شرایط اساسی صحت قرارداد پیوند رحم با نگاهی به حقوق اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه مازندران

2 استاد دانشگاه مازندران

3 استادیار پژوهشگاه رویان، تهران

چکیده

برخی از بانوان به صورت مادرزادی فاقد رحم هستند و یا در اثر ابتلا به بیماری مجبور به برداشت رحم خود شده‌اند و درنتیجه به دلیل فقدان رحم قادر به باروری نیستند. این دسته از اشخاص به‌منظور باروری می‌توانند از رحم پیوندی بهره ببرند. قرارداد پیوند رحم قراردادی است که به‌موجب آن، رحمِ یک طرفِ قرارداد جهت اعطای قدرت باروری به طرف دیگر که فاقد رحم است، تملیک می‌شود. نظر به جدید بودن قرارداد پیوند رحم، این قرارداد مسائل تازه‌ای را در باب شرایط اساسی صحت معاملات ایجاد می‌کند. در خصوص قصد و رضای طرفین، با توجه به اینکه پیوند رحم به نابودی قدرت حاملگی در اهداکننده منجر می‌شود، لذا کسب رضایت در این خصوص باید با بیان کلیۀ شرایط و عواقب ناشی از پیوند و به صورت آگاهانه باشد. از طرفی، نظر به مخاطره‌آمیز بودن آن، پذیرش پیوند رحم در تعارض با مصلحت محجورین بوده، سرپرست آنها حق تصمیم‌گیری در این خصوص را ندارد. ازآنجا که نتیجۀ این قرارداد به‌دنیا آمدن یک کودک است، لذا طرفین قرارداد پیوند رحم علاوه بر اهلیت عام، باید دارای یک سری شرایط اختصاصی نیز باشند. موضوع تعهد در خصوص قرارداد پیوند رحم از این جهت دارای اهمیت است که پیوند رحم با پیوند سایر اعضا دارای تفاوت‌های قابل‌توجهی است؛ ازجمله اینکه پیوند رحم مخاطره‌آمیز و موقتی است و برخلاف پیوند سایر اعضا حافظ حیات نیست و صرفاً به ارتقای سطح کیفیت زندگی گیرندۀ عضو می‌‌انجامد. به‌نظر می‌رسد موضوع قرارداد پیوند رحم با توجه به ادله‌ای چون حق باروری، اصل حاکمیت اراده، حق درمان و سایر مستنداتی که در مقاله به آن اشاره می‌‌شود، مشروع است. دریافت عوض که با جهت این قرارداد ارتباط پیدا می‌کند نیز در قالب مادۀ 801 قانون مدنی قابل توجیه است.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی

    - کتابها

    1. اصغری، محسن و موسوی، سمیه، نظام حاکم بر قرارداد واگذاری و پیوند اعضا در حقوق ایران، ج 1، (تهران: مجمع علمی فرهنگی مجد، چ 1، 1396).
    2. ابوبکر، حسین، حلال و حرام در اسلام، ج 1، (تهران: نشر احسان، 1394).
    3. حمدالهی عاصف و روشن، محمد، بررسی تطبیقی فقهی و حقوقی قرارداد استفاده از رحم جایگزین، (تهران: انتشارات مجد، چ 1، 1392).
    4. کاتوزیان، ناصر، دورۀ مقدماتی حقوق مدنی، اموال و مالکیت، (تهران: بنیاد حقوقی میزان، چ 5، 1388).
    5. کاتوزیان، ناصر، دورۀ مقدماتی حقوق مدنی، درسهایی از عقود معین، (تهران: کتابخانه گنج دانش، چ 10، 1389).
    6. کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها، ج 1، (تهران: انتشارات، چ 5، 1372(.
    7. کاتوزیان، ناصر، دورۀ حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها، ج 2، (تهران: شرکت سهامی انتشار، چ 10، 1388).
    8. رضانیا معلم، محمدرضا، باروری‌های پزشکی از دیدگاه فقه و حقوق، (قم: بوستان کتاب، چ 1، 1386).
    9. صفایی، حسین و قاسم‌زاده، مرتضی، حقوق مدنی اشخاص و محجورین، (تهران: انتشارات سمت، چ 14، 1384).
    10. کاتوزیان، ناصر، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، (تهران: میزان، چ 26).
    11. گلپایگانی، صافی، استفتائات پزشکی، (تهران: دارالقرآن کریم، چ 1، 1382).
    12. لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوزی حقوق، (تهران: کتابخانۀ گنج دانش، چ 14، 1386).
    13. مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، (قم: صدرا، چ 1، 1388).

    - مقاله‌ها

    1. درویشی، عباس و دوستی‌پور، میثم، «واکاوی حقوقی اصاله الصحه یا اصل صحت در عقود و قراردادها در حقوق ایران»، فصلنامۀ بینالمللی قانونیار 3، ش 10 (1398).
    2. رحیمی، مرتضی و سلیمانی، سمیه، «بررسی حق یا حکم بودن اختیار رجوع در طلاق رجعی»، مطالعات تطبیقی حقوق معاصر (فقه و حقوق اسلامی سابق)، ش 17 (1397).
    3. شاهین‌فر، خاطره؛ نظری توکلی، سعید؛ عمانی سامانی، رضا؛ عابدینی، احمد، «شمول پذیری قاعدۀ لاحرج نسبت به حرجهای غیرجسمانی و پیامدهای فقهی آن»، فقه پزشکی، ش 27-28 (1395).
    4. محب‌پور، حقیقی، راضیه و پورمولا، سید محمدهاشم، «جبران خسارت محرومیت از کار در توقیف و حبس غیرقانونی و اشتباهی از دیدگاه فقه»، نشریۀ علمی مطالعات حقوقی معاصر، ش 21 (1399)،
    5. نوجوان، داوود، «جایگاه قاعدۀ اضطرار در بررسی فقهی درمان ناباروری»، فصلنامۀ فقه پزشکی، ش 2 (1389).
    6. احمدی واستانی، عبدالغنی، نظم عمومی در حقوق خصوصی، دانشگاه تهران، 1341.

