جایگاه اصل صحت در ارزیابی صلاحیت داوطلبان انتخابات در نظام جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشگاه شهید بهشتی تهران

2 دانشیار دانشگاه شهید بهشتی تهران

چکیده

حق انتخاب کردن و حق انتخاب شدن ازجمله حق‏های طبیعی و بنیادین است که محدود نمودن آنها در مقام قانون‌گذاری و تفسیر قانون نیازمند توجیه است. از چشم‌انداز اسلامی نیز این دو حق از نمونه‌های مهم حق‌الناس‌اند. بنابر رویکرد حاکم در نظام جمهوری اسلامی و رویۀ شورای نگهبان، مناصب باید همچون امانت شرعی به افراد عادل سپرده شوند و در موارد تردید نسبت به وجودشرایط نیز اصل عدم جریان خواهد داشت. این رویه که شرایط انتخاب‏شونده را حداکثری و انتزاعی می‏کند، به ردّ صلاحیت تعداد قابل‌توجهی از داوطلبان در انتخابات‏های گوناگون منجر شده است. مقالۀ حاضر در پی ارائۀ راهکار و شاخصی در جهت گسترش و تضمین حقوق انتخاباتی مبتنی بر مبانی فقهی است. بر اساس یافته‏های این مقاله، کاربست اصل صحت تکلیفی و امارۀ صحت قانونی در فرایند بررسی صلاحیت داوطلبان انتخابات می‏تواند با حمایت از نامزدها در برابر اتهامات، وظیفۀ نظارت تضمینی را محقق سازد و ارزیابی شرایط ذهنی و کیفی را محدود نماید. همراهی اصل و امارۀ صحت با تفسیر مضیق از شرایط قانونی لازم، در راستای گسترش حق‏ها و آزادی‏ها قابل تحلیل است و تحولاتی را در نظام انتخاباتی ایران حتی با حفظ قوانین موجود رقم خواهد زد. به این منظور، مقاله به تعیین جایگاه اصل صحت در ارزیابی صلاحیت داوطلبان و شیوۀ صحیح تفسیر دربارۀ شرایط ذهنی و کیفی انتخاب‏شوندگان می‏پردازد و بر این مسئله تأکید دارد که می‏توان از اصل صحت تکلیفی و امارۀ صحت قانونی در احراز شرایط ذهنی و کیفی داوطلبان انتخابات، مانند اعتقاد و التزام به اسلام و نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی، بهره برد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. الف) فارسی

    - کتاب‌ها

    1. ایوبی، حجت‏الله، پیدایی و پایایی احزاب سیاسی در غرب، (تهران: سروش، 1382).
    2. بهجت، محمدتقی، استفتائات، ج 4، (قم: دفتر آیت‌الله بهجت، 1428).
    3. ثقفی تهرانی، محمد، تفسیر روان جاوید، ج 2، (تهران: برهان، 1398).
    4. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج 4، (تهران: گنج دانش، 1393).
    5. خسروی، حسن، حقوق انتخابات دموکراتیک، (تهران: مجد، 1395).
    6. سروش محلاتی، محمد، تأملات سیاسی علامه طباطبایی.
    7. شبیری زنجانی، سید موسی، کتاب نکاح، ج 10، (قم: مؤسسۀ پژوهشی رأی‏پرداز، 1419).
    8. شهید ثانی، مسالک ‏الافهام، ج 14، (قم: بنیاد معارف اسلامی، 1377).
    9. علینقی، امیرحسین، نظارت بر انتخابات و تشخیص صلاحیت داوطلبان، (تهران: نی، 1378).
    10. فنایی، ابوالقاسم، دین در ترازوی اخلاق، (تهران: صراط، چ 5، 1400).
    11. قافی، حسین و شریعتی، سعید، اصول فقه کاربردی، ج 3، (قم: سمت، 1392).
    12. کاتوزیان، ناصر، اثبات و دلیل اثبات، ج 2، (تهران: میزان، 1395).
    13. محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه، ج 1، (تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1406).
    14. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 15، (تهران: صدرا، 1388).
    15. ملکیان، مصطفی، ایمان و تعقل (درس‏گفتارهای فلسفۀ دین)، (قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، 1388).
    16. منتظری، حسینعلی، درس‏هایی از نهج‏البلاغه، ج 14، (قم: سرایی، 1397).
    17. موسی‏زاده، ابراهیم، دادرسی اساسی در جمهوری اسلامی ایران (اصول قانون اساسی در پرتو نظرات شورای نگهبان)، زیر نظر غلامحسین الهام، (تهران: مرکز تحقیقات شورای نگهبان، 1390).
    18. نراقی، احمد، رسائل و مسائل، (قم: کنگرۀ نراقیین ملامهدی و ملااحمد، 1422).
    19. نوبهار، رحیم، اصول فقه (مباحث الفاظ و قواعد تفسیر متن)، (تهران: میزان، 1399).
    20. ولایی، عیسی، قواعد فقهی، (قم: اندیشۀ مولانا، 1392).

