عناوین مجرمانۀ فراگیر و چالش‌های حقوقی و جرم‌شناختی آن در سیاست کیفری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی پردیس ارس دانشگاه تهران

3 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم

چکیده

گاهی یک عنوانِ کلی نظیر رفتار مخلّ نظم، رفتار منافی عفت عمومی، رفتار خلاف شئون روحانیت و نظایر آن به‌گونه‌ای جرم‌انگاری شده است که با دامنه‌ای وسیع، عناوین فراگیر متعدد دیگری را نیز دربر می‌گیرد. این نوع جرم‌انگاری باعث ایجاد چالش‌های متعدد حقوقی و جرم‌شناختی از قبیل نقض اصل قانونی بودن جرم و مجازات، ایجاد عنوان ثانویه برای انبوهی از جرایم، جرم‌انگاری افراطی، سردرگمی مردم نسبت به قوانین، و بی‌اعتباری برخی قوانین کیفری و در نتیجه، افزایش بزهکاری و امثال آن خواهد شد. دادن اختیار جرم‌انگاری و تعیین رفتارهای مجرمانه به مقامات قضایی موجب می‌شود علاوه بر تضییع حقوق افراد و نقض قاعدۀ قبح عقاب بلابیان، احترام و جایگاهی که برای قوانین در جامعه وجود دارد مخدوش گردد. در این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی، علاوه بر توصیف عینی، واقعی و منظمِ خصوصیاتِ موضوع و بیان اطلاعات موجود راجع به آن، به‌منظور بهبود شرایط فعلی و در جهت ارائۀ راهکارها و الگوهای پیشنهادی در زمینۀ موردبحث، تلاش شده است تبیین و تحلیل بایسته‌های موضوع برای کشف و تحصیل حقیقت انجام پذیرد. نگارندگان مقاله درصددند تا ضمن بررسی آسیب‌های موصوف، به راهکارهای برون‌رفت از آن دست یابند که در این خصوص می‌توان به تحدید دامنۀ استنباط شخصی و اختیارات مقام قضایی اشاره کرد

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی

    - کتاب‌ها

    1. * قرآن کریم*، مترجم: مهدی الهی قمشه‌ای
    2. اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، ج 2، (تهران: میزان، 1393).
    3. اردبیلی، احمدبن‌محمد، زبدة البیان، مترجم: محمدباقر بهبودی (مکتبة‌ المرتضویة، بی‌تا).
    4. حبیب‌زاده، محمد جعفر، بررسی جرم محاربه و افساد فیالارض، (تهران: انتشارات کیهان، 1370).
    5. حر عاملی، محمدبن ‌الحسن، وسایل الشیعه، (بیروت: موسسۀ آل‌البیت لاحیاءالتراث، 1414 ق).
    6. خوانساری، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، ج 7، (قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، چ 2، 1405 ق).
    7. دریاباری، محمدرضا، دادگاه ویژۀ روحانیت، ج 1، (تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1383).
    8. ستوده، هدایت‌اله، آسیبشناسی اجتماعی، (بی‌جا: آوای‌نور، 1380).
    9. سپهوند، امیرخان، جرایم علیه اشخاص، (تهران: مجد، 1386).
    10. طاهری‌نسب، سید یزداله، تعدد و تکرار جرم در حقوق جزا، (تهران: دانشور، 1381).
    11. فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة کتاب الحدود، (قم: مرکز فقه ائمه اطهار، 1422 ق).
    12. صانعی، پرویز، حقوق جزای عمومی، (تهران: انتشارات طرح‌نو، 1382).
    13. کی‌نیا، مهدی، جرمشناسی، (تهران: دانشگاه تهران، 1386).
    14. معظمی، شهلا، بزهکاری کودکان و نوجوانان، (تهران: دادگستر، 1384).
    15. مکارم شیرازی، ناصر، دائرة‌المعارف فقه مقارن، ج 1، (قم: مدرسة‌الامام علی‌بن ابی‌طالب، 1385).
    16. شارل‌لویی، منتسکیو، روحالقوانین، مترجم: علی‌اکبر مهتدی، (تهران: انتشارات امیرکبیر، 1376).
    17. مؤمن، محمد، کلمات سدیده، (قم: جامعۀ مدرسین، چ 1، 1415 ق)
    18. میرمحمدصادقی، حسین، جرایم علیه اشخاص، (تهران: میزان،ج 1، 1392)
    19. نجفی، محمدحسن، جواهر‌الکلام، (تهران: دارالکتب‌الاسلامیه، 1363) نجیب‌حسنی، محمود، رابطۀ سببیت در حقوق کیفری، مترجم: سیدعلی ‌عباس‌نیای ‌زارع، (مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، چ 2، 1386)
    20. نوربها، رضا، زمینۀ حقوق جزای عمومی، (تهران: گنج‌دانش، چ 7، 1380)
    21. وروایی، اکبر و فاطمی موحد، حمید، پیمایش جرم، (تهران: دانشگاه علوم انتظامی، 1395).
    22. هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، (قم: مؤسسۀ دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت، 1426 ق)