    ب) عربی

    1. اصفهانی، راغب، المفردات فی غریب القرآن، (قاهره: المکتبه المرتضویه، چ 1، 1404ق).
    2. حمیرى، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، (بیروت: دار الفکر المعاصر، چ 1، 1420ق).
    3. حرعاملی، محمدبن الحسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج 14، (بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی تا).
    4. سلامه، زیاد احمد، اطفال الانابیب بین العلم و الشرعیه، (بیروت: الدار العربیه للعلوم، چ 1، 1417ق).
    5. سیستانی، سید علی، المسائل المنتخبة، (قم: مکتب سماحة آیة الله عظمی سید علی سیستانی، چ 11، 1425ق).
    6. عاملى (شهید اول)، محمد‌بن مکى‌، القواعد و الفوائد، (ایران: کتاب‌فروشی مفید، چ 1، 1400ق).
    7. موسوی خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه فی المعاملات. ج 2، (قم: مؤسسۀ احیای آثار الامام الخویی، چ 1، 1412ق).
    8. موسوی خمینی، روح‌الله، تحریرالوسیله، (قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ 1، 1363).

    ج) انگلیسی

    1. Api, M, Boxa, A, Ceyhan, M, “Could the female-tomale transgender population be donor candidates for uterus transplantation?” Turk J Obstet Gynecol, No. 14 (2017).
    2. Bruno, B, Arora, KS, “Uterus transplantation: the ethics of using deceased versus living donors”, AJOB, 18 (2018).
    3. Brannstrom M. Kahler1P. Greite R. Molne J. Garcia C. Stefan G, “Uterus transplantation: A Rapidly Expanding Field”, Endometriosis and Pelvic Pain Disorders, No. 4 (2018).
    4. Brannstrom, M, Bokstrom, H, Dahm, P, Diaz, C, Ekberg, J, Enskog, A, “One uterus bridging three generations: First live birth after mother‐to‐daughter uterus transplantation”, Fertility and Sterility, No. 2 (2016).
    5. Castellon, A, Isolina, L, Martha, A, Roberto, E, Sarmiento, J, Cesar, D, “The history behind successful uterine transplantation in humans”, JBRA Assisted Reproduction , 2 (2017).
    6. Dondorp, W, DeWert, G, “Fertility preservation for healthy women: ethical aspects”, Human Reproduction, 8 (2009).
    7. FIGO Committee for the Ethical Aspects of Human Reproduction and Women’s Health, “Uterine transplantation”, International Journal of Gynecology and Obstetrics, 3 (2009).
    8. Flyckt, R, Falcone, T, Eghtesad, B, Fung, J, Tzakis, A, “Uterus transplantation: medical considerations”, Curr Transpl Rep, 3 (2016).
    9. Fageeh, W, Raffa H, Jabbad H, Marzouki, A, “Transplantation of the human uterus”, Int J Gynaecol Obstet, 3 ( 2002).
    10. Flyckt, R, Davis, A, Farrell, R, Zimberg, S, Tzakis, A, Falcone, T, “Uterine Transplantation: Surgical Innovation in the Treatment of Uterine Factor Infertility”, J Obstet Gynaecol Can, 1 (2017).
    11. Hammond-Browning, N, “UK criteria for uterus transplantation: a review”, BJOG, 11 (2019).
    12. Huet, S, Tardieu, A, Filoux, M, Essig, M, Pichon, N, Therme, JF, “Uterus transplantation in France: for which patients?”, Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol, 2015 (2016).
    13. Lerne, T, Ejzenberg D, Gay, D, Elsa, A, Soares J, Jose, M. “what are the Possibilities of Uterine Transplantation in Transgender Patients?”, Rev Bras Ginecol Obstet, 10 (2017).
    14. Lynn P Freedman, L. IsaacsStephen, “Human Rights and Reproductive Choice”, Studies in Family Planning, 1 (1993).
    15. O’Donovan, Laura, Jane Williams Nicola, Wilkinson Stephen, “Ethical and policy issues raised by uterus transplants”, British Medical Bulletin, 131 (2019).
    16. O’Donovan, Laura, “Pushing the boundaries: Uterine transplantation and the limits of reproductive autonomy”, bioethic, 8 (2018).
    17. Lghrani, A, Regulation of Uterus Transplantation: When Assisted Reproduction and Transplant Medicine Collide. In Regulating Assisted Reproductive Technologies New Horizons, (Cambridge: Cambridge University Press, 2th ed, 2018).
    18. Rebecca J Cook, Fathalla Mahmoud, “Advancing Reproductive Rights Beyond Cairo and Beijing” International Family Planning Perspectives, 3(1996).
    19. Robertson, A, “Other Women’s Wombs: Uterus Transplants and Gestational Surrogacy”, Journal of Law and the Biosciences, 1 (2016).
    20. Srinivasan, S, “Uterus transplants in India: yawning regulatory gaps”, Indian J Med Ethics, 3 (2017).
    21. Saso, S, Clarke, A, Bracewell, T, Saso, A, Al-Memar, M, Thum, M, “Psychological issues associated with absolute uterine factor infertility and attitudes of patients toward uterine transplantation”, Progress in Transplantation, 1 (2016).
    22. Taneja, A, Das, S, Hussain, S, Madadin, M, Wilfred, L, Fatima, H, “Uterine Transplant: A Risk to Life or a Chancefor Life?” Sci Eng Ethics, 2 ( 2019).