    - مقالات

    1. تقی‏زاده، جواد، «انتخاب‏ناپذیری در حقوق انتخابات مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی با نگاهی به حقوق فرانسه»، پژوهش‏های حقوق تطبیقی، ش 4 (1388)، صص 70-97.
    2. حاجی‏پور، مرتضی، «حسن نیت تکلیفی در فقه امامیه»، مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، ش 7 (1392)، صص 31-68.
    3. حبیب‏نژاد، سید احمد، «شرایط انتخاب‏شوندگی در انتخابات مجلس شورای اسلامی در نظام حقوق اساسی ایران با نگاهی تطبیقی»، علوم سیاسی، ش 55 (1390)، صص 99-130.
    4. شهبازی، خیرالله، «بررسی شرایط انتخاب‏شوندگان در حقوق ایران»، مجلس و پژوهش، ش 38 (1382)، صص 175-191.
    5. کاتوزیان، ناصر، «اصول منطقی حاکم بر تفسیر قانون اساسی»، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش 66 (1383)، صص 329-339.
    6. گرجی، ابوالقاسم، «اصل صحت عمل غیر»، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش 1136 (1371)، صص 91-116.
    7. مرتضایی، سیداحمد، «پاسخ به شبهات نظارت استصوابی با رویکرد فقهی»، حکومت اسلامی، ش 1 (1389)، صص 135-160.
    8. نوبهار، رحیم، «فرض برائت؛ چشم‏اندازی اسلامی»، در مردی از تبار خرد و فضیلت (مجموعه مقالات بزرگداشت مقام علمی دکتر سید مصطفی محقق داماد)، (تهران: فرهنگستان جمهوری اسلامی، 1395).
    9. یاوری، اسدالله، «بررسی صلاحیت نامزدهای انتخاباتی توسط شورای نگهبان: تأملی دیگر»، تحقیقات حقوقی، ش 4 (1396)، صص 213-237.

