تحلیل حقوقی اعمال نظارت پس از واگذاری در خصوصی‌سازی‌ها (موانع و راهکارها)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری حقوق عمومی دانشگاه تبریز

2 استادیار دانشگاه تبریز

چکیده

نظارت نوعی مراقبتِ نظام‌مند، مستمر و پیوسته برای تضمین انجام صحیح و کامل وظایف و تکالیف مشخص‌شده در یک حوزۀ معین به‌منظور افزایش حداکثری ضریب تحقق هدف و یا اهداف موردنظر است و می‌تواند پیشینی یا استصوابی و پسینی یا اطلاعی باشد. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، نظارت به‌عنوان یک کار‌ویژه و وظیفه‌ای مهم پیوسته مورد نظر قانون‌گذار اساسی بوده است. نظارت بر شرکت‌های واگذارشده و ارزیابی عملکرد آنها به‌عنوان یکی از مراحل مهم و جدایی‌ناپذیر در فرایند خصوصی‌سازی به‌حساب می‌آید و از مهم‌ترین برنامه‌های سازمان خصوصی‌سازی در مرحلۀ پس از واگذاری است. مسلماً پس از فرایند اجرایی واگذاری بنگاه‌ها، نظارت مهم‌ترین عامل در به‌انجام رساندن صحیح فرایند واگذاری است. بر این اساس، نظارت بر فعالیت‌های مراکز اقتصادی واگذار‌شده و ارزیابی عملکرد آنها، از مهم‌ترین اختیارات دولت در مرحلۀ پس از خصوصی‌سازی است. در حالت کلی، نظارت پس از واگذاری از سوی سازمان خصوصی‌سازی به‌منظور جلوگیری از نقض تعهدات خریداران و همچنین تشویق و اعطای تخفیفات و گاه تنبیه و درنتیجه پرداخت خسارت از جانب برخی از آنها و نیز در راستای حمایت و تأمین امنیت نسبت به وضعیت اشتغال و حقوق و دستمزد کارکنان صورت می‌پذیرد که به‌منظور تضمین موفقیت برنامۀ خصوصی‌سازی و اجرایی سیاست کلی اصل 44 در کشور است. به‌طور کلی محدوده و شیوۀ اعمال حاکمیت دولت پس از واگذاری بنگاه‌های دولتی به بخش خصوصی در سطوح مختلف وکاملاً متفاوت صورت می‌گیرد. در این پژوهش تلاش شده است که به گسترۀ اعمال نظارتی پس از واگذاری بنگاه‌ها با توجه به قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 و دستورالعمل‌های مرتبط با آن پرداخته شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. الف) منابع فارسی

    - کتاب‌ها

    1. اسلامی‌نژاد، سید علی، خصوصیسازی در ایران، (تهران: نشر فرهنگ دهخدا، 1392).
    2. امینی، رامین و وجیهه مهجوریان، اصل 44 و فرایند خصوص یسازی در ایران و جهان، (سایت شبکۀ خبری کشاورزی ایران، 1389)
    3. رزاقی، ابراهیم، اقتصاد ایران، (تهران: نشر نی، 1394).
    4. عباسی، منصوره، چالشها و الزامات خصوصیسازی و اجرای سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی، (تهران: مؤسسۀ تحقیقاتی تدبیر اقتصاد، 1388).
    5. نقیبی، سید حسین، مجموعۀ مقررات اصل (44) قانون اساسی، (تهران: چاپ و انتشار توسط اتاق بازرگانی ایران، 1388).

    - مقالهها

    1. آل عمران، رویا و آل عمران سید علی، «خصوصی‌سازی و سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی»، بررسی مسائل و سیاستهای اقتصادی، ش 12 ( 1390).
    2. جعفرپور، محمود، «آسیب‌شناسی خصوصی‌سازی در ایران»، بررسیهای بازرگانی، ش 104 (1399).
    3. چراتیان، ایمان، «واکاوی چالش‌های شورای رقابت»، مجلس و راهبرد، ش 73 ( 1392).
    4. رضایی‌زاده، محمدجواد و کاظمی، داود، «بازشناسی نظریۀ «خدمات عمومی» و اصول حاکم بر آن در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، ش 5 (1391).
    5. رضوانیان، اویس، «بررسی ماهیت هیأت داوری موضوع مادۀ ۳۰ قانون اجرای سیاستهای کلی اصل ۴۴ با نگاهی به رویۀ قضایی»، برنامه‌ریزی و بودجه، ش 2 (1396)،
    6. شمس عرفان، «نقش نهادهای مقررات‌گذار در تنظیم خدمات عمومی»، اطلاعرسانی حقوقی معاونت حقوقی ریاست جمهوری، ش 20 (1388).
    7. شیخ‌الاسلامی، عباس و ابراهیمی، امید، «ارزیابی حقوقی ساختار سازمانی و کارکردهای شورای رقابت»، مطالعات حقوق عمومی، ش 3 (1398).
    8. صادقی، محسن و آجری آیسک، عاطفه، «لزوم نظارت بر خصوصی‌سازی در راستای اصل توازن منافع سه گتنه»، حقوق اقتصادی، ش 18( 1399).
    9. قاسمی، محسن، «نقش و مداخله‌گرایی اقتصادی قوۀ مجریه در تأمین حق مالکیت و آزادیهای اقتصادی شهروندان»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی قوۀ مجریه در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، (تهران: معاونت تدوین و تنقیح و انتشار قوانین و مقررات، چ 1، 1392).
    10. هداوند، مهدی و سر زعیم، علی، «تحول نقش دولت در اقتصاد»، اطلاعرسانی حقوقی معاونت حقوقی ریاست جمهوری، ش 14 (1387).

