بزهدیدگیِ اطفال و نوجوانان از مسائل مبتلابه دنیای کنونی است. شرایط جسمی و روحی کودکان، آسیبپذیری آنان و کثرت موارد کودکآزاری، وجود نظام دادرسی ویژهای را برای این قشر موجه میسازد. در اسناد بینالمللی تا چند دهه قبل رهنمودهای اندکی در خصوص دادرسی افتراقی کودکان بزهدیده وجود داشت و تمرکز بر بزهکاری کودکان بود، لکن در دو دهۀ اخیر تحت تأثیر دیدگاههای جرمشناختی و نیز تلاشهای نهادهای مدنی این امر مورد توجه محافل حقوقی و اسناد بینالمللی قرار گرفته است. حقوق ایران با تصویب قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1381 و قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، این موضوع را در عرصۀ قانونگذاری وارد کرده، ولی شاخصههای دادرسی افتراقی را مورد توجه قرار نداده است. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی با هدف بررسی مؤلفههای اصلی دادرسی افتراقی کودکان بزهدیده در مرحلۀ پیشمحاکمه در حقوق ایران بهرشته تحریر درآمده است. در این راستا ضمن تبیین شاخصههای موضوع، شرایط موجود بررسی و با نگاهی به اسناد بینالمللی وضعیت مطلوب تبیین میگردد. بر اساس یافتههای پژوهش، بهرغم تلاشهای قانونگذار در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399، همچنان نقایصی در این عرصه ملاحظه میشود.
بوریکان، ژان، «اطفال بزهکار و بزهدیده در حقوق فرانسه»، ترجمۀ علیحسین نجفی ابرندآبادی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ش 2 (1381).
پویاسیرت، محمدحسین، «رسیدگی به جرایم اطفال در قانون آیین دادرسی کیفری»، مطالعات حقوق، ش 9 (1388).
جوان جعفری، عبدالرضا و قتلویی، شعله، «نقش مددکار اجتماعی در نظام عدالت کیفری اطفال و نوجوانان بزه دیده»، وکیل مدافع، ش 15 (1395).
رجبی، ابراهیم، «درمانگاه بزهدیده و بزهدیدگی و نقش پلیس در آن»، دانش انتظامی، ش 46 (1389).
کوشکی، غلامحسین، «سازمانهای غیردولتی: از انفعال تا مشارکت رو به فعال در تعقیبدعوای عمومی»، پژوهش حقوق کیفری، ش 4 (1392).
محمدی نوقیزاده، مریم؛ مهرا، نسرین؛ سماواتی پیروز، امیر، «سازکارهای اخلاقی در حمایت از رنجدیدگان در سکوت با رویکرد کاهش رقم سیاه جرایم علیه اطفال»، پژوهشهای اخلاقی، ش 39 (1399).
موذنزادگان، حسنعلی و جوادی، حسین، «الزامات و سازوکارهای پلیس اطفال و نوجوانان در ایران (مطالعۀ تطبیقی: حقوق آمریکا)»، پژوهشهای حقوق جزا، ش 5 (1394).
موذنزادگان، حسنعلی؛ بیگیزاده، پرویز؛ کوشکی، غلامحسین، «کاربست آیین دادرسی کیفری افتراقی نسبت به اشخاص حقوقی»، پژوهش حقوق کیفری، ش 29 (1398).
میرکمالی، سید علیرضا و حسینی، انسیه، «دادرسی کیفری افتراقی اطفال در قانون آیین دادرسی 1392»، پژوهشنامۀ حقوق کیفری، ش 14 (1395).
نیازپور، امیرحسن، «دادگاههای کیفری رسیدگیکننده به جرمهای اطفال و نوجوانان»، مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، ش 15 (1396).
- پایاننامهها
شریف رازی، ژینوس، حمایت ازاطفال بزهدیده در فرآیند دادرسی کیفری ایران و انگلستان، دانشکدۀ حقوق دانشگاه شهید بهشتی، 1387.
فخاری، علی، دادرسی عادلانۀ اطفال در حقوق بشر بینالمللی و حقوق ایران، دانشگاه شهید بهشتی، 1388.
- همایش
شایگان، محمد، «الگوی عدالت کیفری کودکان و نوجوانان معارض با قانون در حقوق ایران»، مجموعه مقالات همایش ملی عدالت کیفری کودکان و نوجوانان در حقوق ایران، (تهران: دانشگاه علوم قضایی، چ 1، 1389).
ب) منابععربی
- کتابها
خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، ج 1، (قم: موسسه دار العلم، چ1، بیتا).
طوسى، محمد، الخلاف، ج 3، (قم: دفتر انتشارات اسلامى، چ 1، 1407).
ج) منابع انگلیسی و فرانسه
- Books
Peter Bal, Discourse Ethics and Human Rights in Criminal Procedure, in Habermas, Modernity and Law, Edited by Mathieu Deflem, Sage Publication, 1996.
Stephen Brown, et al, Criminology, Explaining Crime and its Context, Seventh Edition, Anderson Publishing, 2010.
Trojanowicz, Robert C; Bucqueroux, Bonnie, Community Policing: A Contemporary Perspective Cincinnati, OH: Anderson, 1990.
- Articles
Bradley D. McAuliff, Joshua Lapin, Sandra Michel, Support Person Presence and Child Victim Testimony: Believe it or Not, Behavioral Sciences & the Law, Vol. 33, No. 4, 2015.
De wijze, Stephen, Punishing 'Dirty Hands, Ethical Theory and Moral Practice, 16, No. 4, 2013.
Lisa Bunting, Invisible Victims: Recorded Crime and Children in the UK, Journal: Child Abuse Review, 23, Issue 3, 2014.
Louis Jean. Adoption D’une Convertion International Sur Les Droits De L’enfant, Revue Du Droit Public, No. 2, 1990.
Miller, Brett, Banks-Brett, Experience and Ideology on Specialized Courts: the Case of the Court of Appeals for the Federal Circuit, Law& Society Review, Vol. 43, No. 4, 2009.