ماهیت و آثار «ملک اَ‌ن‌‌یملک» در فقه امامیه و حقوق موضوعۀ ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری حقوق خصوصی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)،

چکیده

ملک ‌اَن‌یملک که ملکِ ملک هم گفته می‌شود، یک نهاد حقوقی و از شقوق مالکیت تلقی شده است. این نهاد را می‌توان به قابلیت و استعداد مالکیت تعبیر نمود که به‌تبع آن، شخص مالی را تملّک می‌‌کند. گاهی این قابلیت در حق نمود می‌یابد، مانند حق شفعه، و گاهی در قالب قراردادی است که مقتضی مالکیت را ایجاد کرده و حصول ملکیت حقیقی به زمان بعد از انعقاد عقد موکول شده است، همانند بیع مال آینده. شناسایی ماهیت حقوقی ملک اَن‌یملک برای تعیین آثار حاکم بر آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. بنابراین، مسئلۀ اصلی در تحقیق حاضر مطالعه پیرامون شناخت ماهیت این نهاد حقوقی به‌منظور کشف آثار حاکم بر آن است تا با به‌کارگیری چنین نهادی بتوان راه‌حل مناسبی برای برخی از قضایای حقوقی که در عمل رخ می‌دهد، ارائه نمود. با فوت مالک أن‌یملک، این رابطۀ حقوقی به وراث وی منتقل می‌شود، اما انتقال ارادی این رابطه به شرایط خاص حاکم بر هر مصداق بستگی دارد. امکان تصور غصب و اتلاف موضوع ملک ‌اَن‌یملک نیز وجود دارد، زیرا برای حکم به ضمانْ وجود رابطۀ ملکیت تام ضروری نیست، بلکه مرتبۀ ناقصی از ملکیت هم کفایت می‌کند. نگارندۀ این مقاله در نظر دارد مطالب را به روش توصیفی- تحلیلی ارائه نماید.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی

    - کتاب‌ها

    1. امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج 3، (تهران: انتشارات اسلامیه، چ 1، 1393).
    2. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، وصیت، (تهران: انتشارات گنج دانش، چ 2، 1384).
    3. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، الفارق، ج 3، (تهران: انتشارات گنج دانش، چ 1، 1391).
    4. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج 5، (تهران: گنج دانش، چ 1، 1393).
    5. شهیدی، مهدی، تشکیل قراردادها و تعهدات، (تهران: مجمع علمی فرهنگی مجد، چ 7، 1388).
    6. صفایی، سید حسین و رحیمی، حبیب‌الله، مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، (تهران: میزان، چ 1، 1392).
    7. صفایی، سید حسین و شعبانی کندسری، هادی، حقوق مدنی وصیت، ارث، شفعه، (تهران: شرکت سهامی انتشار، چ 1، 1397).
    8. کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، ج 1، (تهران: شرکت سهامی انتشار، چ 8، 1388).
    9. کاتوزیان، ناصر، ایقاع نظریه عمومی-ایقاع معین، (تهران: انتشارات میزان، چ 5، 1390).

    - مقاله‌ها

    1. ریاحی، محمد و جعفری فشارکی، محمد، «مطالعه‌ی تطبیقی مفهوم انتقال معدوم در بیع مال آینده در فقه امامیه، حقوق ایران، فرانسه و انگلیس»، فصلنامۀ پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، ش 1 (1401).
    2. شعاریان، ابراهیم، «ثمن نامعین در قراردادهای پیش‌فروش موانع حقوقی و فقهی-راهکارها»، مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، ش 5 (1391).

     

    - پایان‌نامه‌

    1. ریاحی، محمد، قراردادهای ناقل معدوم در فقه امامیه، حقوق ایران و فرانسه، رسالۀ دکتری دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان (خوراسگان)، 1399.

