امکان‌سنجی تطبیق مفهوم خطای کیفری در فقه و حقوق موضوعۀ ایران با ابعاد غفلت در انگلستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مراغه،

2 استادیار دانشگاه شاهد، تهران،

چکیده

خطای کیفری یا تقصیر جزایی، عنصر روانی جرایم غیرعمدی است؛ درحالی که در سیاست تقنینی و رویۀ قضایی ایران تصویر دیگری از ماهیت و کارکرد خطای کیفری ترسیم شده که با نقش و ماهیت عنصر روانی بودن آن در تعارض است. نگارنده با هدف جستجوی هویت و کارکرد خطای کیفری در حقوق ایران، در یک مطالعه به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تطبیقی خطای کیفری در ایران با ابعاد غفلت در حقوق انگلستان پرداخته است .در فرایند این مطالعه و در پاسخ به این سؤال که چه نکات اشتراک و افتراقی بین خطای کیفری در ایران و ابعاد غفلت در حقوق انگلستان وجود دارد، فرضیۀ موردنظر نگارنده مبنی بر هم‌پوشانی مفهوم و کارکرد خطای کیفری در حقوق ایران با غفلت مدنی (یکی از ابعاد غفلت) در حقوق انگلستان مستند‌سازی علمی شده و اثبات گردیده است. با این توضیح که بررسی تبصرۀ مادۀ 145 و نیز مادۀ 529 ق.م. اسلامی و مواد 616 و 714 بخش تعزیرات مصوب 1375 حاکی از رویکرد رفتاری و کارکرد عنصر مادی به مصادیق خطای کیفری است که این رویکرد ضمن انحراف از کارکرد اصلی خطای کیفری به‌عنوان عنصر روانی جرایم غیرعمدی، تاحدودی با مفهوم و کارکرد غفلت مدنی در حقوق انگلستان منطبق است. شایان ذکر است که راهبرد پیشنهادی در دکترین، عدم ترادف تقصیر با خطا، و در تقنین، اصلاح مواد مرتبط با خطای کیفری در راستای یک سیاست جناییِ افتراقیِ پویا، و نیز تأمل و دقت در بازتعریف اصطلاحات وارداتی است.

کلیدواژه‌ها


  1.  

    الف) فارسی

    - کتاب‌ها

     

    1. احدی، فاطمه، اندیشه‌های نو در باب خطای کیفری، (تهران: انتشارات مجد، چ 1، 1394).
    2. اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، ج 2، (تهران: نشر میزان، چ 20، 1392).
    3. برهانی، محسن و الهام، غلامحسین، حقوق جزای عمومی، ج 1، (تهران: انتشارات سمت، چ 1، 1394).
    4. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط ترمینولوژی حقوقی، (تهران: انتشارات گنج دانش، چ 1، 1374).
    5. صانعی، پرویز، حقوق و اجتماع، (تهران: انتشارات طرح نو، چ 1، 1381).
    6. عوده، عبدالقادر، حقوق جزای اسلامی، ترجمۀ ناصر قربانیان و منصور الفت، ج 2، (تهران: نشر میزان، چ 1،1373).
    7. فیض، علیرضا، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای اسلامی، (تهران: انتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، چ 1، 1376).
    8. گرجی، ابوالقاسم، حدود تعزیرات و قصاص، (تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چ 1، 1381).طاهری‌نسب، سید یزدا...، رابطۀ علیت در حقوق کیفری ایران و انگلستان، (تهران: نشردادگستر، چ 1، 1386).
    9. لفیو واین آر، سببیت در قتل در نظام کیفری آمریکا، ترجمۀ حسین آقایی‌نیا، (تهران: نشر میزان، چ 1، 1387).
    10. مظاهری تهرانی، مسعود و مصطفی‌زاده فهیم، حقوق جزای عمومی 1، (تهران: نشر میزان، چ 1، 1385).

     

    - مقاله‌ها

    1. پوراحمد لاله، محمدرضا، «مجرم، اجتماع، قاضی»، مجلۀ وکالت، ش 35-36 (1387).
    2. جان کانینگهام، «فلسفۀ مجازات»، ترجمۀ ابراهیم باطنی و محسن برهانی، مجلۀ فقه و حقوق، ش 4 (1384).
    3. زمانی، سید قاسم، «سازمان ملل متحد و مقابله با بحران جهانی سوانح رانندگی»، فصلنامۀ پژوهش‌های حقوقی، ش 12 )1387).
    4. ساداتی محمدجواد و نوبهار رحیم، «تأملی در زمینه‌های شکل‌گیری سیاست کیفری سخت‌گیرانه در دهۀ نخست انقلاب اسلامی ایران»، مجلۀ مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، ش 17 (1397).
    5. سرخوش، جواد و حطمی، ایمان، «معیار احراز علم به وقوع نتیجه در قتل عمد»، مجلۀ مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، ش 25 (1400).
    6. کاتوزیان، ناصر، «حقوق رسوب تاریخی اخلاق»، مجلۀ آیین، ش 24 و 25 (1388).
    7. نجفی توانا، علی، «تعارض و انسداد در سیاست جنایی ایران»، فصلنامۀ دانشکدۀ حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، ش 12 (1386).

    ب) عربی

    1. خویی، سید ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، (بیروت: انتشارات بیروت، 1374ق).
    2. شهید اول، القواعد و الفوائد، (نجف اشرف: بی‌نا، 1386ق).
    3. عوده، عبدالقادر، التشریع الجنایی الاسلامی مقارنا بالقانون الوضعی، (مؤسسۀ الرساله، بی‌تا).
    4. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، دیات، (لبنان: نشر الغدیر، مؤسسۀ فقه اسلامی، 1422ق)

    ج) منابع انگلیسی

    1. Ahadi, Fatemeh, “Reformulating of Mens Rea”, Criminal Law Journal, Sagepub, (2018).
    2. Ashworth, Andrew, Principles of Criminal Law (Oxford, 3rd ed, 2005).
    3. Bandes, Susan A. Is it Immoral to Punish Heedless and Clurless: A Comment on Alexander, Ferzan & Morse, Crim and Culpability, (2009), Available at://www.ssrn.com.
    4. Fletcher, Goege p. “The Theory of Criminal Negligence” (1998), L.Rev 411,
    5. Geary, Roger, Understanding Crominal Law, (2009), Available at://Cavandishpublishing.com.
    6. Glanvill, William “Divergent Interpretation of Reckles”, (2006), Available at://www.ssrn.com
    7. Hart, H.L.A, Negligence, Mens Rea and Responsibility, (Oxford Academic, 1968).
    8. Herring, Joathan, Statute Criminal Law, (Rotuer Press, 2012).
    9. Kenneth Simons “Dimensions of Negligence in Criminal Law and Tort Law”, (2009), Availabe at :// www.ssrn.com
    10. Larry Alexander, Culpability, Research Paper University of SanDiewgo, (2009).
    11. Morse, Stephen, Reason, Results and Criminal Responsibility, (2009), L.rev 363of E
    12. Smith, John & Hugan, Brain, Criminal Law, London Press, (1995).
    13. Walen, Alec, “Crime Culpability and Moral Luck”, Comment on Alexander and Morse, (2009), Available at://www.ssrn.com