ارجاع مادۀ ۴۵ الحاقی قانون مبارزه با مواد مخدر به فقه کیفری؛ تحدید یا توسعۀ سیاست کیفری سخت‌گیرانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه فردوسی، مشهد،

2 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد.

3 استادیار دانشگاه فردوسی مشهد.

چکیده

با تصویب مادۀ 45 الحاقی قانون مبارزه با مواد مخدر در سال 1396 و در حکم افساد فی‌الارض قرار دادن بعضی از جرایم مواد مخدر، دگرگونی مهمی در زمینۀ مجازات اعدام در خصوص این نوع جرایم ایجاد شد. این تغییر که به قصد حذف و کاهش اعدام انجام گردید نوعی مصلحت‌گرایی در پذیرش تأسیس مشکوک فقهی افساد فی‌الارض بوده که ضمن تغییر گسترۀ سیاست کیفری سخت‌گیرانه، ابهامات و چالش‌هایی را به‌دنبال داشته است؛ نخست اینکه قانون‌گذار در مادۀ 45 الحاقی در اکثر موارد خواسته یا ناخواسته علی‌رغم ادعای کاهش مجازات اعدام، درعمل دامنۀ سیاست کیفری سخت‌گیرانه و اعدام را توسعه داده است. دوم آنکه مقنن قلمرو جرم افساد فی‌الارض را که یک جرم حدی است گسترش بخشیده که این نیز با قواعد فقهی درء و احتیاط در دماء همخوانی ندارد و به‌نوعی لغو کیفر اعدام را از نظر حقوقی دشوارتر ساخته است. سوم، به‌نظر می‌رسد شمول حکم افساد فی‌الارض بر تمام بندهای مادۀ 45 الحاقی صحیح نیست و تنها در حالتی که فعالیت متهم در امر توزیع و فروش مواد مخدر به‌صورت گسترده بوده و به فساد در جامعه منتهی شده باشد، این انطباق قابل توجیه است.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی

    - کتابها

    1. اعظمی چهاربرج، حسین، تحلیلی بر مادۀ 45 الحاقی به قانون مبارزه با مواد مخدر با تکیه بر نحوۀ اعمال آن در مراجع قضایی، (تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوۀ قضاییه، 1397).
    2. حبیب‌زاده، محمدجعفر، امکانسنجی حکم افساد فیالارض بر قاچاق کالا و ارز از منظر فقهی، دایره‌المعارف علوم جنایی، کتاب سوم، (تهران: نشر میزان، 1397).
    3. خمینی، روح‌الله، صحیفۀ امام، ج 20، (تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1368).
    4. ذبحی، حسین، شرح و بررسی مادۀ 45 الحاقی به قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب 1396، (تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوۀ قضاییه، 1397).
    5. ذبحی، حسین، شرح جامع قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب 1367 با اصلاحات و الحاقات بعدی در نظم حقوقی جدید، ج 2، (تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوۀ قضاییه، 1397).
    6. فلچر، جورج پی، مفاهیم حقوق بنیادی حقوق کیفری، ترجمۀ سید مهدی سیدزاده ثانی، (مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1384).
    7. محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه (بخش جزایی)، ج 4، (تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1391).
    8. مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، (قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1380).
    9. منتظری، حسینعلی، رسالۀ حقوق، (تهران: انتشارات سرایی، 1396).
    10. میرمحمدصادقی، حسین، جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، (تهران: انتشارات میزان، 1394).
    11. هاشمی شاهرودی، سید محمود، محارب کیست و محاربه چیست در بایستههای فقه جزا، (تهران: انتشارات میزان، 1387).