    ب) عربی

    1. آل بحرالعلوم، محمدبن محمدتقی، بلغۀ الفقیه، ج 1، (تهران: منشورات مکتبۀ الصادق، چ 4، 1403).
    2. انصارى، شیخ مرتضى، کتاب المکاسب (ط-الحدیثة)، ج 3، (قم: کنگرۀ جهانى­بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، چ 1، 1415).
    3. حسینی عاملی، سید جوادبن محمّد، مفتاح الکرامه فی شرح قواعدالعلامه (ط-حدیثه)، ج 18 و 19، (قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چ 1، 1419).
    4. حسینى مراغى، سید میر عبدالفتاح، العناوین الفقهیة، ج 1، (قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چ 1، 1417).
    5. حلّى، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر اسدى، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه (ط-القدیمه)، ج 2، (مشهد: مؤسسۀ آل‌البیت علیهم‌ا‌لسلام، چ 1، بی‌تا).
    6. حلّى، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر اسدى، تذکرۀالفقها(ط-القدیمۀ)، (قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم‌السلام، چ 1، 1388).
    7. حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر اسدى ، تذکرةالفقهاء(ط-الحدیثة)، ج 12، (قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم‌السلام، چ 2، 1414).
    8. حلی، فخرالمحققین محمدبن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج 2، (قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، چ 1، 1387).
    9. حلی، یحیی‌بن سعید، الجامع للشرائع، (قم: مؤسسۀ سید الشهدا العلمیه، چ 1، 1405).
    10. خامنه‌ای، سید علی، أجوبه الإستفتائات، (قم: دفتر معظم له، چ 1، 1424).
    11. رشتی گیلانی، میرزا حبیب‌الله، کتاب الغصب، (بی‌جا، بی‌تا).
    12. سبزواری، سید عبدالأعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج 23، (قم: مؤسسۀ المنار، دفتر حضرت آیت الله سبزواری، چ 1، 1413).
    13. السنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید الایجار و العاریه، ج 6، (بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه، چ 3، 2009).
    14. طباطبایى یزدى، سید محمدکاظم، حاشیة المکاسب، ج 1 و 2، (قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، چ 1، 1421).
    15. طوسى (شیخ الطائفه)، ابوجعفر محمدبن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیه، ج 3، (تهران: المکتبه المرتضویه إحیاء الآثار الجعفریة، چ 3، 1387).
    16. عاملی (شهید اول)، محمدبن مکی، القواعد و الفوائد، ج 1، (قم: کتابفروشی مفید، بی‌تا).
    17. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه (المحشّى-کلانتر)، ج 7، (قم: کتابفروشى داورى، چ 1، 1410).
    18. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین‌ بن‌‌ علی، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج 12، (قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه، چ 1، 1413).
    19. عاملی کرکی (محقق ثانی)، علی‌بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج 3، (قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم‌السلام، چ 1، 1414).
    20. غروى نائینى، میرزا محمدحسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، ج 1 و 2، (تهران: المکتبة المحمدیة، چ 1، 1373).
    21. غروى نائینی، میرزا محمدحسین، المکاسب و البیع، ج 2، (قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چ 1، 1413).
    22. کمپانى اصفهانى، محمدحسین، حاشیة کتاب المکاسب (ط-الحدیثة)، ج 1، (قم: أنوار الهدى، چ 1، 1418).
    23. لارى، سید عبدالحسین، التعلیقة على المکاسب (لللاری)، (قم: مؤسسة المعارف­الإسلامیة، چ 1، 1418).
    24. مقری فیومی، احمد‌بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ج 2، (قم: منشورات دارالرضی، چ 1، بی‌تا).
    25. مکارم شیرازى، ناصر، أنوارالفقاهة- کتاب البیع، (قم: انتشارات مدرسة الإمام علی‌بن أبی‌طالب علیه‌السلام، چ 1، 1425).
    26. موسوى خمینى، امام سید روح‌اللّه، کتاب البیع، ج 1 و 5، (تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، چ 1، 1421).
    27. نجفى ایروانى، على‌بن عبدالحسین، حاشیة المکاسب، ج 1، (تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چ 1، 1406).
    28. نجفی (صاحب جواهر)، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 28 و 38، (بیروت: دار إحیا التراث العربی، چ 1، 1404).

    ج) فرانسوی

    1. Bénabent, Alain, Droit Des Obligations, (Paris, LGDJ, 15e.é, 2016).
    2. Bénabent, Alain, Droit Des Contrats Spéciaux Civils Et Commerciaux, (Paris: LGDJ, 12e.é, 2017).
    3. Buffelan-Lanore, Yvaine, Larribau-Terneyre, Virginie, Droit Civil les obligations, (Paris: Edition Sirey, 15e.é, 2017).
    4. Fabre Magnan Muriel, Les Obligations, (Paris: Presses universitaires de Françe, 2004).
    5. Malaurie, Philippe, Aynès, Laurent, Gautier, Pierre-Yves, Droit Civil Droit Des Contrats Spéciaux, (Paris: LGDJ, 8e.é, 2016A).
    6. Malaurie, Philippe, Aynès, Laurent, Stoffel-Munck, Philippe, Droit Civil Droit Des Obligations, (Paris, LGDJ, 8e.é, 2016B).
    7. Malaurie, Philippe, Aynès, Laurent, Brenner, Claude, Droit Des Successions Et Libéralités, (paris, LGDJ, 7e.é, 2016C).

    د) رأی‌ها

    1. دادنامۀ شمارۀ 140032390000013130 پروندۀ به شمارۀ 9809983810900700 شعبۀ نهم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان شهرکرد.
    2. دادنامۀ شمارۀ 9709970708300523 پرونده به شمارۀ بایگانی 970365 شعبۀ 19 دادگاه عمومی حقوقی شیراز.
    3. دادنامۀ شمارۀ 9809977119300493 شعبۀ سوم دادگاه تجدیدنظر استان فارس.