    ب) عربی

    - کتاب‌ها

    1. آملی، هاشم، مجمع ‏الافکار، تقریر محمدعلی اسماعیل‏پور اصفهانی، ج 4، (قم: المطبعه العلمیه، 1395).
    2. اردبیلی، احمد‌بن محمد، مجمع الفائده و البرهان، ج 3، (قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1404).
    3. انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، ج 3، (قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1437).
    4. خمینی، سید روح‏الله، الرسائل، ج 1، (قم: اسماعیلیان، 1410).
    5. خمینی، سید روح‏الله، انوار الهدایه، ج 2، (قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1413).
    6. خمینی، سید روح‏الله، تحریر الوسیله، ج 2، (نجف: مطبعه الآداب، 1390).
    7. خویی، سید ابوالقاسم، مصباح ‏الاصول، تقریر محمد سرور بهسودی، ج 2، (قم: مکتبه الداوری، 1417).
    8. روحانی، سیدمحمد منتقی‏ الاصول، تقریر سید عبدالصاحب حکیم، ج 7، (قم: ناشر دفتر آیت الله سیدمحمد حسینی روحانی، 1413-1416).
    9. شیرازی، محمدتقی، حاشیه المکاسب، ج 1، (قم، منشورات الشریف الرضی، 1412).
    10. طباطبایی قمی، سیدتقی، الغایه‏ القصوی فی التعلیق علی العروه‏الوثقی (کتاب الصوم)، (قم: انتشارات محلاتی، 1417).
    11. طباطبایی، سید محمدحسین، الغایه ‏القصوی فی التعلیق علی العروه‏الوثقی، (کتاب المضاربه)، (قم: انتشارات محلاتی، 1423).
    12. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 2 (قم: منشورات جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، بی‏تا).
    13. طباطبایی، سیدعلی، ریاض ‏المسایل، ج 10، (قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1420).
    14. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع ‏البیان فی تفسیر القرآن، ج 3، (تهران: ناصر خسرو، 1372).
    15. عاملی، زین‏الدین (شهید ثانی)، الروضه ‏البهیه فی شرح اللمعه ‏الدمشقیه، (بیروت: دار احیاء تراث العربی، بی‏تا).
    16. عاملی، زین‏الدین (شهید ثانی)، مسالک ‏الافهام الی تنقیح شرایع‏ الاسلام، ج14، (قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1413).
    17. عاملی، سید محمدجواد، مفتاح ‏الکرامه، ج 2، (قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1419).
    18. عراقی، ضیاءالدین، نهایه ‏الافکار، تقریر محمدتقی بروجردی، ج 5، (قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1417).
    19. فاضل هندی، محمد‌بن حسن، کشف ‏اللثام، ج 2، (قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1417).
    20. فیض‏کاشانی، محسن، مفاتیح‏ الشرایع، ج 2، (قم: کتابخانۀ آیت‏الله مرعشی نجفی، بی‏تا).
    21. قمی، ابوالقاسم، جامع‏الشتات، ج 4، (تهران: کیهان، 1371).
    22. کاشف‏الغطاء، جعفر، کشف ‏الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء، ج 1، (قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1380).
    23. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، (بیروت: مؤسسه الوفاء، 1403).
    24. محقق داماد، سید محمد، کتاب الحج، تقریر عبدالله جوادی آملی، ج 2، (قم: مهر، 1401).
    25. مراغی، میر عبدالفتاح، العناوین، ج 2، (قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1429).
    26. مغنیه، محمدجواد، اصول ‏الفقه فی ثوبه الجدید، (قم: دار الکتاب الاسلامی، 1411).
    27. مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، ج 1، (قم: مدرسه الامام امیرالمؤمنین (ع)، 1421).
    28. مکی عاملی، محمد‌بن جمال‏الدین (شهید اول)، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، ج 2، (قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1414).
    29. موسوی بجنوردی، سید محمدحسن، القواعد الفقهیه، ج 1، (قم: الهادی، 1419).
    30. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج 6، (بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1981).
    31. نراقی، احمد، عوائد الایام، (قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1417).
    32. وحید بهبهانی، محمدباقر، حاشیه مجمع الفائده و البرهان، (قم: مؤسسه العلامه المجدد الوحید البهبهانی، 1417).
    33. وحید بهبهانی، محمدباقر، مقامع ‏الفضل، ج 1، (قم: مؤسسه العلامه المجدد الوحید البهبهانی، 1421).
    34. همدانی، رضا، مصباح الفقیه، ج 2، (بی‏جا: مکتبه الصدر، بی‏تا).
    35. یزدی، سید محمدکاظم، العروه‏ الوثقی، ج3، (قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1417).
    36. یزدی، سید محمدکاظم، حاشیه المکاسب، ج 1، (قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1417).

    ج) انگلیسی

    - Books

    1. Miller, David, Political Philosophy, (UK: Oxford, 2003).
    2. Popper, Karl, The Open Society and Its Enemies, (USA: Princeton, 2013).
    3. The OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR), Guidelines for Reviewing a Legal Framework for Elections, (Poland, 2013).

    - Articles

    1. Feldman, Richard, “Principle of Charity”, Routledge Encyclopedia of Philosophy, 1998.
    2. Moran, Sean M., “The Presumption of Correctness: Should the Commissioner Be Required to Carry the Initial Burden of Production”, Fordham Law Review, Vol. 55, Issue 6 (1987), pp. 1087-1108.

    - روزنامه‌ها

    1. روزنامه اعتماد، 12/12/1392
    2. روزنامۀ ایران، ش2686، 13/10/1382.
    3. روزنامۀ بهار، ش96، 24/1/1392
    4. روزنامۀ کیهان، ش 1747، 17/06/1381
    5. روزنامۀ کیهان، ش 17797، 15/10/1382.
    6. اسماعیلی، محسن، نظارت قانونی، روزنامۀ همشهری، ش 3273، 15/10/1382

    - سایت‌ها

    1. shora-gc.ir
    2. اعرافی، علیرضا، درس خارج فقه روابط اجتماعی، 21/1/1398.
    3. اعرافی، علیرضا، درس خارج فقه روابط اجتماعی، 22/12/1397.
    4. اعرافی، علیرضا، درس خارج فقه روابط اجتماعی، 22/12/1397.
    5. بهجت، محمدتقی، درس خارج اصول فقه، 6/8/1387.
    6. شب‏زنده‏دار، مهدی، درس خارج فقه امر به معروف و نهی از منکر، 8/12/1395.
    7. مقتدایی، مرتضی، درس خارج فقه، 16/10/1393
    8. مکارم شیرازی، ناصر، درس خارج فقه حج، 14/2/1388.
    9. مکارم شیرازی، ناصر، درس خارج فقه حج، 15/1/1388.
    10. هاشمی شاهرودی، سید محمود، درس خارج فقه زکات، 9/3/1391.
مطالعات حقوق تطبیقی معاصر
دوره 14، شماره 30
فروردین 1402
صفحه 275-305

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار