقه اسلامی و حقوق ایران. حقوق خصوصی، 19(1)، 247-270. DOI: 10.22059/jolt.2022.346317.1007122
    3. محسنی، حسن و رضایی‌نژاد، امیرحسین (1390). حقوق و اخلاق؛ اخلاق و دادرسی: تأملاتی پیرامون اعتبار صدای ضبط شده بدون اخطار. حقوقی دادگستری، 75(73)، 65-82.

    DOI: 10.22106/jlj.2011.11091

    1. نقیبی، سید ابوالقاسم؛ تقی‌زاده، ابراهیم؛ باقری، عباس (1393). جایگاه حسن نیت در فقه امامیه. فقه اسلامی، 15(1)، 33-57. DOI: 10.30497/law.2014.1571
    2. موسوی بجنوردی، سید محمد (1386). نقش حسن نیت در عقود و قراردادها در فقه و حقوق. حقوق و علوم سیاسی، (2)، 7-20.

    ب) منابع عربی

    1. التوحیدی، محمدعلی (1386ش). مصباح الفقاهة فی المعاملات، من تقریر بحث الاستاذ الاکبر آیة الله العظمى السید ابو القاسم الخوئى رحمه الله تعالی. قم: موسسۀ احیاء آثار الامام الخوئی (ره).
    2. الرازی الجصاص، احمدبن علی (1995م)، أحکام القرآن. بیروت: دار الکتب العلمیه.

    ج) منابع انگلیسی

    - Books

    • Austin, J.L. (1975). How to Do Things with Words. 2nd by J. O. Urmson Marina Sbisà, Cambridge: Harvard University Press.
    • Damian Cox, Marguerite La Caze & Michael Levine (2017). Integrity and the Fragile Self. 1st, Oxgordshire: Routledge.
    • Dobbs, Dan B. (2017). Law of Remedies: Damages, Equity, Restitution. 3rd, S.T. Paul, M.N: West Academic Publishing.
    • Duff, Anthony (2003). Punishment, Communication, and Community. Oxford: Oxford University Press.
    • Duff, Anthony) 1986). Trials and Punishment. Cambridge: Cambridge University Press.
    • Dworkin, Gerald (2000). Morally Speaking. in Edna Ullmann-Margalit (ed.), Reasoning Practically, Oxford: Oxford University Press.
    • Fischer, James M. (2014). Understanding Remedies. 3rd, New York: Lexis Nexis.
    • Gardner, John (2008). Introduction, in H.L.A. Hart, Punishment and Responsibility. 2nd, Oxford: Oxford University Press.
    • Garner, Bryan A. (2019). Black’s Law Dictionary. 11th, London: Thomson Reuters.
    • Hampton, Jean (1992). An Expressive Theory of Retribution, in Retribution and Its Critiques. Wesley Cragg ed., 1–27.
    • Holtug, Nils (2004). Person-Affecting Moralities, in Jesper Ryberg, Torbjörn Tännsjö (eds.), The Repugnant Conclusion: Essays on Population Ethics. Kluwer Law International, Dordrecht.
    • Kant, Immanuel, & Kant, R. Sullivan (1996). The Metaphysics of Morals (Cambridge Texts in the History of Philosophy). M. Gregor, ed., Cambridge: Cambridge University Press,
    • Moore, Michael S. (1987). The Moral Worth of Retribution, in Responsibility, Character, and the Emotions, Ferdinand Schoeman
    • Publisher's Editorial Staff (1996). American Jurisprudence 2d: State and Federal. Vol. 27, Eminent Domain to Escheat, Equity,
    • Sher, Goerge, (1987). Desert. Prinston: Princeton University Press.
    • Williams, Bernard (1981). Integrity, Persons, Character and Morality, in Moral Luck, Cambridge: Cambridge University Press.
    • Wright, Charles Alan & Miller, Arthur R. (2010). Federal Practice and Procedure. 2nd, London: Thomson Reuters.
    • York, Kenneth H; Bauman, John A. & Rendleman, Doug (1992). Cases and Materials on Remedies. 5th, S.T. Paul, M.N: West Academic Publishing.

    - Articles

    • Anenson, T. Leight (2010). Beyond Chafee: A Process-Based Theory of Unclean Hands. American Business Law Journal, 47. Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=1585990.
    • Calhoun, Cheshire (1995). Standing for Something. Journal of Philosophy, 92.
    • Cohen, G.A. (2006). Casting the First Stone: Who Can, and Who Can’t, Condemn the Terrorists? Royal Institute of Philosophy Supplements, 58.
    • Cox, Damian, La Caze, Marguerite & Levine, Michael (2008). Integrity. in The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward N. Zalta ed. Available at:

    https://libres.uncg.edu/ir/uncg/f/H_Gert_Hampton_2004.pdf.

    • Davis, M. (1983). How to Make the Punishment Fit the Crime? Ethics, 93.
    • Finnis, John (1972). The Restoration of Retribution. Analysis, 32.
    • Goldberg, John C.P. & Zipursky, Benjamin C. (2010). Torts as Wrongs. Texas Law Review, 88.
    • Herstein, Ori J. (2009). Historic Injustice, Group Membership and Harm to Individuals: Defending Claims for Historic Justice from the Non-Identity Problem. Harvard Black Letter Law Journal, 25.
    • Herstein, Ori (2011). A Normative Theory of the Clean Hands Defense. Journal of Legal Theory, 17.
    • Hohfeld, Wesley (1913). Some Fundamental Legal Conceptions as Applied in Legal Reasoning. Yale Law Journal, 23.
    • Kolber, Adam Jason (2009). The Subjective Experience of Punishment. Columbia Law Review, Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=1090337.
    • Moore, Michael S. (1993). Justifying Retributivism. Israel Law Review, 27.
    • Walen, Alec (Summer 2021). Retributive Justice. The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Edward N. Zalta (ed.), URL = https://plato.stanford.edu/archives/sum2021/entries/justice-retributive/.
    • Wallace, R. Jay (2010). Hypocrisy, Moral Address, and the Equal Standing of Persons. Philosophy & Public Affairs, 38.
    • Wood, David (2010). Punishment: Philosophy Compass, 5.
    • Zipursky, Benjamin C. (2003). Civil Recourse, Not Corrective Justice. George Washington Law Review, 91.