بررسی ارکان نهاد تجاوز به ملک در نظام کامن‌لا در مقایسۀ تطبیقی با تصرف عدوانی و غصب در حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه قم

چکیده

زمین تحت مالکیت و تصرف انسان در همۀ نظام‌های حقوقی جایگاه و اهمیت ویژه‌ای دارد و قانون‌گذار با رعایت شرایط خاصی، حمایت‌های مهمی از این دارایی به‌عمل می‌آورد. حقوق اسلام و کامن‌لا هم برای زمین اهمیت خاصی قائل است و در مقررات مختلف مدنی و جزایی از مالک و متصرف حمایت نموده است. تأسیس حقوقی تجاوز (Trespass)، یکی از مهم‌ترین مباحث مسئولیت مدنی در نظام کامن‌لا در این خصوص به‌شمار می‌رود که یکی از اقسام آن تجاوز به ملک (Trespass to land) است. اگرچه این تأسیس حقوقی با چنین عنوانی در حقوق ایران وجود ندارد، با این حال، با ارزیابی دقیق و شناخت ارکان آن می‌توان ادعا کرد مفاد آن را در نهاد تصرف عدوانی و غصب در نظام حقوقی ایران می‌توان یافت. ازآنجا که تجاوز به ملک سابقۀ طولانی در آرای قضایی کامن‌لا دارد، از تحلیل و مقایسۀ ارکان این سه نهاد می‌توان به شناخت وجوه اشتراک و افتراق عناصر و مسئولیت‌های ناشی از هریک در دو سیستم حقوقی دست یافت و از دستاوردهای این نظام با توجه به قدمت دیرینۀ دعاوی مربوط به تجاوز به ملک و رویۀ قضایی، برای ارتقای حقوق داخلی استفاده کرد. نگارندگان این مقاله پس از بررسی ارکان هریک از تجاوز‌ به ملک در نظام کامن‌لا، تصرف عدوانی و غصب در حقوق ایران، به تحلیل و مقایسۀ ارکان و مسئولیت این سه نهاد حقوقی می‌پردازند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. الف) منابع فارسی

    - کتاب‌ها

    1. باریکلو، علی‌رضا، مسئولیت مدنی، (تهران: میزان، چ 2، 1387).
    2. بیات، فرهاد و بیات، شیرین، حقوق مدنی، (تهران: انتشارات ارشد، چ 17، 1398).
    3. حسینی‌نژاد، حسینقلی، مسئولیت مدنی، (تهران: مجد، چ 1، 1389).
    4. حیاتی، علی‌عباس، مسئولیت مدنی، (تهران: میزان، چ 1، 1392).
    5. شمس، عبدلله، آیین دادرسی مدنی، دورۀ پیشرفته، ج 1، (تهران: دراک، چ 2، 1394).
    6. صالحی، اسمعیل، مقایسۀ دعاوی تصرف در حقوق ایران و فرانسه، (تهران: مجد، چ 1، 1397).
    7. صفایی، سید حسین و رحیمی، حبیب‌الله، مسئولیت مدنی، (قم، سمت، چ 3، 1393).
    8. صفایی، سید حسین و رحیمی، حبیب‌الله، مسئولیت مدنی تطبیقی، (تهران: شهردانش، چ 1، 1397).
    9. ضرابی، میترا و اکبری، سلیمان، بایستههای حقوق مدنی، (تهران: طرح نوین اندیشه، چ 12، 1401).
    10. قاسم‌زاده، سید مرتضی، الزامها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد، (تهران: میزان، چ 9، 1390).
    11. کاتوزیان، ناصر، الزامهای خارج از قرارداد، ج 2، (تهران: انتشارات دانشگاه تهران: چ 1، 1374).
    12. محسنی، حسن، آیین دادرسی مدنی فرانسه، ج 2، (تهران: شرکت سهامی انتشار، چ 1، 1394).
    13. محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه، ج 1، (تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چ 12، 1364).