    - مقالات

    1. افتخار جهرمی، گودرز، «اصل قانونی بودن جرم و مجازات»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ش 25 و 26 (1378).
    2. افشین‌پور، مصطفی و نقوی، مهدی، «سیاست کیفری ناهمگون قانون مجازات اسلامی در تعدیل کیفر»، مجله مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، ش23، (1400)
    3. آخوندی، محمود، «اثبات جرایم منافی عفت از نگاهی دیگر»، مجلۀ مطالعات راهبردی زنان، ش 22 (1382).
    4. برهانی، محسن، «افساد فی الارض: ابهام مفهومی، مفاسد عملی (تحلیل حقوقی مادۀ 286 قانون مجازات اسلامی)»، مجلۀ مطالعات حقوق کیفری و جرمشناسی، ش 2-3 (1394).
    5. حبیب‌زاده، محمدجعفر و محقق‌داماد، سید‌ مصطفی، «اصل قانونی بودن جرم و مجازات در حقوق کیفری ایران»، نشریۀ علمی دانشگاه شاهد، ش 9 و 10 (1374).
    6. زراعت، عباس، «تمایز حالت تعدد معنوی جرایم از عناوین مشابه»، فصلنامۀ حقوق، دورۀ 43 (1392).
    7. فتحی، محمد جواد و هادی، دادیار، جایگاه دادستان در سیاست جنایی نوین و الزامات دادرسی عادلانه، مجله مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، ش 7، ( 1392).
    8. قیاسی، جلال‌الدین، «بررسی وحدت یا تعدد جرم در حالت تعدد نتیجه»، فصلنامۀ فقه و حقوق، ش 20 (1388).
    9. غلامی، علی، افساد فی الارض و جرایم علیه اخلاق، پژوهشنامۀ حقوق اسلامی، 1389، ش 2 ، (1389).
    10. مهدوی، محمود؛ ساداتی، سید محمدمهدی؛ حسینی، سید محمد، «مبانی جرم‌انگاری جرایم اقتصادی در فقه امامیه»، مجلۀ مطالعات حقوق کیفری و جرمشناسی، ش 1 ، (1396).
    11. هاشمی، سید حسین و کوشا، جعفر، «بررسی تعارض اصل 167 قانون اساسی با اصل قانونی بودن جرایم و مجازات‌ها»، نامۀ مفید، ش 26 (1380).
    12. هاشمی شاهرودی، سید محمود، «محارب کیست محاربه چیست؟»، فقه اهل بیت، ش 12 و 11 (1376).
    13. فرجیها، محمد و الله‌وردی، فرهاد، «برساختِ اجتماعیِ «اراذل و اوباش» (چالش‌های مفهومی «طرح مبارزه با اراذل و اوباش» از منظر جرم‌شناسی فرهنگی)»، پژوهشنامۀ حقوق کیفری، ش 2 ، (1397).
    14. کوراهی مقدم، کیانوش و حبیب‌زاده، محمدجعفر، «مادۀ‌ 638 قانون‌ مجازات‌ اسلامی‌ و رویارویی‌ آن‌ با اصل‌ قانونی‌ بودن‌ جرم‌ و مجازات»‌، دانشور پزشکی، ، ش 39 ، (1381).
    15. نیازپور، امیرحسین، دادگاه‌های کیفری رسیدگی‌کننده به جرم‌های اطفال و نوجوانان، مجله مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، ش 15، (1396)

    - رساله

    1. آقابابائی، حسین، مطالعۀ تطبیقی سیاست کیفری ایران، مصر و انگلستان در قبال جرم براندازی، رسالۀ دکتری، مدرسه عالی شهید مطهری، 1384.

    ب) انگلیسی

    - Books

    1. Dubler, Robert & kalyk, Matthew, Crimes against humanity in the 21st century, Brill Nijhaff publication, Boston,2018
    2. Werle, Gerhard, Individual Criminal Responsibility in Article 25ICC Statute, at International Criminal Court on November 27: http:jicj.oxfordjournals.org 2014.

     

    1. Bonger, W. Criminality and Economic Conditions. Boston, Massachusetts:Little, Brown and Company (Translation of Criminalité et conditions économiques 1905),1916.174.
    2. Bunic, Dragan.Criminalistique économique, tom 1,éd, je publie,2010.
    3. Bussmann, Kai-D & Markus M. Werel. Addressing Crime in Companies; First Findings from a Global Survey of Economic Crime, British Journal ofCriminology, Volume 46, Issue 6,2006.
    4. Chaudet, François.Droit suisse des affaires, 2ème édition, HELBING &LICHTENHAHN, Genève 2000.
    5. Conseil de l’europe, la criminalté des affaires, Recommandation no (81),12, 25 juin 1981.

     

    - Online Refrences

    1. https:dictionary.cambridge.org/dictionary/english/catch-all
    2. https://doi.org/10.1016/j.jcrimjus.2020.101684
    3. https://doi.org/10.1016/j.jcrimjus.2020.101657
    4. https://doi.org/10.1016/j.ijlcj.2020.100389
    5. https://doi.org/10.1016/j.ijlcj.2019.100366
    6. https://doi.org/10.1016/j.fsidi.2020.300918
    7. https://doi.org/10.1016/j.jcrimjus.2017.10.004

    - قوانین و مقررات

    1. آیین‌نامۀ دادسرا و دادگاه‌های ویژۀ روحانیت مصوب 14/05/1369.
    2. قانون مجازات اسلامی مصوب 1392.
    3. قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399.
    4. قانون مجازات اخلالگران در نظام اقتصادی کشور.