مطالعۀ تطبیقی قلمرو مفهومی تظاهر در حقوق اسلامی و آسیب‌شناسی بازتاب آن در قوانین کیفری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران،

2 استاد دانشگاه تهران،

3 دانشجوی دکتری فقه و حقوق پردیس البرز دانشگاه تهران

چکیده

مسئلۀ تظاهر در مبانی فقهی و شرعی در قامت و قالب خاص خود و در ردیف ریا آمده است که هم در قرآن و هم در روایات به‌عنوان خصلتی غیرقابل پذیرش از آن یاد شده است. آنچه در این پژوهش به‌عنوان هدف غایی تبیین شده، مسائل ناشی از تعمیم و سرایت تظاهر در همان قامت و قالب فقهی و شرعی در وادی تقنین و ابعاد کیفری موضوعه بدون مقدمه‌چینی لازم و انطباق‌پذیری ضروری است. نتایج این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی تهیه و تنظیم شده، بیانگر این است که نفوذ تظاهر در قوانین و بازتاب آن در مصادیق کیفری با چالشهایی مواجه شده است. البته این چالش و تداخل، بیشتر در حوزۀ حقوق کیفری بروز و ظهور داشته است تا حقوق مدنی، چراکه در حقوق مدنی ارتباط بیشتری میان فقه و شرع با اصول حقوقی برقرار است و مصادیقی نظیر تظاهر در قالب تدلیس در نکاح و معاملات با مشکل کمتری روبرو است. اما در حوزۀ حقوق کیفری، استناد به تظاهر فقهی و شرعی سبب بروز مشکلاتی ازجمله تناقض با اصل قانونی بودن جرایم و مجازاتها به‌واسطۀ عدم تعریف دقیق از تظاهر، تظاهر به فعل حرام و غیره شده است که نیازمند بازبینی برخی از مواد قانونی و مقدمهچینی برای بهره‌گیری از مصادیق شرعی و فقهی در موازین حقوق کیفری موضوعه است.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی

    - کتاب‌ها

    1. قرآن کریم
    2. جابری عربلو، محسن، فرهنگ اصطلاحات فقه اسلامی، ج 2، (تهران: امیرکبیر، چ 1 ، 1362).
    3. حر عاملی، محمد‌بن حسن، وسایل الشیعه، ج 15، (قم: مؤسسۀ آل البیت (ع)، چ 1 ، 1370).
    4. حر عاملی، محمد‌بن حسن، وسایل الشیعه، ج 18، (قم: مؤسسۀ آل البیت (ع)، چ 1 ، 1370).
    5. حکیم، محمدسعید، المحکم فی اصول الفقه، ج 1، (قم: المنار، چ2 ، 1376).
    6. دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامۀ دهخدا، ج 1 ،(تهران: دانشگاه تهران، چ 1 ، 1385).
    7. سبحانی، جعفر، ارشاد العقول الی مباحث الاصول، ج 3، (قم: دارالضواء، چ بیچا، 1379).
    8. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، عروه الوثقی، ج2، (قم: نشر مؤسسۀ السبطین علیه السلام العالمیه، چ 1 ، 1337ق).
    9. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، ج 4، (قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چ10، 1384).
    10. طریحی، فخرالدین، مجمعالبحرین، ج 1، (تهران: مرتضوی، چ1 ، 1375).
    11. فیض، علیرضا، مبادی فقه و اصول، (تهران: دانشگاه تهران، چ24، 1395).
    12. کاتوزیان، ناصر، حقوق خانواده، ج 1، (تهران: میزان، چ 1، 1393).
    13. کامرانیان، عباس، نکته‌های قرآنی دربارۀ ریا، (قم: نور قرآن و اهل بیت (ع)، چ1، 1393).
    14. کلینی، یعقوب، اصول کافی، ج 2، (قم: نشر دارالکتب الاسلامیه ، چ4، 1407).
    15. اللیثی الواسطی، علی‌بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، ج1 (قم: دارالحدیث، چ1،  1376).
    16. محمدی، آرمان، صورت مشروح مذاکرات تصویب قانون اساسی و شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج 1، (تهران: ادارۀ کل امور فرهنگی و روابط عمومی ادارۀ تبلیغات و انتشارات، چبیچا، 1390).
    17. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، ج 3، (تهران: امیرکبیر، چ3، 1391).
    18. مکارم شیرازی، ناصر، دائرهالمعارف فقه مقارن، ج 1، (قم: مدرسۀ علی‌بن ابی طالب، چ1، 1385).
    19. موسوی خمینی، سید روح‌الله، تحریرالوسیله، (تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چ4 ، 1390).
    20. موسوی خمینی، سید روح‌الله، شرح چهل حدیث، (تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چ57، 1393).
    21. موسوی خمینی، سیدروح‌الله، تحریرالوسیله، ج 1، (قم: دارالعلم، چ6، 1409ق).
    22. هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه، ج 3، (قم: مؤسسۀ دایره‌المعارف فقه اسلامی، چ1 ،1426ق).

     

    - مقاله‌ها

    1. انواری، محمدرضا، «عوامل ساختاری شکل‌گیری تظاهر در ایران»، اسلام و مطالعات اجتماعی، ش 4 (1397).
    2. حبیب‌زاده، محمدجعفر، «مجازات عمل حرام و تعارض آن با قانونمداری در قانون اساسی ایران»، حقوق اساسی، ش 3 (1383).
    3. سلیمانی، ایران و نورمحمدی، محمدرضا، «بررسی فقهی تظاهر به فسق و فجور»، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های دینی، علوم اسلامی، فقه و حقوق در ایران و جهان اسلام، (1398).
    4. شاکری، ابوالحسن و مالدار، محمدحسن، «تظاهرغیرمسلمان به مصرف مسکر در فقه امامیه و حقوق ایران»، مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، ش 41 (1399).
    5. شاکری، ابوالحسن و مالدار، محمدحسن، «جرایم ناشی از مصرف الکل توسط گردشگران خارجی غیرمسلمان در حقوق ایران»، برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، ش 23 (1396).
    6. محمدی، رضا، «ریا و تظاهر»، آوا، معاونت فرهنگی قوۀ قضایی، ش 850، (1398).
    7. هاشمی، سید حسین و کوشا، جعفر، «بررسی تعارض اصل 167 قانون اساسی با اصل قانونی بودن جرایم و مجازات‌ها»، فصلنامۀ مفید، ش 26 (1380).

     

    - قوانین

    1. حسنی معظم، یاسین، بررسی فقهی و حقوقی جرم تظاهر به فعل حرام موضوع مادۀ 638 قانون مجازات اسلامی، چ 1، (1398).

    ب) عربی

    1. خویی، سید ابولقاسم، مبانی تکمله المنهاج، ج 1، (کربلا: مؤسسۀ تنظیم آثار آیت‌الله خویی، چ1 ، 1432ق).
    2. الرفاعی، محمد، القاموس البسیط فی معنای القرآن، ج 2، (بیروت: نشر البدیل، چ1، 1430ق).
    3. مرتضی، انصاری، المکاسب، ج 4، (قم: نشر مؤسسۀ دارالکتاب، چ3 ، 1368).
    4. نجفی، حسن، جواهرالکلام، ج 41، (بیروت: نشر داراحیاء التراث العربی، چ1 ، 1372).