     

    - مقاله‌ها

    1. ابهری، حمید و پرتوی، ایوب، «مفهوم و قلمرو غصب در فقه اسلامی و حقوق مدنی ایران»، مقالات و بررسی‌ها، دفتر 89، (1400).
    2. امینی، منصور و عبدی، مونا، «بررسی تطبیقی خسارت از دست دادن حق استفاده از اموال در نظام های حقوقی ایالات متحده امریکا و ایران»، مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، ش 24 (1400).
    3. بابایی، ایرج و کشاورز، اسماعیل، «بررسی تطبیقی ساختار مسئولیت مدنی در حقوق کامن لا و اسلام»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، ش 1 (1397).
    4. میرشکاری، عباس، «بررسی استحقاق غاصب نسبت به افزایش قیمت مال مغصوب»، قضاوت، ش 74 (1390).

    ب) منابع عربی

    - کتاب‌ها

    1. اصفهانی، ابوالحسن، وسیله النجاه مع تعلیق الام الخمینی ره، ج 1 (قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره، چ 1، 1380).
    2. حسینی عاملی، سید محمدجواد، مفتاح الکرامه فی شرح القواعد العلامه، ج 18، (قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، چ 1، بی تا).
    3. حلّی، یحیی‌بن سعید، الجامع للشرائع، ج 1 (قم: انتشارات مؤسسۀ سید الشهداء، چ 1، 1405ق).
    4. طوسی، محمد‌بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیه، ج 2، (بی‌‌جا، مرتضوی، بی‌تا).
    5. عاملی، زین‌الدین، الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، (قم: دارالتفسیر، چ 4، 1382).
    6. عاملی، محمد‌بن مکی، اللمعة الدمشقیة، (قم: دارالناصر، چ 1، 1406 ق).
    7. فاضل موحدی لنکرانی، محمد، کتاب الغصب احیاء الموات المشترکات و اللقطه، ج 1، (قم: مرکز نشر فقه الأئمه الاطهار (ع)، چ 1، 1387).
    8. مشکینی، علی‌اکبر، مصطلحات الفقه، (قم: نشر الهادی، چ 5، 1386).
    9. موسوی خمینی، روح‌الله، تحریرالوسیله، (تهران: انتشارات مؤسسۀ العروج، چ 1، 1397).
    10. نجفی جواهری، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، (قم: مؤسسۀ نشر اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، چ 7، 1432 ق).

    ج) منابع انگلیسی

    - Books

    1. Bangia, R.K. Law of Torts, (Delhi: Allahabad law Agency published, Twenty Second Edition, 2010).
    2. Barker, David, Law Made Simple, (London: Made Simple Publication, Twelfth Edition, 2007).
    3. Garner, Bryan A., Black Law Dictionary, (America: Thomson Reuters Business, Ninth Edition, 2009).
    4. Harpwood, Vivienne, Modern Tort Law, (London: Cavendish Publishing Limited, Fifth Edition, 2003).
    5. Law, Jonathan, Oxford Dictionary of Law, (Oxford: Oxford University Press, Eight Edition, 2015).
    6. Peel, Edwin & Goudkamp, James, Winfield& Jolowicz Tort, (London: Sweet & Maxwell, Nineteenth Edition, 2014).

    - Articles

    1. Beever, Allan, “The Form of Liability in the Torts of Trespass”, sage Journal, Vol. 40, No. 4, 378- 399 (2011).
    2. Depoorter, Ben, “Fair Trespass”, Columbia Law Review, Vol. 111, 1090- 1136, (2011).
    3. Dorfman, Avihay, Jacob, Assef, “The Fault of Trespass”, University of Toronto Law Journal, Vol. 65, No. 1, 48-98 (2015).
    4. Pue, W. Wesley, “Trespass and Rights”, Paper Prepared for the Ipperwash Inquiry, (2005).
    5. Rankin, Wilton, “Torts-Trespass to Land- Unintentional and No Negligent Entry as a Defence”, North Carolina Law Review, Vol. 36, No. 2, 251 (1958).
    6. Scharoff, Laurent, “Constitutional Trespass”, Tennessee Law Review, Vol. 81, No. 877, 877-928 (2014).
    7. Snow Ned, “Accessing the Internet Through the Neighbor’s Wireless Internet Connection: Physical Trespass in Virtual Reality”, Nebraska Law Review, Vol. 84, Issue 4, 1226-1264, (2005).
    8. Stein, Alex., Parchomovsky, Gideon, “Reconceptualizing Trespass”, North Western University Law Review Journal, Vol. 103, No. 4, 1823-1862 (2009).