    - پایان‌نامه‌ها

    1. ذوقی پاکدل، شادی، بررسی وضعیت ادامۀ اشتغال کارکنان بنگاههای اقتصادی مشمول واگذاری به بخش غیردولتی با تأکید بر اجرای قانون اجرای سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، 1393.
    2. غفارپور دامناب، نیلوفر، آسیبشناسی سیاستهای خصوصیسازی در ایران؛ مطالعۀ موردی در صنعت نفت از سال 1384 تا 1389، رسالۀ دکتری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشکدۀ علوم سیاسی، 1391.
    3. کاردان زیرک، ندا، ساختار و وظایف نهاد ناظر در بازار سرمایه، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ حقوق دانشگاه شهید بهشتی، 1392.
    4. محمدی، فرشته، چالشهای حقوقی واگذاری واحدهای دولتی به بخش خصوصی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشکدۀ حقوق، 1391.
    5. محمودی، مرتضی، اختیارات دولت در دوران پساخصوصیسازی در ایران، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، 1395.
    6. محمدیان، زهرا، نقش نهاد نظارتی در بازار سرمایۀ ایران، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهر قدس، دانشکدۀ علوم انسانی، 1396.

    - قوانین و مقررات

    1. آیین‌نامۀ اجرایی «روش‌های واگذاری» مادۀ 19 قانون اجرای سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی.
    2. آیین‌نامۀ اجرایی تشخیص انطباق و طبقه‌بندی فعالیتها و بنگاههای اقتصادی جمهوری اسلامی با هریک از سه گروه مصرح در مادۀ 2 قانون اجرایی سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی.

    - آیین‌نامه‌های اجرایی نحوۀ تشکیل جلسات و چگونگی اتخاذ تصمیمات هیئت داوری

    1. دستورالعمل «واگذاری سهام یا بنگاههای قابل واگذاری از طریق مذاکره و نحوۀ انتخاب مدیران و متخصصان در موارد واگذاری از این طریق» در بندهای «ی» و «ب» مادۀ 40 قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44.
    2. دستورالعمل «نحوۀ نظارت پس از واگذاری»، موضوع جزء ب بند «ب» مادۀ 40 قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی.
    3. دستورالعمل اجرایی نحوۀ تنظیم قراردادهای واگذاری موضوع جزء 4 بند «ب» مادۀ 40 قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی.
    4. دستورالعمل نحوۀ أخذ تعهدات، درج شروط و اعطای تخفیفات به خریداران سهام کنترلی شرکت‌های دولتی
    5. دستورالعمل نحوۀ تنظیم قراردادهای واگذاری مشتمل بر تعیین اختیارات و تعهدات طرفین قراردادها، وثایق و تضمین‌ها، شرایط فسخ یا اقاله و نحوۀ اعمال تخفیفات و جرائم، موضوع جزء 2 بند «ب» مادۀ 40 قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی.
    6. سیاست‌های کلی اشتغال (28/ 04/1390)
    7. سیاست‌های کلی امنیت اقتصادی (مصوب 3/11/ 1379)
    8. قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی
    9. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
    10. قانون برنامۀ سوم توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
    11. قانون برنامۀ چهارم توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
    12. قانون برنامۀ پنجم توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

    ب) منابع انگیسی

    books

    1. Balasooriya Asoka & Alma Quarrel & Cog Hill Ken, Market-Based Reforms and Privatization in Sri Lanka, International Journal of Public Sector Management.Vol. 21, (2008), No. 1.
    2. Husin, R. Malaysian Economic Development with Emphasis on Public-Private Collaboration. World Bank PSD Conference, 2006.
    3. Koffman, L. & Macdonald, E. The Law of Contract. (Oxford University Press, 2004).
    4. P. & Others, The Global Programme Against Corruption. (UN Anticorruption Toolkit), United Nations Office on Drugs & Crime.Vienna (2004).

    site

    1. Privatization in the 21st Century: Recent Experience of OECD Countries.2009. Available at: www.oecd.org/daf/corporateaffairs (Last Visited: 2019/05/25) p. 17.
    2. Professor V.V.Ramanadham, PRIVATIZATION AND AFTER Monitoring and regulation, (2002).
    3. https://meidaan.com/archive/58809
    4. http://news.zar.ir/news/2355/%D8% %8%B2%DB%8C
    5. http://priv.ujsas.ac.ir/browse.php?a_id=31&sid=1&slc_lang=fa