    - مقاله‌ها

    1. ابطحی کاشانی، سید محمد، «مفسد فی‌الارض»، مجلۀ نور علم، ش 4 (1363).
    2. اصغری، عبدالرضا و رمضانی، قدرت‌الله، «معاونت در جرم از منظر فقه و حقوق جزای ایران، افغانستان و مصر»، فصلنامۀ قضاوت، ش 90 (1396).
    3. بای، حسین‌علی، «افساد فی‌الارض چیست، مفسد فیالارض کیست؟»، مجلۀ فقه و حقوق، ش 9 (1385).
    4. برهانی، محسن، «انعطاف‌پذیری فقه و نظام کیفری عرفی»، همایش بینالمللی تحولات حقوق کیفری کشورهای اسلامی در پرتو تعامل شرع و حقوق، تهران، (1397).
    5. برهانی، محسن و احمدزاده، رسول، «معیارهای ناظر بر شناسایی مفسد فیالارض با تاکید بر جرایم مواد مخدر»، مطالعات حقوق کیفری و جرمشناسی، ش 2 (1397).
    6. پوربافرانی، حسن، «تحلیل جرم محاربه»، مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، ش 4 (1391).
    7. پورقهرمانی، بابک و نگهدار، ایرج، «ارزیابی رویکرد قضات به اعمال نهادهای ارفاقی جدید»، مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، ش 2 (1397).
    8. حیدری، مسعود و میرخلیلی، سید محمود، «مبانی فقهی مدیریت خطر در مقابله با بزهکاری»، پژوهشهای فقهی، ش 1 (1397).
    9. رهامی، محسن، «تحول و تعدیل مجازاتها در نظام حقوق کیفری جمهوری اسلامی ایران»، مجلۀ اندیشههای حقوقی، ش 4 (1382).
    10. رهبرپور، محمدرضا و نورمحمدی، حسین، «چالش‌های حقوقی- قضایی جرم افساد فی‌الارض در قانون مجازات اسلامی 1392»، پژوهش حقوق کیفری، ش 22 (1396).
    11. ساداتی، سید محمدمهدی، «شرایط اعمال قاعده درء در فقه امامیه و قانون مجازات اسلامی»، مجلۀ مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش 14 (1395).
    12. سینایی، پورمند؛ بیاد، جهانبخش؛ اقدامی، فاطمه، «مبانی فقهی و حقوقی اعدام در جرایم مواد مخدر»، دانش انتظامی کهکیلویه و بویر احمد، ش 6 (1392).
    13. صفری، محسن و زهروی، رضا، «مطالعۀ تطبیقی شبهۀ قاعدۀ درء در فقه امامیه، حقوق ایران و انگلستان»، فصلنامۀ حقوق، ش 2 (1388).
    14. مؤمن قمی، محمد، «کاوشی در مجازات محارب و مفسد فی‌الارض»، فقه اهل البیت، ش 35 (1382).
    15. موسوی مجاب، سید درید؛ احمدزاده، رسول؛ رستمی، سینا، «واکاوی سیاست جنایی قانون‌گذار در مادۀ 45 الحاقی به قانون مبارزه با مواد مخدر»، آموزههای حقوق کیفری، ش 19 (1399).
    16. میلانی، علیرضا، «اصل قانونی بودن جرایم و مجازات‌ها در بستر تاریخ»، مجلۀ حقوقی دادگستری، ش 62 (1387).
    17. هاشمی، سید حسین، «نقد فقهی حقوقی استقلال جرم افساد فی‌الارض در قانون مجازات اسلامی 92»، مجلۀ حقوق تطبیقی، ش 3 (1395).

    - پایان‌نامه‌ها

    1. جودی خراسانی، هادی، جرایم در حکم محاربه در حقوق جزای ایران، رسالۀ دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، 1382.
    2. حدادزاده نیری، محمدرضا، تحول کیفر اعدام در جرایم مواد مخدر و ارزیابی اثربخشی آن، رسالۀ دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، 1397.

    ب) عربی

    1. خراسانی، محمدکاظم، کفایه الاصول، (قم: نشر مؤسسۀ آل البیت لاحیاء التراث، 1436).
    2. شهید ثانی، زین‌الدین‌بن علی، مسالک الافهام، (قم: انتشارات داودی، 1418).
    3. شیخ مفید، محمد‌بن نعمان، المقنعه، (قم: مؤسسۀ نشر الاسلامی، 1411).
    4. طبرسی، فضل‌بن حسن، جوامع الجامع، تصحیح ابوالقاسم گرجی، (تهران: دانشگاه تهران، 1410).
    5. طبری، ابوجعفر محمدبن جریر، جامع البیان فی تفسیر القران، (بیروت: دار المعرفه، 1408).
    6. طوسی، ابوجعفر محمد‌بن حسن‌بن علی‌بن حسن، النهایه، (قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، 1415).
    7. موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم، فقه الحدود و التعزیرات، (قم: انتشارات دارالعلم مفید، 1429).
    8. موسوی بجنوردی، سید محمد، القواعد الفقهیه، (تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1381).
    9. موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا، الدر‌ المنضود فی احکام الحدود، (قم: انتشارات دارالقران الکریم، 1415).
    10. نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج 43، (بیروت: انتشارات دار الحیاء التراث العربی، 1403).

    ج) انگلیسی و فرانسوی

    1. De Ungria, Maria Corazon; M. Jose; Jose, “The war on drugs, forensic science and the death penalty in the Philippines”, Forensic Science International: Synergy, (2020).
    2. Amnesty International, Dead sentences and Execuitions 2016, (London, United kingdom, 2017).
    3. Desportes, Fredric, et Francis le Gunehec, Droit penal general, (paris, 9 edit, Ecoonmica, 2008).
    4. Thanh Luong, Hai, “Why Vietnam continues to impose the death penalty for drug offences: A narrative commentary”, International Journal of Drug Policy, (2021).
    5. Toghraanegar, Hasan, La politique criminelle iranienne a Iepreuve du crime organize: L exemple du traffic de drogue, (Editions Universitaires Europeennes, First Editon, 2015).